زنجیره تامین: با توجه به نظر “کریستوفر” زنجیره تأمین شبکه‌ای از سازمان‌های بالادستی تا پایین دستی است که در فرایند‌ها و فعالیت‌های مختلفی درگیر هستند که در قالب محصولات و خدمات در دست مشتری نهایی ایجاد ارزش می‌کنند. تأکید این تعریف بر درنظرگرفتن ارضای نیاز مشتریان در تمامی فعالیت‌های زنجیره تأمین است.
بها افسانه ، ،بررسی روابط بین‌عناصر تسهیم اطلاعات و استراتژی‌های رقابتی و عملکرد زنجیره تأمین در سازمان،صنعت خودرو ، ویژه نامه زنجیره تأمین ، ۱۳۸۸
۵-روش شناسی تحقیق:
الف- شرح کامل روش تحقیق بر حسب هدف، نوع داده ها و نحوه اجراء (شامل مواد، تجهیزات و استانداردهای مورد استفاده در قالب مراحل اجرایی تحقیق به تفکیک):
تذکر: درخصوص تفکیک مراحل اجرایی تحقیق و توضیح آن، از به کار بردن عناوین کلی نظیر، «گردآوری اطلاعات اولیه»، «تهیه نمونه‏های آزمون»، «انجام آزمایش‏ها» و غیره خودداری شده و لازم است در هر مورد توضیحات کامل در رابطه با منابع و مراکز تهیه داده‏ها و ملزومات، نوع فعالیت، مواد، روش‏ها، استانداردها، تجهیزات و مشخصات هر یک ارائه گردد.
روش تحقیق از ۲ قسمت اصلی تشکیل شده است:
فاز اول: گردآوری مطالب است که به مطالعه و بررسی تحقیقات انجام شده گذشته پرداخته شده است.
فاز دوم : ارائه مدل پیشنهادی جدید برای اولویت بندی ریسک های زنجیره تامین.

ب- متغیرهای مورد بررسی در قالب یک مدل مفهومی و شرح چگونگی بررسی و اندازه گیری متغیرها:
ج – شرح کامل روش (میدانی، کتابخانه‏ای) و ابزار (مشاهده و آزمون، پرسشنامه، مصاحبه، فیش‏برداری و غیره) گردآوری داده‏ها :
-تعریف اهداف و مقاصد مورد نظر برای بکارگیری متدهای MCDM
-انتخاب شاخص هائی برای ارزیابی قابلی تکنیک ها
-فهرس نمودن متدها به عنوان گزینه های قابل بررسی
-تعیین قابلیت و عملکرد تکنیک ها
-تشکیل ماتریس تصمیم که برای اساس متدها برپایه شاخص ها مورد بررسی واقع می شوند حل مسئله و انتخاب تکنیک برتر.
د – جامعه آماری، روش نمونه‏گیری و حجم نمونه (در صورت وجود و امکان):
در MCDM با توجه به نیاز به خبرگان از تعدادی خبرگان آن کارخانه استفاده خواهد شد.
هـ - روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‏ها:
استفاده از تصمیم گیری چندمعیاره برای اولویت بندی ریسک های زنجیره تامین.
استفاده از تکنیک های آماری توصیفی و استنباطی
۶- استفاده از امکانات آزمایشگاهی واحد:
آیا برای انجام تحقیقات نیاز به استفاده ازامکانات آزمایشگاهی واحد علوم وتحقیقات می‌باشد؟ بلی خیر
در صورت نیاز به امکانات آزمایشگاهی لازم است نوع آزمایشگاه، تجهیزات، مواد و وسایل مورد نیاز در این قسمت مشخص گردد.

امضاء استاد راهنما: امضاء مدیرگروه تخصصی:
زمان بندی انجام تحقیق:
الف- تاریخ شروع:از زمان تصویب توسط شورا ب- مدت زمان انجام تحقیق:……۶ماه…..
ج- تاریخ اتمام:…۶ماه پس از تصویب شورا……
تذکر: لازم است کلیه فعالیت‏ها و مراحل اجرایی تحقیق (شامل زمان ارائه گزارشات دوره‏ای) و مدت زمان مورد نیاز برای هر یک، به تفکیک پیش‏بینی و در جدول مربوطه درج گردیده و در هنگام انجام عملی تحقیق، حتی‏الامکان رعایت گردد.
پیش‏بینی زمان‏بندی فعالیت‏ها و مراحل اجرایی تحقیق و ارائه گزارش پیشرفت کار

نمودار۴-۴) مقایسه میانگین تعداد شوک لازم جهت انجام یادگیری بین گروه ­های ماده دریافت کننده اتوسوکسیماید، ساخارین و کنترل با بهره گرفتن از آزمون یادگیری احترازی غیر فعال………………………………………. ۴۸
نمودار۴-۵) مقایسه میانگین مدت زمان تأخیر در ورود به اتاقک تاریک بین موش­های نر گروه ­های دریافت کننده اتوسوکسیماید، ساخارین و کنترل با استفاده ازآزمون یادگیری احترازی غیر فعال……………………. ۴۹
نمودار۴-۶) مقایسه میانگین مدت زمان تأخیر در ورود به اتاقک تاریک بین موش­های ماده گروه ­های دریافت کننده اتوسوکسیماید، ساخارین و کنترل با بهره گرفتن از آزمون یادگیری احترازی غیر فعال………………….. ۵۰
نمودار۴-۷) مقایسه میانگین مدت زمان حضور در اتاقک تاریک بین موش¬های نر گروه ­های دریافت کننده اتوسوکسیماید، ساخارین و کنترل با بهره گرفتن از آزمون یادگیری احترازی غیر فعال…………………… ۵۱
نمودار۴-۸) مقایسه میانگین مدت زمان حضور در اتاقک تاریک بین موش­های ماده گروه ­های دریافت کننده اتوسوکسیماید، ساخارین و کنترل با بهره گرفتن از آزمون یادگیری احترازی غیر فعال……………………..۵۲
نمودار۴-۹) مقایسه میانگین تعداد دفعات حضور در اتاقک تاریک بین موش­های نر گروه ­های دریافت کننده اتوسوکسیماید، ساخارین و کنترل با بهره گرفتن از آزمون یادگیری احترازی غیر فعال……………………..۵۳
نمودار۴-۱۰) مقایسه میانگین تعداد دفعات حضور در اتاقک تاریک بین موش­های ماده گروه ­های دریافت کننده اتوسوکسیماید، ساخارین و کنترل با بهره گرفتن از آزمون یادگیری احترازی غیر فعال……………………… ۵۴
نمودار ۴-۱۱) مقایسه میانگین تعداد خطاهای حافظه کاری موش­های صحرایی نر در روزهای مختلف آزمون ماز شعاعی بین گروه ­های اتوسوکسیماید، ساخارین و کنترل………………………………………………………….۵۵
نمودار ۴-۱۲) مقایسه میانگین تعداد خطاهای حافظه کاری موش­های صحرایی ماده در روزهای مختلف آزمون ماز شعاعی بین گروه ­های اتوسوکسیماید، ساخارین و کنترل……………………………………………………………. ۵۶
نمودار ۴-۱۳) مقایسه میانگین تعداد خطاهای حافظه مرجع موش­های صحرایی نر در روزهای مختلف آزمون ماز شعاعی بین گروه ­های اتوسوکسیماید، ساخارین و کنترل……………………………………………………………. ۵۷
نمودار ۴-۱۴) مقایسه میانگین تعداد خطاهای حافظه مرجع موش­های صحرایی ماده در روزهای مختلف آزمون ماز شعاعی بین گروه ­های اتوسوکسیماید، ساخارین و کنترل………………………………………………………… ۵۸
نمودار ۴-۱۵) مقایسه میانگین مدت زمان تأخیر در ورود به هر بازو بر حسب ثانیه موش­های صحرایی نر در روزهای مختلف آزمون ماز شعاعی بین گروه ­های اتوسوکسیماید، ساخارین و کنترل………………………….. ۵۹
نمودار ۴-۱۶) مقایسه میانگین مدت زمان تأخیر در ورود به هر بازو بر حسب ثانیه موش­های صحرایی ماده در روزهای مختلف آزمون ماز شعاعی بین گروه ­های اتوسوکسیماید، ساخارین و کنترل…………………………. ۶۰
نمودار ۴-۱۷) مقایسه میانگین خطاهای حافظه کاری موش­های صحرایی نر در اثر تزریق غلظت­های مختلف اسکاپولامین و پروپرانولول در گروه ­های کنترل، ساخارین و اتوسوکسیماید……………………………………… ۶۱
نمودار ۴-۱۸) مقایسه میانگین خطاهای حافظه کاری موش­های صحرایی ماده در اثر تزریق غلظت­های مختلف اسکاپولامین و پروپرانولول در گروه ­های کنترل، ساخارین و اتوسوکسیماید………………………………………۶۲
نمودار ۴-۱۹) مقایسه میانگین خطاهای حافظه مرجع موش­های صحرایی نر در اثر تزریق غلظت¬های مختلف اسکاپولامین و پروپرانولول در گروه ­های کنترل، ساخارین و اتوسوکسیماید…………………………………….. ۶۳
نمودار ۴-۲۰) مقایسه میانگین خطاهای حافظه مرجع موش­های صحرایی ماده در اثر تزریق غلظت­های مختلف اسکاپولامین و پروپرانولول در گروه ­های کنترل، ساخارین و اتوسوکسیماید……………………………………… ۶۴
نمودار ۴-۲۱) مقایسه میانگین مدت زمان تأخیر در ورود به بازوها موش­های صحرایی نر در اثر تزریق غلظت­های مختلف اسکاپولامین و پروپرانولول در گروه ­های کنترل، ساخارین و اتوسوکسیماید……………………….. ۶۵
نمودار ۴-۲۲) مقایسه میانگین مدت زمان تأخیر در ورود به بازوها موش­های صحرایی ماده در اثر تزریق غلظت­های مختلف اسکاپولامین و پروپرانولول در گروه ­های کنترل، ساخارین و اتوسوکسیماید………………………. ۶۶
نمودار۴-۲۳) مقایسه میانگین غلظت آستانه پنتلین تترازول برای شروع تشنج در روز ۶۰ بعد از تولد درموش­های نر، گروه ­های دریافت کننده اتوسوکسیماید، ساخارین و کنترل………………………………………………………………۶۷

