MnO₂ + n(C₆H₁₀O₆) + H₂SO₄ = MnSO₄ + CO₂ + H₂O
طی این آزمایش­ها اندازه ذرات ماده­ CMK بررسی شده که با کاهش ابعاد این ذارت تا ۱/۰ میلی­متر نرخ لیچینگ منگنز به بیشتر از ۹۰ درصد ­می­رسد. هم­چنین برای تعیین میزان اثرگذاری CMK در لیچینگ، مقایسه ای با اسیداکسالیک صورت گرفته است.

شکل۲- ۸- تاثیر مقدار کاهنده بر نرخ لیچینگ منگنز[۲۲]
بر اساس نتایج و نمودار شکل ۲-۸، با افزایش مقدار CMK تا حدود ۲/۱ بیشتر نسبت به حالت تئوری، نرخ لیچینگ منگنز تا ۹۴ درصد افزایش می­یابد[۲۲].
برای بازیافت باتری­های مصرف شده_­­ی کربن- روی و همچنین باتری­های قلیایی تنها از روش تجمع و دفن در محل زباله­ها استفاده می­ شود. اما این روش با محدودیت محل ذخیره و پیامدهای خطرناک همراه است. از روش­های تشویه برای بازیافت و استخراج روی و منگنز از این نوع باتری­ها می­توان استفاده کرد. با این حال، انتشار گازهای ناشی از سوزاندن در حرارت بالا (۶۰۰ درجه سانتی ­گراد) و تقاضای انرژی بالا از اشکالات بزرگ روش تشویه است. از سوی دیگر، فرآیندهای هیدرومتالورژی مزایای اصلی دارند که شامل عمل­کرد نسبتا ساده، تقاضای کم انرژی و انتشار نشدن گاز در هوا هستند. در یک تحقیق در کشور ترکیه، که بر روی این نوع باتری­ها انجام شده است، در دو محیط اسیدی، اسیدسولفوریک و اسید هیدروکلریک با اسید اکسالیک به عنوان کاهنده در لیچینگ باتری­های قلیایی و باتری­های کربن- روی استفاده شده است. آزمایش­های این تحقیق به روش فاکتوریل کامل ۲^۴ طراحی و انجام گرفته است. پارامترهای متغیر در این آزمایش­ها، درصد جامد پالپ، دما، مقدار اسید سولفوریک یا مقدار اسید هیدروکلریک، غلظت اسید اکسالیک بوده است[۲۳].
با بهره گرفتن از اسید­اکسالیک، MnO₂ طبق واکنش­های زیر در دو محیط اسیدی لیچینگ می­ شود:
MnO₂ + ۲HCl + C₂H₂O₄ = MnCl₂ + ۲H₂O + 2CO₂
MnO₂ + H₂SO₄ + C₂H₂O₄ = MnSO₄ + ۲H₂O + 2CO₂
در این آزمایش­ها علاوه بر منگنز مقدار بازیابی روی نیز مدنظر بوده است. بازیابی منگنز و روی، با افزایش مقدار اضافی از اسید اکسالیک در محلول­های سولفوریک اسید و هیدروکلریک اسید کاهش می­یابد. به طوری­که بازیابی منگنز به ۷۰-۸۰ درصد و بازیابی روی به ۲۰-۳۰ درصد می­رسد، که این نتیجه به دلیل رسوب روی­اکسالات و منگنز­اکسالات در محلول لیچینگ است. اما این تفاوت به متفاوت بودن میزان حلالیت این دو اکسالات در محلول مربوط می­ شود. بنابراین، میزان انحلال منگنز اکسالات نسبت به روی­اکسالات بیشتر است. نتایج حاصل نشان داده است که گرچه نوع اسید مورد استفاده در لیچینگ بر روی بازیابی منگنز تاثیر چندانی ندارد، نوع کاهنده به شدت بر لیچینگ منگنز اثرگذار است[۲۳].