نمودار۴-۲۴) مقایسه میانگین غلظت آستانه پنتلین تترازول برای شروع تشنج در روز ۶۰ بعد از تولد درموش­های ماده، گروه ­های دریافت کننده اتوسوکسیماید، ساخارین و کنترل………………………………………………………… ۶۸
نمودار۴-۲۵) مقایسه میانگین غلظت آستانه پنتلین تترازول برای شروع تشنج در روز ۶۰ بعد از تولد درموش­های نر بعد از دریافت پیش­تیمار فنوباربیتال، گروه¬های دریافت کننده اتوسوکسیماید، ساخارین و کنترل…………………….. ۶۹
نمودار۴-۲۶) مقایسه میانگین غلظت آستانه پنتلین تترازول برای شروع تشنج در روز ۶۰ بعد از تولد درموش­های ماده بعد از دریافت پیش­تیمار فنوباربیتال، گروه ­های دریافت کننده اتوسوکسیماید، ساخارین و کنترل…………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ۷۰
نمودار۴-۲۷) مقایسه میانگین غلظت آستانه پنتلین تترازول برای شروع تشنج در روز ۶۰ بعد از تولد درموش­های نر بعد از دریافت پیش­تیمار اتوسوکسیماید، در گروه ­های دریافت کننده اتوسوکسیماید، ساخارین و کنترل………………………………………………………………………………………………………………………………………………. ۷۱
نمودار۴-۲۸) مقایسه میانگین غلظت آستانه پنتلین تترازول برای شروع تشنج در روز ۶۰ بعد از تولد درموش¬های ماده بعد از دریافت پیش­تیمار اتوسوکسیماید، در گروه ­های دریافت کننده اتوسوکسیماید، ساخارین و کنترل ……………………………………………………………………………………………………………………………………. ۷۲
فصل اول
۱-مقدمه
۱-۱صرع
صرع^[۱] از شایع­ترین اختلالات عصبی است که در آن یک ناحیه محدود مغزی و یا نواحی گسترده­ی از مغز فعالیت­های کنترل نشده خود به خودی نشان می­ دهند (Cavalheiro et al., 1991). صرع با تشنج^[۲] نمود پیدا می­ کند که نتیجه تغییر موقت رفتار جمعیت های نورونی در سیستم عصبی مرکزی و بروز پشت سر هم و غیر عادی پتانسیل­های عمل است (Hauser, 1994; Stafstrom, 2003). تظاهرات بالینی تشنج­های صرعی^[۳]، به محل ضایعه و طرز انتشار تخلیه نورونی مغز بستگی دارد. در انواع مختلف تشنج نواحی مختلفی از مغزدرگیر هستن(Chang and Lowenstein., 2003). این اختلال عصبی در همه سنین، همه نژادها و درهر دو جنس بروز می­ کند. مسری نیست و باعث عقب ماندگی ذهنی و روانی نمی­ شود اگرچه در افرادی که عقب ماندگی ذهنی دارند حملات صرع به وفور دیده می­ شود (Hopkins et al., 1995). آمارها مؤید این نکته هستند که صرع در بین جوانان به عنوان شایع­ترین بیماری عصبی شناخته شده که، یک تا دو درصد از افراد جامعه به آن مبتلا هستند. بیشترین زمان و میزان بروز صرع در سال اول زندگی است (Hauser, 1994 ; Russ et al., 2012). بروز صرع تقریبا در هر هفت نفر از ده نفر بدون علت شناخته شده است اما عوامل مختلفی از جمله آسیب­ها، ضربات مغزی، استعمال بی­رویه داروها، عفونت، تب شدید و نواقص ژنتیکی می­توانند ایجاد کننده تشنج­های صرعی باشند (Rall and Sheifer, 1991).
۱-۱-۲-تقسیم ­بندی تشنج­های صرعی
در طبقه ­بندی تشنج­های صرعی، اصلی­ترین ملاک این است که آیا حملات محدود به یک ناحیه خاص هستند یا نه از همان ابتدا ژنرالیزه هستند و به سراسر مغز گسترش می­یابند. بر اساس بیان بالینی و تصویر الکتروانسفالوگرام در طول و بین تشنج، تشنج­های صرعی به­ دو دسته کانونی و فراگیر تقسیم می­شوند. تشنج­های کانونی، شامل تخلیه­های الکتریکی غیر طبیعی به صورت موضعی در ناحیه محدودی از مغزند که ممکن است به همان ناحیه محدود نشده و به سایر نواحی مغزی گسترش پیدا کنند و باعث ایجاد تشنج­های فراگیر ثانویه شوند که با تاثیر بر عملکرد طبیعی نورون­های مغزی باعث تغییر سطح هوشیاری و رفتارهای پیچیده غیر طبیعی شوند. تشنج­های کانونی به­ دو دسته تقسیم می­شوند که شامل تشنج­های موضعی ساده که با علائمی همچون نشانه­ های حرکتی، حسی روانی همراه است ولی هوشیاری متأثر از حمله نمی­ شود و حملات موضعی پیچیده، که در آن، حمله در هر دو نیمکره مغز به طور همزمان شروع شده و هوشیاری را تحت تاثیر قرار می­دهد (Scheffer et al., 1995; Cavazos and Lum, 2005).
تشنج­های فراگیر که به سبب محل ضایعه و طرز انتشار تخلیه نورونی منجر به آسیب­های برگشت­ناپذیری در مغز و همچنین سایر اندام­های بدن می­شوند، شامل تشنج­های غایب، میوکلونیک و تونیک-کلونیک است (Loiseau et al., 1990; Cavazos and Lum, 2005).
۱-۲-۱- صرع غایب
تشنج ژنرالیزه از نوع غایب در اصل “Petit mal” نامیده می­ شود یکی از چندین نوع تشنج است که در اواخر قرن هجدهم در فرانسه به عنوان"little illness” معرفی شد (Daly,1968).
از هر هفده کودک مبتلا به صرع حدود ده کودک مبتلا به صرع غایب هستند. این اختلال عصبی در بین کودکان ۵ تا ۱۵ ساله که زمینه قوی ژنتیکی برای ابتلا به این بیماری را دارند شایع­تر است. این بیماری به واسطه دوره­ های کوتاه ناخودآگاهی که در آن هوشیاری مختل می­ شود مشخص شده است. صرع غایب فاقد دوره­ های تشنج شدید بوده و در ثبت الکتروانسفالوگرافی به صورت دوره­ از فعالیت نورونی هماهنگ و یک الگوی اسپایک - موج با فرکانس تقریبی سه هرتزی مشخص می­ شود. تحریک­پذیری بیش از حد قشر مغز و بر همکنش آن با تالاموس مولد الگوی ریتمی شاخص صرع غایب در حلقه تالاموکورتیکال است که در آن دوره­ های فعالیت انفجاری ریتمیک حاصل از اختلال در فعالیت نورون­های گابا ارژیک هسته­های تالاموکورتیکال به عملکرد کانال­های کلسیمی نوع Tآستانه پایین وابسته است (Coulter et al., 1989a. b; Kostyuk et al., 1992; Huguenard, 1999; Gomora et al., 2001; McCormick and Contreras, 2001;Crunelli and Leresche, 2002a; Manning et al.,2004).
جهش در زیر واحد γ_۲ رسپتورهای GABAبا کاهش بیان این زیر واحد همراه خواهد بود نتیجه اش کاهش وقایعی در قشر سوماتوسنسوری است که توسط r GABA_A میانجی­گری می­ شود و این امر مرتبط با صرع غایب در کودکان است .(Tan et al., 2007; Galanopoulou, 2010; Mcdonald et al. 2010)
به دلیل تعدادی از اختلالات مرتبط با تشنج غایب، درمان دارویی برای کودکان مبتلا به این بیماری مورد نیاز است. در حال حاضر داروهای صرع غایب شامل والپروات سدیم، اتوسوکسیماید و لاموتریژین است(Posner, 2005; Panayiotopoulos, 2010; Covanis, 2010; Glauser et al., 2010; Hwang et al.,2012; Matricardi et al., 2014).
شواهد قابل توجهی پیشنهاد می­کنندکه در تشنج غایب الگوی تخلیه اسپایک-موج به وسیله نوسانات هماهنگ از نواحی کورتیکال، رتیکولارتالامیک و نورن­های کورتیکوتالامیک تولید می­شوند .(Hardman, 2001) شلیک نوسانی نورون­های کورتیکوتالامیک نیازمند فعالیت کانال­های کلسیمی آستانه پایین هستند (Crunelli et al., 1989; Susuki and Rogawski; 1989; MCcormick and Bal, 1997).
۱-۱-۳-مکانیسم­های ایجاد کننده تشنج­های صرعی
مکانیسم­های ایجاد کننده تشنج­های صرعی متنوع هستند. اصل اساسی که به طور کلی در ایجاد تشنج­های صرعی پذیرفته شده است، عدم تعادل بین تحریک و مهار در شرایط صرعی است که در آن کاهش عوامل مهاری یا افزایش شدید تحریک­پذیری در بخشی از شبکه نورونی مغز رخ می­دهد و در نهایت فعالیت شدید و غیر طبیعی در این شبکه نورونی آغاز می­ شود که قادر است به سایر نواحی مغز گسترش یابد ( .(Stafstrom, 2003تغییر در الگوی فعالیت سیناپس­ها و مختل­شدن عملکرد کانال­های یونی که ناشی از تغییر فعالیت ذاتی برخی از نورون­ها است را می­توان به عنوان مکانیسم­های اصلی زمینه­ ساز حمله­های صرعی معرفی کرد (Nobels, 2003; Wuttke and Lerche, 2006). شواهدی مبنی بر دخالت تغییر در سیستم­های نوروترنسمیتری مختلف به ویژه گلوتامات، گابا و آسپارتات در ایجاد صرع وجود دارد تغییر در عملکرد نوروترنسمیترهای گلوتامات و گابا نسبت به سایر نوروترنسمیترها در ایجاد صرع بارزتر است (Pinto et al., 2005).
۱-۲ اهمیت کانال­های کلسیمی T-Type ^[۴] در صرع غایب
داروهای ضد صرع در برابر تشنج به وسیله تعدیل کردن تحریک­پذیری عصبی از طریق اثر بر روی کانال­های کلسیمی، کانال­های سدیمی و انتقال نوروترنسمیترهای گاباارژیکی و گلوتامات­ارژیکی اثر خود را می­گذارند (Hardman, 2001).
کانال­های کلسیمیT-Type و Q/P شرکت­ کنندگان اصلی در ایجاد تشنج­های غایب هستند(jouvenceau, et al., 2001 Nelson and Todorovic, 2006). داروهایی که کانال­های کلسیمی نوع T را مهار می­ کنند ممکن است برای درمان انواع گسترده­ی از تشنج مفید باشند. شواهدی که این نتیجه را تأیید می­ کنند داروهای ضد صرع فنی توئین، زونیسامید، والپروات سدیم و داروهای ضد صرع دسته سوکسینیماید^[۵] هستند که مهارکننده کانال­های کلسیمی نوع T هستند (Twombly et al., 1988; Todorovic et al., 2000; Gomora et al., 2001 ; Cain and Hildebrand and Snutch, 2014).
کانال­های کلسیمی وابسته به ولتاژ، بسته به پتانسیل غشایی که در آن فعال می­شوند به دو دسته تقسیم می­شوند (Cain and Hildebrand and Snutch, 2014):

1. 1. کانال­های کلسیمی با ولتاژ فعال­سازی پایین ^[۶](LVA) یا T-Type

1. 1. کانال­های کلسیمی با ولتاژ فعال­سازی بالا^[۷](HVA)

کانال­های کلسیمی با ولتاژ فعال­سازی پایین یاT-Type از لحاظ عملکردی از دیگر اعضای خانواده کانال­های کلسیمی دریچه دار وابسته به ولتاژ متفاوت است و چند ویژگی منحصر به فرد دارند.

با این­حال، خطوط کلی برنامه چهارم راجع به توسعه گردشگری اینگونه تعیین شده است (روزنامه رسمی، قانون برنامه چهارم: ۲۰-۱):
الف- مکلف کردن دولت جهت رونق اقتصاد فرهنگی (ماده ۱۰۴) از جمله، اصطلاح قوانین و موانع انحصاری، تصویب و ابلاغ استاندارد بهره‌مندی تقاضاهای فرهنگی، گردشگری نقاط مختلف کشور، توسعه ساختاری و استفاده از معافیت­های مالیاتی و … است.
ب- مکلف کردن دولت جهت تعمیق ارزش­ها، باورها، فرهنگ معنویت و نیز حفظ هویت اسلامی– ایران، اعتلای معرفت دینی و توسعه فرهنگ قرآنی (ماده ۱۰۶). در این زمینه اقداماتی همچون تهیه طرح جامع گسترش فضاهای مذهبی و مساجد با همکاری سازمان تبلیغات، اوقاف با همکاری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، تهیه طرح جامع و اجرای همگرایی مذاهب و گردشگری مذهبی در نظر گرفته شده است.
ج- دولت موظف است به منظور حفظ و شناساندن هویت تاریخی ایران (ماده ۱۰۹) اقداماتی همچون حمایت از پژوهش­های علمی و بین‌رشته‌ای در زمینه ایران‌شناسی، تاریخ تمدن و نظایر آن، گردآوری و بررسی نظام‌یافته آداب و رسوم، فرهنگ ملی و بومی، شناسایی اصول و ضوابط شکل‌گیری معماری ایرانی اسلامی در شهرها و روستاهای کشور به عمل آورد.
د- مکلف کردن دولت به منظور ترویج فرهنگ صلح در سطوح بین‌المللی (ماده ۱۱۰) که نیازمند اقداماتی همچون مشارکت نهادها، مجامع منطقه‌ای و بین‌الملی و نیز تبادل نظر متفکران و دانشمندان و نهادهای علمی- فرهنگی، اهتمام به معرفی جاذبه‌های فرهنگی- هنری ایران، عقد موافقت‌نامه­ های فرهنگی، منطقه‌ای، قاره­ای و بین‌المللی است.
ه- مکلف کردن دولت برای متجلی ساختن و توسعه مفاهیم و نهادهای هویت اسلامی و ایرانی در ساختار سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و علمی و نیز تعامل اثربخش میان ایران فرهنگی، تاریخی، جغرافیایی و زبانی با رویکرد توسعه پایدار (ماده ۱۱۳) که نیازمند اقداماتی نظیر این­هاست: طرح کاربرد نمادها، نشانه‌ها، آثار هنری ایرانی و اسلامی در معماری و شهرسازی و سیمای شهری، احداث موزه علوم و فناوری، پارک‌های علمی، موزه‌های فرهنگی تاریخی و … استفاده از ظرفیت‌ها و مزیت‌های فرهنگی در تسهیل و بهبود روابط و مناسبات بین‌المللی که می‌توانند از یک درصد از اعتبارات خود برای احداث بناها و ساختمان­های خود برای طراحی، ساخت آثار هنری متناسب با فرهنگ دینی و ملی استفاده کنند.