مقایسه­ اسید­اکسالیک، اسید­سیتریک و اسید­آسکوربیک در یک تحقیق بر روی باتری­های کربن-روی و باتری­های قلیایی انجام شده ­است. در این تحقیق برای انجام آزمایش­ها از روش فاکتوریل کامل ۲^۴ و همچنین از اسید­سولفوریک و اسید­هیدروکلریک و کاهنده­های ارگانیک (اسید سیتریک، اسید آسکوربیک و اسید اکسالیک) استفاده شده است. پارامترهای مورد بررسی، درصد جامد پالپ، مقدار اسید سولفوریک و اسید هیدروکلریک، مقدار کاهنده­ها (اسید اکسالیک، اسید سیتریک و اسید آسکوربیک) و دما بوده ­اند. اسید اکسالیک بر خلاف اسید سیتریک و اسید آسکوربیک؛ به دلیل تشکیل کمپلکس با روی (روی­اکسالات) و رسوب این کمپلکس، بازیابی روی را کاهش می­دهد اما منگنز بازیابی بالایی دارد. از سوی دیگر، با بهره گرفتن از اسید سیتریک و اسید آسکوربیک به عنوان کاهنده، می­توان به بازیابی ۹۸ تا ۱۰۰ درصد برای منگنز دست یافت. زمان انجام همه آزمایش­ها ۳ ساعت بوده است. بازیابی منگنز با افزایش دما از ۳۰ درجه سانتی ­گراد تا ۹۰ درجه سانتی ­گراد، افزایش یافته است. استفاده از اسید سیتریک و اسید آسکوربیک به عنوان کاهنده در هر دو محیط اسیدی (اسیدسولفوریک و اسید هیدروکلریک) برای استخراج هم­زمان منگنز و روی از باتری­های قلیایی موثر بوده است. بر اساس نتایج بدست آمده، اگرچه اسیدسولفوریک بر بازیابی روی نسبتا تاثیر داشته اما اسید هیدروکلریک در بازیابی منگنز قوی­تر (۱۲درصد بیشتر از اسیدسولفوریک) عمل کرده­است[۲۴].
در مطالعه­ ای که بر روی نمونه­ کانسنگ منگنز در کشور چین صورت گرفته، لیچینگ این نمونه با بهره گرفتن از اسید سولفوریک و ملاس نیشکر^[۱۲] به عنوان کاهنده انجام شده است. در این پژوهش مقدار اسید سولفوریک، مقدار ملاس نیشکر، دما و زمان در محدوده­های متفاوت آزمایش شده ­اند. این نوع کاهنده به دلیل ارازن قیمت بودن و موثر بودن در کاهش منگنز مورد استفاده قرار گرفته است. واکنش­هایی که ساکاروز و یا گلوکز با MnO₂ می­ دهند، به صورت زیر است[۲۵]:
۲۴MnO₂ + C₁₂H₂₂O₁₁ + ۲۴H₂SO₄ = ۲۴MnSO₄ + ۱۲CO₂ + ۳۲H₂O
۱۲MnO₂ + C₆H₁₂O₆ + ۱۲H₂SO₄ = ۱۲MnSO₄ + ۶CO₂ + ۱۸H₂O
مقدار کاهنده از ۱۰ گرم بر لیتر تا ۷۰ گرم بر لیتر متغیر بوده، و همان­طورکه در شکل ۲-۹ مشاهده می­ شود، بازیابی منگنز با افزایش مقدار کاهنده افزایش یافته ولی این افزایش در مقدار کاهنده باعث کاهش انحلال آهن در محلول لیچ شده است.
شکل۲- ۹-اثر غلظت ملاس نیشکر بر بازیابی منگنز[۲۵]
در دمای مشخص و غلظت اسید سولفوریک اولیه، با افزایش غلظت ملاس نیشکر و افزایش بازیابی منگنز و همچنین افزایش غلظت یون H+ ، انحلال آهن کاهش می­یابد. بر اساس نتایج آزمایش­ها، افزایش غلظت اسید سولفوریک و دما تاثیر مثبت بر بازیابی منگنز گذاشته، و در دمای ۹۰ درجه سانتی ­گراد و با غلظت اسید سولفوریک به مقدار ۹/۱ گرم بر لیتر ، تقریبا همه منگنز موجود بازیابی شده است[۲۵].