و- مکلف کردن دولت برای اهتمام ملی در شناسایی، حفاظت، پژوهش، مرمت، احیاء، بهره‌برداری و معرفی میراث فرهنگی کشور و ارتقاء توان گردشگری، تولید ثروت و اشتغال­زایی و مبادلات فرهنگی در کشور (ماده ۱۱۴). اقداماتی همچون حمایت از مالکین آثار تاریخی- فرهنگی، ایجاد و توسعه موزه‌های پژوهشی و تخصصی وابسته به دستگاه­های اجرایی، شناسایی و مستندسازی آثار تاریخی- فرهنگی در محدوده جغرافیایی اجرایی طرح، توسط دستگاه مجری با نظارت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، ایجاد و تجهیز پایگاه­های میراث فرهنگی در آثار تاریخی مهم کشور و مقایسه اصلی مرتبط با موضوع میراث فرهنگی، شناسایی و حمایت از آثار فرهنگی تاریخی حوزه فرهنگی ایرانی موجود در کشورهای همسایه و منطقه، جلب مشارکت بخش خصوصی و تعاونی نسبت به صدور مجوز تأمین و فعالیت موزه‌های خصوصی و تخصصی و مؤسسات مشاوره و کارشناسی مرتبط با موضوع میراث فرهنگی و گردشگری، ارتقاء جایگاه بخش غیر دولتی و افزایش رقابت‌پذیری در صنعت گردشگری از طریق اصلاح قوانین و مقررات و ارائه تسهیلات و تهیه ضوابط حمایتی، تکمیل نظام جامع آمار گردشگری با نظارت و هدایت مرکز آمار ایران، به منظور حفظ آثار و فرهنگ سنتی، قومی، ایلی، ملی و ایجاد جاذبه برای توسعه صنعت گردشگری در کشور، در استان­ها و یا شهرستان­ها نسبت به ایجاد دهکده توریستی، مراکز اطراق­های تفریگاهی ایلی، موزه و نمایشگاه اقدام نماید (سازمان برنامه و بودجه، ۱۳۸۴).

۲-۵٫ عوامل موثر بر جذب گردشگری

۲-۵-۱٫ بازاریابی^[۹]

بازاریابی در صنعت جهانگردی، پیش ­بینی کردن نیازها و درخواست­های متغیر گردشگران است که در آن رضایت مشتری به عنوان مهمترین اصل برای بازاریابان بایستی مورد توجه قرار گیرد. توجه به بازاریابی جهانگردی، بعد از جنگ دوم جهانی شروع گردید. بازاریابی و تحقیقات مربوط به آن در توسعه توریسم از امور بسیار مهم ضروری به شمار می­رود. در اجرای این امر لازم است که آمار جهانگردان دقیقا مورد بررسی قرار گرفته و اثرات اقتصادی و مالی آن تجزیه و تحلیل گردیده و با توجه به نتایج به دست آمده، طرح ها و برنامه ­های لازم در جهت توسعه و تکامل جهانگردی پی­ریزی شود (ویرینگ و نایل^[۱۰]، ۲۰۰۹: ۱۸۰).
در مسائل مربوط به بازاریابی، باید انواع مسائل اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی کشورهای مورد نظر و بازارهای صادر کننده جهانگرد، دقیقاً مورد توجه و بررسی قرار گیرند تا بتوان بر اساس آنچه به دست آمده است، برنامه ­های لازم را طرح ریزی نمود. در آغاز قرن جدید و در شرایطی که از ارتباطات به عنوان رکن پیوند دهنده جوامع، تکنولوژی و تمدن یاد می­ شود، بی شک تبلیغات به ویژه در حوزه صنعت نقشی پویا و ماندگار در ثبات این ارتباطات خواهد داشت. اگر گسترش رسانه­های صوتی و تصویری از ابعاد ملی به فراملی و منطقه­ای به بین ­المللی را مبنای این نگرش قرار دهیم، خواهیم دید که رؤیای دهکده جهانی در حال تبدیل به واقعیت است. بی تردید جنگ­های آینده، فارغ از بکارگیری سلاح­های نظامی، جنگ تبلیغات خواهد بود که طلایه­های این جنگ هم­اکنون در حال شکل گیری است. در بازاریابی علاوه برتنوع محصولات یک منطقه توریستی، باید به تنوع بازار نیز توجه شود. این دو موضوع با هم ارتباط نزدیکی دارند. متنوع ساختن محصولات و بازار عامل مهمی در دستیابی به یک بخش گردشگری متوازن است. بخشی که ظرفیت لازم را جهت جذب توریست در سراسر سال داشته باشد، از خدمات و تسهیلات گردشگری حداکثر بهره ­برداری را بنماید، در سراسر سال موجب رونق اشتغال و کسب درآمد باشد و بالاخره بطور مداوم سرمایه ­گذاری کند. ساختار کنونی بازار در اکثر مقاصد گردشگری به یک یا دو بازار اصلی محدود می­ شود واین بازارها هم شدیداً فصلی بوده و همواره دچار نوسان هستند. برای مثال، شهرهای زیارتی مشهد و قم یا مناطق ساحلی دریای خزر نمونه ­ای بارز از اینگونه بازارها هستند. در نتیجه این شرایط بخش گردشگری از تعادل مطلوبی برخوردار نیست و نمی­تواند در سراسر سال منبعی برای درآمد باشد. این وضعیت موجب تضعیف کلی بخش جهانگردی می­ شود وسبب می­گردد که این بخش نتواند در حد لازم به تحقق اهداف توسعه اقتصادی و اجتماعی کمک کند. اگر ما به طور خلاصه و اجمالی بازاریابی را مدیریت فرایندی بدانیم که در آن تلاش می­ شود تا نیازها و احتیاجات جهانگردان به بهترین نحو ممکن شناسایی، پیش ­بینی و برای رضایت­مندی مشتریان، تمرکز منابع صورت گیرد، به این نتیجه خواهیم رسید که شناخت و درک بازار و ویژگی­های جهانگردان، به عنوان اولین اصل و تمرکز و به کارگیری حداکثر منابع به عنوان دومین اصل، بنیان­های یک بازاریابی موفق را تشکیل می­دهد. پنج اصل مهم که وجه تمایز میان بازاریابی خدمات و بازاریابی صنعتی یا فروش سریع کالای مصرفی هستند عبارتند از:
۱- غیر ملموس بودن.
۲- ناپایدار بودن.
۳- ناهمگون بودن.
۴ - تفکیک ناپذیری.
۵- غیر تملکی بودن خدمات (رضوانی، ۱۳۷۴، ص۱۱۹).