سنگ معدن­های منگنز دی­اکسید از گابن و چین توسط ضایعات چای^[۱۳] و اسیدسولفوریک رقیق لیچ شده ­اند. ضایعات چای یک منبع غنی در چین به شمار می ­آید و می ­تواند به عنوان کاهنده­ی بی­خطر و زیستی از آن استفاد کرد. ترکیبات ضایعات چای شامل، پلی ساکارید، پلی­فنل­های چای، سلولز و اسیدهای آلی هستند که در محلول­های اسیدی هیدرولیز شده و به صورت گلوکز منتشر می­شوند. از این رو استفاده از این منبع به عنوان کاهنده، ارزان ، در دسترس و بی خطر می­باشد. در این تحقیق، غلظت اسید سولفوریک، مقدار ضایعات چای، نسبت L/S و دما و زمان لیچینگ این دو سنگ معدن مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج به دست آمده نشان داده­اند که با افزایش غلظت اسیدسولفوریک از ۱ مولار به ۲ مولار، بازیابی منگنز به شدت افزایش یافته است. این می ­تواند به دلیل، پیشرفت سریع درجه­ هیدرولیز پلی­ساکارید و سلولز با افزایش غلظت اسیدسولفوریک باشد (شکل۲-۱۰). بر همین اساس، با افزایش نسبت ضایعات چای به مقدارکانسنگ در هر دو نمونه سنگ معدن، بازیابی منگنز به شدت افزایش یافته­است. اما با افزایش بیشتر این نسبت به مقدار ۱۰:۴ ، بازیابی سنگ معدن گابن به ۹۷ درصد و برای سنگ معدن چین، بیشتر از ۹۰ درصد منگنز کانسنگ با نسبت ۱۰:۱ بازیابی شده است (شکل۲-۱۱). مقدار ضایعات چای به مقدار منگنز موجود در کانسنگ بستگی دارد، و با کاهش منگنز کاهش می­یابد[۲۶].
شکل۲-۱۰- اثر غلظت اسیدسولفوریک بر بازیابی منگنز[۲۶] شکل۲-۱۱- اثر نسبت وزنی کانسنگ به کاهنده بر بازیابی منگنز[۲۶]
مطابق شکل، با افزایش نسبت L/S، بازیابی منگنز در هر دو نمونه کانسنگ به سرعت افزایش یافته است. با نسبت L/S بیشتر از ۵/۷، نرخ استخراج تقریبا ۱۰۰درصد بوده که نشان می­دهد واکنش لیچینگ به تعادل نزدیک شده است. با افزایش زمان و دمای هر دو نمونه، بازیابی پیشرفت داشته است. در مدت زمان ۸ ساعت و دمای ۳۶۸ درجه کلوین، بازیابی نمونه­ کانسنگ گابن ۴/۹۷درصد و بازیابی نمونه ی کانسنگ چین ۸/۹۹درصد بوده است (شکل۲-۱۲) [۲۶].
شکل۲-۱۲- بازیابی منگنز بر حسب زمان در دماهای مختلف (a )کانسنگ منگنز چین، (b) کانسنگ منگنز گابن[۲۶]
۲-۷-۴ لیچینگ الکترو-کاهشی