۲-۵-۲٫ تبلیغات^[۱۱]

تبلیغ از طریق علائم و اطلاعات دیگر، یک ابزار ارزشمند برای جذب بازدیدکنندگان به یک محل است. در این راستا نقش تبلیغات برای صنایعی چون توریسم، اهمیت مضاعفی دارد چرا که این صنعت از مثلث امنیت اجتماعی - اقتصادی، فرهنگی و سیاسی بهره می­برد و تجمیع این سه شاخص در هر کشور قادر است تا تصویر زیبایی را از آن کشور در اذهان بین ­المللی ترسیم کند.
تبلیغات در توریسم معمولا جزء یکی از مهمترین وظایف هر سازمان توریستی است. تبلیغات و سهم آن، نموداری از حدود فعالیت این سازمان­ها بوده و در این مورد باید به این نکته توجه گردد که هر­گونه تبلیغات در توریسم با در نظر گرفتن مقدورات پذیرایی از توریست­ها انجام پذیرد و چنانچه تبلیغات به عمل آید، ولی وسائل و تسهیلات لازم برای جهانگردان موجود نباشد، این امر اثرات منفی به بار خواهد آورد. به طور­کلی در تبلیغات باید چند نکته مهم مورد توجه قرار گیرد که از آن جمله می­توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مسائل مربوط به روحیات و افکار عمومی.
- مسائل اجتماعی و سیاسی و مسائل اقتصادی (لومسدن، ترجمه گوهریان، ۱۳۸۰، ص۵۲).
درچارچوب جهانگردی منطقه ای باید خصیصه مهمان نوازی سنتی ایرانیان تقویت شود و درعین حال مشارکت و مالکیت محلی بخش جهانگردی مورد حمایت قرار گیرد. لذا باید مناطقی انتخاب شوند که در آنها مردم محلی (شامل بخش جهانگردی) از طریق روابط سنتی که ضرورتاً از لحاظ فرهنگی همگن نیستند، با یکدیگر وابستگی داشته باشند. به طور مثال، یک تورگردان در یک قسمت از منطقه معمولاً‌تورگردانان قسمت­ های همجوار منطقه خود را بخوبی می­شناسد و این امر حرکت و جابجائی گردشگران و پذیرائی از آنها را تسهیل می­ کند واز این طریق بخش گردشگری را در سطوح محلی تقویت می­نماید.

۲-۶٫ رویکردهای نظری گردشگری

۲-۶-۱٫ رویکرد سیستمی

سیستم گردشگری هر مکان کلیتی است، مشتمل بر بخش­ها، اجزاء و عناصر متعدد و پیچیده همانند جاذبه ها، مراکز اقامتی، حمل و نقل (هوایی، زمینی، دریایی و …)، تأسیسات زیر بنایی، خدمات، اطلاعات، تبلیغات، بازارهای داخلی و بین ­المللی و … می­باشند که در ارتباط متقابل با همدیگر و برخورداری از شبکه، سلسله مراتب، ساختار، کارکرد و … جایگاه خود را در بازار رقابتی در سطوح مختلف محلی، منطقه­ای، ملی و بین ­المللی) بدست می ­آورد؛ به عبارتی دیگر گردشگری از جاذبه­ها، هتل­ها و خطوط هوایی و دیگر عناصر به صورت مجزا تشکیل نشده است که هر بخش بدون ارتباط و تعامل با سایر بخش­های تشکیل دهنده سیستم گردشگری، بتواند به موفقیت دستیابی پیدا کند؛ بلکه کلیتی است (همانند یک سیستم) که پویایی آن(گردشگری) در سایه ارتباط متقابل و سازمند اجزای و عناصر تشکیل­دهنده آن در بازار رقابتی بدست می ­آید. دو بخش اصلی سیستم گردشگری که چرخه، حرکت و پیشرفت گردشگری را در یک مکان شکل می­دهد، عرضه و تقاضا^[۱۲] است؛ تقاضا شامل تمامی گردشگران متقاضی گردشگری از مبداء­های مختلف ملی و بین ­المللی به مقصد مورد نظر می­باشند که بازارهای هدف گردشگری آن مکان­ را تشکیل می­ دهند (والا/ بیچریل، ۱۳۸۴: ۶۲)؛ و عرضه مشتمل بر جاذبه­ها، واحدهای اقامتی، حمل و نقل، خدمات، تسهیلات و تأسیسات گردشگری و … یک مکان/ منطقه و … می­باشند که موجب جذب گردشگران از سطوح فوق­الذکر می­گردند. ارتباط سازمند این دو بخش اصلی گردشگری در سایه برنامه­ ریزی و سازماندهی ایجاد می­گردد. به عبارتی دیگر درون این شاخه­ها و زیر سیستم کلی، جزئیات و عناصری است که برنامه­ ریزان و مدیران باید برای کسب موفقیت آن تلاش کنند و به گونه ­ای خدمات، تسهیلات و امکانات گردشگری را فراهم نمایند که گردشگران به راحتی بتوانند، نیاز و خواسته خود را برآورده سازند (داس ویل، ۱۳۷۹: ۲۳۱- ۲۶۷).
تایلر^[۱۳] نیز معتقد است، گردشگری را باید به صورت سیستمی مرکب از عوامل عرضه و تقاضا در نظرگرفت؛ که با یکدیگر مرتبط­اند. داخل این دو بخش سیستم کلی، عناصر و اجزایی قرار دارند که باید مدیران و برنامه­ ریزان برای کسب موفقیت آن تلاش کنند. برای تحصیل تقاضای گردشگری، یک ناحیه یا شهر و … باید قادر باشیم به گونه ­ای خدمات را فراهم کنیم که با نیاز و جواب­های گردشگران مطابقت داشته باشد. وی این را به نام سیستم و دستگاه بازار^[۱۴] لقب داده است که با روش منطقی با عنصر تقاضای متغیر گردشگران، تناسب داشته باشد و بین تقاضا و عرضه مطابقت برقرار کند. به عبارتی دیگر تطبیق عرضه با تقاضا (تعیین تفاوت میان آنچه گردشگر جستجو می­ کند و آنچه در آن ناحیه وجود دارد)، کلید راه رسیدن به توسعه صحیح و نهایی گردشگری است (تایلر، ۱۹۸۰، ص۵۵).
به نظر بولون^[۱۵] (۲۰۰۵) سیستم­های گردشگری از سه جهت مورد توجه است: الف) مدل تقاضا
ب) رویکرد انسان شناسی اجتماعی است که در بر گیرنده اوقات فراغت ج) مدل گردشگری صنعتی که گرایش به تولید انبوه تجاری و سود دارد (بریونز و همکاران^[۱۶]، ۲۰۰۹، ص۵).
تفکر سیستمیک ریشه در حکمت علل غایی کل ارسطویی دارد؛ با این حال لودیگ برتالانفی^[۱۷] برای نخستین بار مفهوم نظریه عمومی سیستم­ها^[۱۸] را به تعمیم از اصول نظریه سیستم­های باز در دهه ۳۰ قرن بیستم در دانشگاه شیکاگو مطرح ساخت. وی معتقد بود در تجزیه و تحلیل و صورت بندی اصول عمومی سیستم­ها، موضوع­های مختلف از اعتبار عام­تری برخوردار هستند (برتالانفای^[۱۹]، ۲۰۰۲، ص۴۰۵). از اینرو نگرش سیستمی راهی برای ورود و متحد ساختن علوم ایجاد کرد که با بسط نظریه سیبرنتیک^[۲۰] از سال ۱۹۴۸ به بعد، توسط ریاضیدان آمریکایی نوربرت واینر^[۲۱] ابداع گردید؛ جوهره اصلی این نگرش بر این مفهوم استوار است که تمام پدیده ­های جهان به عنوان مجموعه ­ای از سیستم­های بزرگ و کوچک در تعامل و ارتباط با یکدیگر قرار گرفته­اند و با شناخت عناصر و عملکرد این
سیستم­ها می­توان رفتار آنها را تحت هدایت و نظارت در آورد.
براین اساس، نگرش سیستمی به گردشگری، توسط بعضی از اندیشمندان این علم در دهه ۱۹۹۰ به بعد مطرح شده است. آنها اجزای متفاوت گردشگری را به صورت کلیت به هم پیوسته می­دانند؛ به عنوان نمونه گان^[۲۲] در سال ۱۹۹۴ این­گونه از این عنوان دفاع کرد که گردشگری را می­باید به عنوان یک سیستم تعبیر کرد و همچنین اضافه کرد که تمام بخش­های گردشگری به یکدیگر مربوط هستند. پیج^[۲۳] در مقاله خود در سال ۱۹۹۵ از مزایای نگرش سیستمی در گردشگری یاد می­ کند که بر اساس این نگرش، پیچیدگی­های یک منطقه گردشگری مبدل به مدلی ساده می­گردد. میل^[۲۴] و موریسون^[۲۵] در سال ۱۹۹۲ با بهره گرفتن از مدلی به تشریح رابطه­ شبکه ­های تار عنکبوتی به هم پیوسته سیستم گردشگری پرداخت­اند که دست زدن به یک قسمت این شبکه، اثر موجی سرتاسر شبکه را فرا می­گیرد (هولدن^[۲۶]، ۲۰۰۰، ص۷).