در این روش منگنز مواد معدنی در محلولی حل می­شوند که پتاسیل آن­ها به طور بالقوه کنترل می­ شود. بر این اساس، به دلیل نیمه هادی بودن منگنز دی­اکسید، از آن به عنوان الکترود استفاده می­ شود. در مطالعات بر روی این روش مشخص شده کهMnO در اسید و تحت شرایط کاهش به آسانی محلول می­ شود. مطالعات چرخه­های ولتامتری در الکترودهای کربن و ترکیبات معدنی نشان داده است که بیش­ترین حالت کاهش منگنز در صفر میلی­ولت نسبت به الکترود جیوه (به عنوان الکترود مرجع) رخ داده­است. غلظت اسید، زمان واکنش و پتانسیل کاربردی بر سرعت واکنش و میزان استخراج منگنز از کانسنگ تاثیرگذار است. سرعت احیاء با افزایش اسیدته، افزایش یافته است. واکنش­ها به صورت زیر است[۱۴].:
MnO₂ + ۴H⁺ + ۲e^- = Mn²⁺ + H₂O
MnO₂ + H⁺ + e^- = MnOOH
MnOOH+ 3H⁺ + e^- = Mn²⁺ + H₂O
با انباشته شدنMnOOH به اندازه­ کافی بر سطح MnO₂ ، کاهش بیشتر به Mn(OH)₂ رخ می­دهد:
MnOOH + H⁺ + e^- = Mn(OH)₂
روند اصلی کاهش در آزادسازی H⁺ به دست آمده است. در دمای ۲۰ درجه سانتی ­گراد، بازیابی بسیار ضعیفی از فلزات ثبت شده­است. تحت شرایط بهینه، در دمای ۷۰ درجه­ سانتی ­گراد، با انحلال ۵۰ گرم بر لیتر اسیدسولفوریک و پتانسیل صفر میلی­ولت، منگنز به طور کامل و ۵۶ درصد آهن در ۴۵ دقیقه بازیابی شده­است[۱۴].
۲-۷-۵ لیچینگ هم­زمان منگنز (IV) و کانی­های سولفیدی
مقاله­ های بسیاری درباره لیچینگ همزمان منگنز اکسید و کانی­های سولفیدی در محلول­های اسیدی(اسید سولفوریک یا هیدروکلریک اسید) انجام شده­است. کانی­های سولفیدی در این فرایند به عنوان کاهنده و منگنز دی­اکسید به عنوان اکسنده عمل می­ کند. این کانی­ها شامل گالن، پیریت، اسفالریت، روی مات، نیکل مات هستند. پارامترهای کلیدی در این فرآیندها، نسبت MnO_x:MeS ، غلظت اسید، دما و زمان لیچینگ هستند. از این سولفیدها، پیریت به دلیل
حذف شدن، آهن موجود به آسانی به عنوان آهن اکسید یا آهن هیدرواکسید در حضور اکسیژن، و
جایگزین آهن (II) به عنوان کاهنده در فرایند لیچینگ در غیاب اکسیژن؛ موثرتر خواهد بود[۱۴].
۲-۷-۶ لیچینگ با هیدروژن پراکسید
فرایند لیچینگ یک مرحله­ ای و هم­زمان نقره و منگنز در یک تحقیق انجام شد. در این فرایند از هیدروژن پراکسید به عنوان کاهنده و اسیدسولفوریک استفاده شد. طبق واکنش­های زیر هیدروژن پراکسید دو نقش ایفا می­ کند: ماده­ اکسید کننده­ نقره و کاهنده برای منگنز دی­اکسید[۱۴].
MnO₂ + H₂O₂ + ۲H⁺ = Mn²⁺ + ۲H₂O + O₂
۲Ag + H₂O₂ + ۲H⁺ = ۲Ag ⁺ + ۲H₂O
بر اساس نتایج، در دمای ۲۵ درجه­ سانتی ­گراد و مدت زمان ۲ ساعت بازیابی منگنز ۹۸ درصد و بازیابی نقره ۵۸ درصد شده است[۱۴].
برای استخراج منگنز از کانه­ی پیرولوزیت، در یک پروژه لیچینگ از اسید سولفوریک و هیدروژن پراکسید به عنوان کاهنده استفاده شده است. مشخص شده است که منگنز در محلول­های اسیدی به صورت Mn²⁺ خارج می­ شود. به منظور لیچینگ منگنز، H₂O₂ انتخاب شده است؛ چون از لحاظ ترمودینامیکی قادر است به عنوان کاهنده برای MnO₂ عمل کند. شیمی H₂O₂ در محلول­های اسیدی به صورت واکنش­های زیر خلاصه می­ شود[۲۷]:
H₂O₂ + ۲H⁺ + ۲e^- = ۲H₂O
O₂ + ۲H⁺ + ۲e^- = H₂O₂
HO₂^- + H₂O + 2e^- = ۳OH^-
۲ H₂O₂ = ۲H₂O + O₂
HO₂^- طبق واکنش زیر ، حاصل هیدرولیز H₂O₂ است:
H₂O₂ = HO₂^- + H⁺
واکنش لیچینگ کاهشی MnO₂ با هیدروژن پراکسید در محلول اسیدی، طبق واکنش زیر است:
MnO₂ + H₂O₂ +۲H⁺ = Mn²⁺ + ۲H₂O + O₂
Mn²⁺ + H₂SO₄ = MnSO₄ + ۲H⁺
در این تحقیق دور همزن، ابعاد ذرات کانسنگ، مقدار اسیدسولفوریک، مقدار هیدروژن پراکسید، دمای لیچینگ، مدت زمان لیچینگ و نسبت L/S مورد بررسی قرار گرفته است. با افزایش دور همزن لیچینگ منگنز و آهن افزایش یافته، با رسیدن دور همزن به بیشتر از ۳۵۰ دور بر دقیقه، بر لیچینگ بی اثر می­ شود. برای بررسی اثر ابعاد ذرات بر لیچینگ، در فراکسیون­های ۲۰-۱۰ میکرون ، ۴۴-۳۷ میکرون، ۵۳-۴۴ میکرون ، ۶۲-۵۳ میکرون و ۷۴-۶۲ میکرون آزمایش لیچینگ انجام شده است. با کاهش ابعاد، لیچینگ منگنز افزایش داشته است، اما ابعاد ریزتر از ۴۴-۳۷ میکرون تاثیری بر لیچینگ ندارد و خردایش بیشتر کانه ضروری نبوده است. با توجه به شکل ۲-۱۲، افزایش غلظت اسیدسولفوریک در روند انحلال منگنز تاثیر مثبت داشته و با عث افزایش لیچ منگنز شده است. هم­چنین بر اساس نتایج و شکل ۲-۱۴، در نبود H₂O₂ بازیابی منگنز و آهن به ترتیب ۲۵ درصد و ۶۵ درصد بوده، با افزایش مقدار H₂O₂ تا ۸/۰ مولار بازیابی منگنز به سرعت افزایش یافته و به ۹۲ درصد رسیده است. اما با افزایش بیشتر مقدار H₂O₂ بازیابی منگنز کاهش و بازیابی آهن افزایش یافته است[۲۷].
شکل۲-۱۳- اثر غلظت اسیدسولفوریک بر بازیابی منگنز[۲۷] شکل۲-۱۴- اثر غلظت هیدروژن پراکسید بر بازیابی منگنز[۲۷]
در حضور H₂O₂ ،Mn⁴⁺ که غیرقابل حل شدن است بهMn²⁺ محلول تبدیل می­ شود. هم­چنین با افزایش غلظت اسید سولفوریک، H⁺ در محلول افزایش یافته و کاهش منگنز به Mn²⁺ بیشتر می­ شود. لیچینگ منگنز و آهن، با افزیش نسبت مایع به جامد از ۱:۱ به ۵:۱ به سرعت افزایش یافته است، و با نسبت مایع به جامد بیشتر از ۵:۱ لیچینگ منگنز به آرامی افزایش می­یابد؛ و افزایش دمای لیچینگ از ۴۰ درجه­ سانتی ­گراد به ۷۰ درجه­ سانتی ­گراد بازیابی منگنز را افزایش داده است[۲۷].
بازیابی منگنز از گرد و غبار قوس کوره­های الکتریکی^[۱۴] از یک واحد تولیدی فرومنگنز با بهره گرفتن از اسید سولفوریک در لیچینگ کاهشی بررسی شده است. در این آزمایش­ها از سه ماده­ اسید اکسالیک، گلوکز و هیدروژن پراکسید به عنوان کاهنده استفاده شده است. آزمایش­های لیچینگ برای بررسی در غلظت­های متفاوت از اسیدسولفوریک، زمان­های متفاوت، مقادیر متفاوت از مواد کاهنده