۲-۷٫ مدل­های گردشگری

در مطالعات گردشگری واژه مدل دارای مفاهیم و استدلال­های زیادی است. اغلب این استدلال­ها در جهت پیش ­بینی مدل­ها، ترسیم نمودار فرایند برنامه­ ریزی و یا بعضی از ابعاد نظری سیستم گردشگری به کار گرفته می­شوند؛ بنابر این کاربرد معمول واژه مدل شاید به غلط استفاده شود؛ پس ضروری همیشه ذات و هدف مدل­های مورد تحقیق، مشخص گردد؛ همچنین باید توجه به تمایز اصلی بین مدل­های «برنامه­ ریزی/ فرایند مدیریتی» و مدل­های « نظری» که بعضی از جنبه­ های کارکردی سیستم گردشگری را توضیح می­ دهند، داشت. پس دو دسته از مدل­های بنیادین گردشگری عبارتند از؛ یکی مدل­های نظری که بر اساس آن سیستم گردشگری کل یا بخشی از کل، ترسیم، پیاده­ساری و انطباق داده می­ شود و می­توان آنها را بر حسب نزدیکی به واقعیت به تقسیمات جزیی­تری نیز تبدیل کرد؛ این مدل­ها به سه دسته تقسیم می­گردند:
مدل­های توصیفی ( به توصیف اجزای سیستم گردشگری می­پردازند)، مدل­های تشریحی ( به تشریح ماهیت کارکرد سیستم با و یا بدون در نظر گرفتن روابط معلولی آنها می­پردازند) و مدل­های پیش ­بینی کننده (بر پایه دانش روبط علت و معلولی استوار است)؛ و دیگری مدل­های عملی/ فرایندی می­باشد که مشتمل بر مدل­های سنتی ( برای حل مشکل طراحی می­شوند و از تبیین اهداف ← ارائه گزینه­ های مختلف ← ارزیابی گزینه­ ها ← انتخاب گذینه ← به اجرا می­رسند)، ذهنی/ استنباطی (براساس تعصبات شخصی یا تفکرات خاص) و تئوری سیستم­ها ( تلفیقی از مدل­های نظری با فرایندی می باشند) تقسیم می­گردند. باید توجه کرد بعضی از مدل­های پیش ­بینی کننده، حول هر دو نمودار دور می­زنند. آن مدل­هایی را که فقط علت­یابی­های گرایشی دارند و یا استنباطی هستند( مثلا” تکنیک­های دلفی، قضاوت­های حرفه­ای) می­توان آنها را تکنیک­های فرآیندی نامید که به توسعه ­های نظری ارتباطی ندارند. عناصر نهایی در شکل (۲-۱) به ملاحظات سطح­های مختلف استنباط و ادراک در برنامه­ ریزی است. مدل­های گردشگری در مورد
سیستم­های کل و سیستم­ها خرد در مقیاس­های مختلف فضایی اعم از مکان/ پروژه، محلی، ناحیه، ملی یا بین ­المللی کاربرد دارند (گتز^[۲۷]، ۲۰۰۶: ۲۲).

شکل۲-۱ طبقه ­بندی مدل­های گردشگری

چورلی^[۲۸]و هاگت^[۲۹] کاربرد مدل­های بدین شرح می­نامند: کاربردی روانشناسانه، کاربرد اکتسابی/ فراگیری، کاربردی استدلالی، کاربردی معیاری، کاربرد سیستم­گونه و کاربردی ساختاری (چورلی و هاگت، ۱۹۸۷).
همچنین به طرق دیگری می­توان مدل­ها را تقسیم ­بندی کرد:
مدل­های مصور یا شکلی: این مدل­ها از نظر ظاهر شبیه دنیای واقعی با مقیاس تصویری هستند.
مدل­های مشابه: برای نشان دادن تمایزات در یک مجموعه؛ مانند کاربرد رنگ در نقشه کاربری یک سرزمین.
مدل­های سمبلی: برای توضیح سیستم­ها یا فرایند ها در مدل­های پیش ­بینی کننده از طرح و رسم استفاده می­ کنند.
البته برای شناخت مشکلات برخی از تحقیقات، می­توان از تلفیق مدل­های برنامه­ ریزی/ فرایند مدیریتی با مدل­های نظری به مدل­های ترکیبی دستیابی پیدا کرد و طی فرآیندی معین و تقابل مستمر آنها به ارائه راه­حل­هایی در زمینه سیستم گردشگری نائل شد (شکل شماره ۲).
باید توجه داشت درچشم­انداز و دورنمای یک سیستم، مدل­ها در زیر مجموعه نظریه ­ها قرار
می­گیرند. نظریه­ های سیستم­ها، دیدگاه­ های هستند که پدیده ­ها را تشریح می­ کنند و برای اداره سیستم­ها بکار گرفته می­شوند. بنابر این مدل­ها در ابتدا توصیفی، سپس تشریحی و در نهایت
پیش ­بینی کننده­اند؛ بنابر این مدل­ها، پی­ریزی و سازه­های نظریه ­ها را تشکیل می­ دهند (گتز، ۲۰۰۶: ۲۵).

شکل ۲-۲ مدل سیستم­های ترکیبی برای برنامه­ ریزی و نظریه­ های گردشگری (گتز، ۲۰۰۶)

با این مقدمه در ذیل به بررسی مهمترین دیدگاه ­ها و مدل­های ارائه شده در زمینه سیستم گردشگری با توجه بنیادی­ترین آنها (مدل­های برنامه­ ریزی/ فرایند مدیریتی و مدل­های نظری)
می­پردازیم:

۲-۸٫ دیدگاه سازمان جهانی گردشگری

سازمان گردشگری جهانی(WTO) سیستم گردشگری را به دو بخش اصلی تقسیم می­ کند؛ یکی عوامل تقاضا، شامل بازارهای گردشگری بین ­المللی، داخلی (ملی و منطقه­ای) و ساکنان محلی و دیگر عوامل عرضه، مشتمل برفعالیت­ها و جاذبه­ها (جاذبه­های طبیعی، فرهنگی، تاریخی، پارک­های تفریحی، باغ وحش­ها، باغ­های گیاه شناسی، آکواریم­ها و …)، محل اقامت (هتل­ها، متل­ها، هتل آپارتمان­ها، مهمانپذیرها و …)، خدمات و تسهیلات گردشگری (دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری، رستوران­ها، خرید، امور بانکی، مبادله ارز، خدمات و امکانات پستی و پزشکی و …)، حمل و نقل (هوایی، زمینی، دریایی)، امکانات و تأسیسات زیربنایی (شامل آب رسانی، برق رسانی، بهداشت، فاضلاب، دفع زباله و مخابرات) و عناصر سازمانی است (سازمان جهانی جهانگردی، ۱۳۷۹: ۱۶-۱۴).
مدل ارائه شده از طرف سازمان جهانی گردشگری بر پایه نظریه سیستمی می­باشد؛ این مدل با توجه به دو دسته مدل­های بنیادین گردشگری در طبقه ­بندی مدلهای نظری- سیستم گردشگری کل از گونه تشریحی است.
عوامل عرضه