انجام شده­است. طبق این آزمایش­ها و نمودار شکل ۲-۱۵، بازیابی منگنز در حضور اسید اکسالیک نسبت به دو کاهنده­ی دیگر، بیشتر بوده است. همان­طور که در شکل ۲-۱۶ نشان داده شده است، با افزایش غلظت اسیدسولفوریک از ۵/۰ مولار به ۲ مولار، بازیابی منگنز از ۸/۲۸درصد به ۳/۳۷ درصد رسیده است. اما واضح است که در غیاب کاهنده لیچینگ منگنز کامل نیست. به منظور رسیدن به بازیابی بالایی از منگنز مواد کاهنده به محلول اضافه شده ­اند[۲۸].
شکل۲-۱۵- اثر غلظت کاهنده­های متفاوت بر بازیابی منگنز[۲۸] شکل۲-۱۶- اثر غلظت اسیدسولفوریک بر بازیابی منگنز[۲۸]
با افزایش دما از ۲۵ درجه­ سانتی ­گراد به ۹۰ درجه­ سانتی ­گراد بازیابی منگنز از ۳/۶۷ درصد به ۱/۹۸ درصد رسیده است. هم­چنین براساس نتایج، در آزمایش با هیدروژن پراکسید مشخص شده است که در دمای ۲۵ درجه­ سانتی ­گراد، بازیابی منگنز ۵/۸۲ درصد رسیده است، برخلاف اسیداکسالیک، دماهای بالاتر اثری بر بازیابی منگنز ندارند. در واکنش­های گرمازا، هیدروژن پراکسید به آب و هیدروژن تجزیه می­ شود؛ در لیچینگ در دماهای بالا (بیشتر از ۵۵ درجه­ سانتی ­گراد) و در حضور هیدروژن پراکسید، بازیابی منگنز کاهش می­یابد[۲۸].
۲-۷-۷ لیچینگ در محلول اسید هیدروکلریک
در این فرایند، خوراک کانه­ی منگنز با محلول ۵%-۲۰% اسید هیدروکلریک لیچ می­ شود. که در نتیجه Cl₂ و MnCl₂ تشکیل می­ شود. روند این فرایند به استفاده از یون­های کلراید به عنوان کاهنده در محلول­ اسیدی غلظت بالا، و محصول Cl₂ به عنوان اکسید کننده برای رسوب منگنز کاهش یافته به MnO₂ در محلول­های قلیایی است. در کل به نظر می­رسد که استفاده از این فرایند، پرهزینه باشد و به محصول با بیشترین کیفیت نتوان دست یافت[۱۴].
لیچینگ کانه­ی کم عیار منگنز از منطقه­ Sinai، با بهره گرفتن از اسید هیدروکلریک و در غیاب و حضور هیدروژن پراکسید مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق پارامترهای مورد بررسی مقدار اسید هیدروکلریک، مقدار هیدروژن پراکسید، دمای لیچینگ، مدت زمان لیچینگ و درصد جامد پالپ هستند. مطابق شکل ۲-۱۷ واضح است که با افزایش غلظت اسید هیدروکلریک بازدهی انحلال همه فلزات افزایش یافته است. به منظور ارزیابی اثر هیدروژن پراکسید، مقدار ۲ مولار اسید هیدروکلریک ثابت در نظر گرفته می­ شود. مطابق شکل ۲-۱۸، ۶۷درصد منگنز در غیاب هیدروژن پراکسید بازیابی می­ شود. بر اساس نتایج، کاهش منگنز (IV) به منگنز دو ظرفیتی باید قبل از انحلال صورت پذیرد، در صورتی که، منگنز (II) به راحتی قابل لیچینگ است[۲۹].
شکل۲-۱۷- اثر غلظت اسید هیدروکلریک بر بازیابی منگنز [۲۹] شکل۲-۱۸- اثر غلظت هیدروژن پراکسید بر بازیابی منگنز [۲۹]

احساس نگرانی در مورد آینده فرد بیمار

۲

۸۰/۰

اختلال در رسیدگی به کارهای منزل

۴

۷۷/۰

مشکلات ناشی از درمان

۱۲

۸۵/۰

میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی

۱۵

۹۰/۰

با توجه به جدول، میزان آلفای کرونباخ همه ابعاد بسیار خوب بوده است که این مسئله انسجام درونی سوالات پرسشنامه را تایید می کند.
۳-۶- جامعه آماری:
منظور از جامعه آماری همان جامعه اصلی است که از آن نمونه ای نمایا یا معرف بدست آمده باشد(ساروخانی،۱۵۷:۱۳۸۲).
جامعه آماری این پژوهش شامل سه بیمارستان مفید، علی اصغر و طبی کودکان تهران می باشد. جامعه نمونه در این پژوهش ۳۰۰ بیمار PKU می باشند.
۳-۷- حجم نمونه:
تعداد عناصر موجود در نمونه حجم نمونه را تشکیل می دهد. تعیین حجم نمونه، بستگی به دقت و اطمینان تعمیم دارد. هر چه این دقت و اطمینان بیشتر باشد، نیاز به حجم نمونه بیشتری خواهد بود. حجم نمونه در این پژوهش از طریق شیوه نمونه گیری تصادفی طبقه بندی از این سه بیمارستان و به تعداد ۱۰۰ بیمار مشخص گردید.
۳-۸- شیوه ی نمونه گیری:
برای تعیین مشخصات و صفات متغیر جامعه می توان کلیه افراد آن جامعه را مورد مطالعه و اندازه گیری قرار داد که در اکثر اوقات این کار(سرشماری) به علت عدم امکانات و هزینه سنگین قابل اجرا نیست و باید به نمونه گیری متوسل شد.