متغیر سلامت جسمی حدود ۱/۱۵ درصد از تغییرات مربوط به سلامت روانی افراد را تبیین می نماید. این متغیر با مقدار ضریب استاندار شده ۳۴۶/۰ تاثیرگذارترین متغیر برسلامت روانی است.
گام دوم متغیر تحصیلات وارد تحلیل شد که حدود ۲/۱ درصداز تغییرات مربوط به سلامت روانی را تبیین می نماید و به عنوان دومین متغیرتاثیرگذارمی باشد و درنهایت متغیرتعداد فرزندان وارد تحلیل شد که حدود یک درصدازتغییرات مربوط به سلامت روانی راتبیین می نماید اما برخلاف سلامت جسمانی تعداد فرزندان برسلامت روانی تاثیرگذاری مثبتی دارند.
سلامت جسمی زنان ومردان با همدیگر تفاوت دارد که با توجه به میانگین محاسبه شده میتوان گفت که سلامت جسمی مردان بهتر از زنان است، اما در مقایسه با سلامت روانی نتایج نشان می دهد که تفاوت بین دو گروه وجود ندارد. زنان بر اساس آمارهای بهداشتی درمقایسه با مردان آسیب پذیری بیشتری در مقابل بیماری دارند، شیوع بیماری ها در میان آنها بیشتر است و از نظر کاربرد خدمات بهداشتی و درمانی شرایط نامساعدتری دارند.سازمان جهانی بهداشت بر این عقیده است که این نوع تفاوت ها در رابطه با جنسیت از بدو تولد و در سراسر جهان مطرح است. محدود بودن فعالیتهای فیزیکی زنان در بیرون از خانه و باروریهای سنتی که زنان را به عنوان مراقبین بچه ها و همسر می شناسد ،می تواند تفاوت درسلامت زنان ومردان را درپی داشته باشد .همچنین حساسیت بیشتر زنان در رویارویی با رویدادهای ناگوار و فرارسیدن دوران یائسگی در زنان در این زمینه موثر دانسته وسلامتی با افزایش سن کاهش می یابد .
محل سکونت یکی از معیارهای انتخاب نمونه تحقیق بوده،و به عنوان یک متغیر جمعیتی تأثیرگذار بر سلامت جسمی و روانی سالمندان در نظرگرفته شد و یکی از مهمترین این زیرگروهها در مباحث سالخوردگی جمعیت،تفاوتهای شهری و روستایی است.غالباً مناطق روستایی به خاطر مهاجرفرستی، ساخت سنی سالخورده‌تری نسبت به مناطق شهری دارند.ناگفته پیداست که خود این بستگی به عوامل زیادی همچون سطح‌ توسعه ‌یافتگی و شرایط آب و هوایی دارد.
مقایسه سلامت جسمی و روانی درتحقیق حاضر براساس محل سکونت نشان می دهد که تفاوت بین دوگروه براساس سلامت روانی وجسمی ساکن درشهر و روستا مشاهده میشود. براساس میانگین بدست آمده از دو گروه می توان گفت که سلامت جسمی و سلامت روانی افراد روستا نسبت به شهر بالاتر است .بطوریکه درشهرستان خرم آباد مشاهده شد،گسترش شهرنشینی در اثر مهاجرت و زندگی مکانیزه که لازمه آن قبول شیوه های نوین برای زندگی است،اثر معکوسی برسلامت بخصوص سلامت سالمندان در شهر گذاشته و در ارتباط با مقوله سلامت ابعاد دیگری را مشخص نموده است. دو بعد این ابعاد سلامت روان و جسم افراد جامعه است. مقوله ای که اگرچه تازگی ندارد لیکن از نظر تخصصی دیر زمانی نیست که به آن توجه گردیده است.افراد سالمندی که به شهرها مهاجرت می کنند و در حاشیه شهر و مناطق فقیر نشین زندگی میکنند رو به افزایش است،سالمندانی که دراین مکانها سکنی می گزینند به طورجدی در معرض خطر انزوای اجتماعی و فقر بهداشتی قرار دارند .

نتایج نشان می دهد سلامت جسمی در بین افراد بی همسردراثر فوت، بی همسردر اثر طلاق، اصلاً ازدواج نکرده با همدیگر تفاوت دارد ولی سلامت روانی درمورد متغیر های فوق تفاوتی را نشان نداد .با انجام آزمون پس تجربی در مورد سلامت جسمی افراد نشان میدهد که بین افراد بی همسر در اثر فوت، بی همسر در اثر طلاق رابطه مثبت وجود دارد و سایر گروه ها تفاوتی با همدیگر ندارند.
تأهل از دیگر متغیرهای جمعیتی تحقیق حاضر است به نظر برخی از روانشناسان سالمندانی که همسر خود را ازدست داده اند، بیشترگرفتار اختلات روانی و جسمانی می شوند.مطالعات انجام گرفته مؤید آن است که کمترین میزان مرگ و میر برای افرادی است که دارای همسر هستند، میزان مرگ و میر بدون همسرها بیشتر از افراد با همسر میباشند.

آن شاخساران پر از گیلاس
آن خانه های تکیه داده در حفاظ سبز پیچکها، بیکدیگر
«تولدی دیگر ،آن روزها»
این تجربیات چنان برای او آشناست که گویی خواننده را در فضای خاص دوران کودکیش می برد. وآن تجربه های تلخ وشیرین وخیال انگیز را به او می چشاند ووقتی خواننده را در آن فضای خیال انگیز کشاند، در لابلای کلماتش به او چیزهایی می گوید که حیرت می کند. کودکی وجوانی برای او چنان خیال انگیز است که گویی کمتر می تواند آن را از خود دور سازد.

فروغ در شعرهای بعد از تولدی دیگر به تمثیل روی می آورد وسعی می کند نوعی شعر تمثیلی یا سمبلیک ارائه دهد."دلم برای باغچه می سوزد ” یک تمثیل است با مضمونی اجتماعی و نیز قطعه “کسی که مثل هیچ کس نیست “، همین وضع را دارد. ومحتوای شعر فروغ بدین شکل تکامل می یابد.
فروغ گذشته از محتوا به نوعی بیان تازه نزدیک می شود. بیان تازه او مایه های فراوانی دارد از زندگی واقعی او. کلمه برای او مایه های عاطفی و شعری خاصی پیدا می کند و این حرکت یا تحول را می توان در ابعاد مختلف شعر فروغ دید. (زرین کوب:۱۳۵۸، ۱۹۵-۲۴۱ )
۳-۸ تحولات فکری فروغ فرخزاد
درباره فرخزاد به عنوان شاعر اسیر، دیواروعصیان فقط می شود اینطور برداشت کرد که آدمی هنوز شکل نگرفته تلاش می کند تلاش می کند و بهره جوئی می کند وحتی نوعی تظاهر می کند به درک مسائل به خاطر اینکه به آن کمال ورشد ذهنی برسد. تا کتاب تولدی دیگر همان سر گشتگی های هرانسانی را در راه رشد وکمال ذهنی طی کرده است. طبیعی است که وقتی ما فریاد آزادی را در اسیر می بینیم، این فریاد جز آه وناله زنی که گرفتارمسایل خانوادگی است واین گرفتاری ها چنان اورا محدود کرده که به تنگ آمده ومی خواهد فرارکند و یک مسئله خصوصی هست که حتی نتوانسته آن را تعمیم بدهدچیزی نیست وفرخ زاد بیش ازاین مسئله ای را مطرح نکرده است.
در عصیان یا دیوار می بینیم که فرخ زاد به طرف یک طرز تفکر خیامی نزدیک می شود و این طرز تفکر هم کاملا تقلید از یک مقدار شکل ظاهری و تفکر دهری است یا اینکه یک نوع ضد اجتماعی بودن اجتماعی است. به خاطر یک مقداری خامی و بی تجربگی که در فرخزاد در این مرحله از سنش بوده است. مثل هر انسان دیگری واین نشانه کوشش و تلاش فرخزاداست برای به دست آوردن ایمان.
فرخزاد در این مرحله از تفکر درست مثل جوان بالغی است که به تمام مسائل اعتقادی مرسوم شک می کند ودرست همان تند وتیزی یک جوان نوبالغ را هم در بیان این مسائل دارد. به همین علت است که می بینیم به آفرینش خطاب می کند وبسیار پرخاش جوست.
همانطوریکه در این دوره از لحاظ ظاهر فکردر حال تکامل هست، فرم شعر او هم نشان دهنده چنین خصوصیاتی هست. یعنی در اسیر ما شعر او را یک شعر ساده معمولی و احساساتی می بینیم و در عصیان او حتی فرم شعر خیام را هم تقلید کرده است وکلمات خیامی است، قدرت او بیشتر است اما مسلم است که در مقام قیاس با یک سنت و میراث فرهنگی شعرش بسیار ضعیف است و به فرض اینکه فرخ زاد شعرش قوی ومحکم باشدبه علت تقلیدی بودن چیزی را نه از لحاظ محتوا ونه از لحاظ شکل بیان نمی کند.
سال ها ساکت می ماند. درست مثل آدمی که از یک بحران روحی و فکری و عقلائی گذشته وبه یک سکوت ایمان دارد کم کم دست پیدا می کند، شعراو وفکر او را آرام می بینیم. سالها شعر منتشر نمی کند و ناگهان شکفته می شود. فرخ زادعصیان واسیر ناگهان به فرخ زاد تولدی دیگر مبدل می شود. وتوجه نمی کنیم که سالهائی دراز فاصله این دو فرخ زاد از یکدیگر هست واین سنین از سنین باروری و شکفتگی در هر انسانی است. فرخ زاد دوران نوجوانی ونابالغی را زود پشت سر می گذارد.
با شعرای غرب آشنا می شود، غنی می شود. در این دوران از فرهنگ غرب و کم وبیش آشنا می شود با فرهنگ و ادبیات ایرانی. یعنی زبان شعرش غنی تر و قوی ترمی شود. اما هنوز یک چیزی در شعر فرخ زاد می لنگد و آن تمایل بیشتر او به فرهنگ و ادبیات غرب است و انعکاس این تمایل را در شعر او می بینیم.
فرخ زاد کم کم به طرف نوعی عرفان از طریق عشق توجه می کند و نمونه های آن در مثنوی ها وشعرهای عاشقانه او به چشم می خورد، واین دید بنظر می رسد کمی شرقی باشد. او به طرف راه یابی و گشودن روزنی و امیدی برای بشریت به راه می افتد، وقبول نمی کند که جهان بد فرجام خواهد بود و این قبول زندگی به صورت اینکه در باغچه کاشته بشود و بازسبزشود، سبزشود و بروید. این یک تفکرعرفانی وشرقی است وتکامل فکری فرخ زادرا نشان می دهد.
متاسفانه، این شعرها، شعرهای آزاد فرخ زاد هستند و وی مجال پیدا نمی کند که ادامه بدهد وکمال بدهد به این اندیشه ای که داشت شکل میگرفت و وسیله ای پیدا می کرد اما آنچه که از فرخزاد باقی مانده است هر کدام جستجوی صادقانه ای در دنیائی و کوشش است برای بینش پیدا کردن. به همین علت من معتقدم که خواننده فرخ زاد همرا او صادقانه بینش پیدا خواهد کرد و فرخ زاد راه را باز می گذارد که او به رسیدن به کمال ادامه دهد. فرخ زاد را یک شاعر اجتماعی باید بدانیم به معنی عام کلمه. او به شعر ناب توجه نداشت، حتی با ما برسر فرمالیسم هم بحث داشت ومعتقد بودکه کلمات فقط باید حامل معنی باشد و وزن وقافیه و همه عوامل وعناصرفرم تنها باید در خدمت اندیشه قرار گیرند. شعر فرخ زاد به همین علت غیرناب هست. به هیچ وجه شاعر فرمالیستی نیست وهمچنانکه عقایدش را در زمینه وزن گفته، برای وزن تنها از این جهت که یک شدتی وضریبی به معنی شعر می دهد اهمیت قائل است. بطور کلی فرخ زاد آدمی است که با حس وعاطفه وخون خود شعر می گوید ودنیا را درک می کند. آدمی است که تفکر کم کم به عنوان یک عنصر بعدی در شعرش وارد می شود، اگرچه درک عاطفی او هم از دنیا متفکرانه بوده است. (م.آزاد، مجله فردوسی-هشتم اسفند ۱۳۴۶)
۳-۹ بن مایه های شعر فروغ
بن مایه یا موتیف motif موضوعی است که در کل ادبیات یک کشور یاکل اثر خاص هنری، مدام تکرار می شودو بنای اثر ادبی برآن است. (شمیسا:۱۳۷۶، ۱۳۲)
تم یا موضوع ومطلب Theme) )را هم گاهی معادل موتیف به کار می برند، اما بهتر است که آن را درباره تز یا آموزه یی (دکترین) به کار ببریم که اثر ادبی می خواهدآن را بپروراند و به خواننده بقبولاند. در نقد ادبی جدید می گویند که همه آثار طراز اول ادبی مشتمل بریک تم ضمنی و پنهانند که در معنا و صور خیال اثر منتشر است و به نمایش نهاده شده است. (همان:۱۳۳)
ذیلا به برخی از بن مایه های شعرهای فروغ اشاره می شود
۳-۹-۱ مرگ ، زوال و پوسیدگی
یکی از موضوعات عمده شر فروغ مسآله مرگ وترس اززوال وفنا وپوسیدگی است. سرانجام در شعر “ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد “حقیقت فنا را می پذیرد وخود را تسلیم می کند. ودر یکی از مصاحبه هایش می گوید:"فکر می کنم همه آن ها که کارهای هنری می کنند علتش –یا لااقل یکی از علت هایش –یک جور نیاز نا آگاهانه است به مقابله وایستادگی در برابر زوال …کارهنری یک جور تلاش است برای باقی ماندن و یا باقی گذاشتن «خود» ونفی معنی مرگ گاهی اوقات فکر می کنم درست است که مرگ هم یکی از قوانین طبیعت است، اما آدم تنهادر برابر قانون است که احساس حقارت و کوچکی می کند. یک مسآله یی است که هیچ کاریش نمی شود کرد. حتی نمی شود برای از میان بردنش مبارزه کرد، فایده ندارد، باید باشد.”
حق با شماست
من هیچگاه پس از مرگم
جرِأت نکرده ام که در آئینه بنگرم
و آن قدر مرده ام که هیچ چیز مرگ مرادیگر
ثابت نمی کند.
«دیدار در شب»
و دادزد:
“باور کنید
من زنده هستم “
«دیدار در شب»
وحس باغچه انگار
چیزی مجردست که در انزوای باغچه پوسیده است
«دلم برای باغچه می سوزد»
و حتی عشق ووصلت نیز در ذهن اوبا هاله ای از مرگ و زوال همراه است. در نامه یی به برادرش می نویسد: «آدم باید دنبال جفت خودش بگردد و هر کسی یک جفت دارد .باید جفت خودش را پیدا کند»
وعشق و میل و نفرت و دردم را
در غربت شبانه قبرستان
موشی به نام مرگ جویده است
«دیدار در شب»
۳-۹-۲ نومیدی ویاس وبدبینی
از اکثراشعار فروغ یک لحن ناامیدانه شنیده می شود. امیدی به آینده نیست. همه امور خودش در گذشته تمام می شود. آینده را سیاهی وشکست و سقوط فرا گرفته است.
خورشید مرده بود
خورشید مرده بود وفردا
در ذهن کودکان
مفهموم گنگ گمشده یی داشت
«آیه های زمینی»
کدام قله، کدام اوج؟
مگر تمامی این راه های پیچاپیچ
در آن دهان سرد مکنده