محقق به منظور صرفه جویی در وقت، انرژی و هزینه از نمونه گیری استفاده می کند. علاوه بر این هرچه تعداد پاسخگویان بیشتر باشد، احتمال اشتباهات در تحقیق (نظیر اشتباهات پرسشگر، نیافتن پاسخگویان و ..) بیشتر و به گونه ای از دقت تحقیق کاسته خواهد شد.(رفیع پور،۳۷۰:۱۳۸۳). با توجه به حساسیت کار نمونه گیری، باید به مواردی توجه کرد: در آغاز باید جامعه آماری مورد مطالعه را به درستی شناخت و حدود آن را تعیین کرد. در وهله دوم نمونه باید از تمام خصوصیات اساسی جامعه آماری برخوردار باشد که این ویژگی نمونه را معرف یا نمایا بودن آن می نامیم(ساروخانی،۱۶۰:۱۳۸۲).
روش مورد استفاده در این تحقیق جهت دست­یابی به نمونه­ پژوهشی، نمونه گیری تصادفی طبقه ­بندی^[۱۷] (طبقه ای) متناسب (نسبی) می­باشد. یک نمونه تصادفی طبقه ­بندی شده از تقسیم عناصر جامعه به گروه­هایی که بر همدیگر هم­پوشی ندارند و طبقات^[۱۸] نامیده می­شوند و از طریق انتخاب نمونه تصادفی ساده از داخل هر طبقه به­دست می ­آید. به عبارت دیگر، جامعه را به چند طبقه مجزا و همگن(یا زیر مجموعه­ها) تقسیم می­کنیم، آن­گاه از داخل هر طبقه(یا زیر مجموعه) به­ طور تصادفی ساده ­نمونه را انتخاب می­کنیم(شیفر و دیگران، ۱۳۸۲: ۱۸۶). انتخاب متغیرهای طبقه بندی معمولاً‌ بستگی به متغیرهایی دارد که در دسترس هستند ( ببی، ۱۳۸۷: ۴۴۹ ).
۳-۹- تکنیک‌های مورد استفاده در تجزیه و تحلیل داده‌ها:
تجزیه و تحلیل داده‌ها با بهره گرفتن از نرم افزار SPSSنسخه ۲۱ صورت گرفته است. در سطح توصیفی از جداول یک بعدی، درصد و فراوانی و میانگین گویه هایی که به صورت طیف لیکرت طراحی شده بود، استفاده شد.در سطح استنباطی نیز برای آزمون فرضیات از آزمون های ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه استفاده شد.
۳-۹-۱-ضریب همبستگی پیرسون:
ضریب همبستگی پیرسون یکی از روش های پرکاربردی است که برای تعیین میزان رابطه بین دو متغیر مورد استفاده قرار گرفته و با علامت r نمایش داده می شود.این ضریب به منظور بررسی رابطه بین دو متغیر فاصله ای یا نسبی مورد استفاده قرار می گیرد و مقدار آن همواره بین ۱+ و ۱- در نوسان است. اگر مقدار بدست آمده مثبت باشد، نشان دهنده تغییرات هم جهت دو متغیر است به این معنی که با هر گونه افزایش در مقدار یک متغیر، مقدار متغیر دیگر نیز افزایش می یابد و برعکس. اما منفی بودن مقدار r بیانگر این است که دو متغیر در جهت عکس یکدیگر حرکت می کنند. یعنی با افزایش مقدار یک متغیر، مقدار متغیر دیگر کاهش می یابد و برعکس. میزان صفر نیز نشان دهنده عدم وجود رابطه بین دو متغیر است. مقدار یک برای این ضریب نشانگر همبستگی مثبت کامل و -۱ بیانگر همبستگی منفی کامل خواهد بود(کلانتری،۱۰۸:۱۳۸۹).
۳-۹-۲-رگرسیون چندگانه:
گاهی دو یا چند متغیر تاثیر عمده ای بر متغیر وابسته دارند. در این وضعیت، از رگرسیون چندگانه جهت پیش بینی متغیر وابسته استفاده می شود. در واقع رگرسیون چندگانه راهی برای انتخاب پیش بینی کننده های یک متغیر وابسته بر اساس ملاک های آماری است. این روش به درجه بندی تاثیر متغیرهای مستقل در تبیین متغیر وابسته نیز کمک می کند. رگرسیون چند متغیری مانند یک رگرسیون ساده یا دو متغیری است، با این تفاوت که بیش از یک متغیر پیش بین درآن وجود دارد(هویت و همکار،۴۳۲:۱۳۸۹).
۳-۱۰-محدودیت و مشکلات تحقیق
هر پژوهشی در طی مراحل تدوین با پاره ای مشکلات و نارسایی هایی همراه می باشد، این تحقیق نیز خالی از این محدودیت ها نبود، بر این اساس می توان مهم ترین مشکلات تحقیق را به این نحو گزارش کرد:
۱ - مسایل و محدودیت­های مالی
۲ - محدودیت زمانی برای انجام تحقیق
۳ - نبود پژوهش میدانی قابل اعتنا درباره این موضوع در ایران
۴-عدم دسترسی به منابع دست اول مرتبط به موضوع
۳-۱۱- خلاصه فصل
امروزه روش های کمی وکیفی متنوعی برای عملیاتی کردن و سنجش هر تحقیق وجود دارد، از سوی دیگر پژوهشی توان علمی بالا و معتبری دارد که بتواند متناسب با موضوع آن، تکنیک مناسبی انتخاب شود. هر چقدر تکنیک انتخاب شده تناسب بالاتری با موضوع داشته باشد به نتایج حاصله از آن اعتماد بیشتری می توان کرد. در این پژوهش از روش پیمایش و تکنیک پرسشنامه برای سنجش استفاده شده است. بعد از طی مراحل طراحی پرسشنامه و تایید اعتبار و روایی و توزیع آن از طریق نرم افزار آماری SPSS 18 محاسبات انجام شد و نتایج آن در فصل چهارم به گونه ای مبسوط ارائه گردید.
فصل چهارم
یافته های تحقیق
۴-۱- مقدمه

۴-۱- آزمون­های مورد استفاده:
به منظور آزمون فرضیه ­های مطرح شده در فصل اول، دو الگوی (۳-۸) و (۳-۹) به ترتیب، به الگوی استاتستیک نوع دوم (۴-۲) و (۴-۳) تغییر داده و برآورد شده است؛ زیرا موضوع مورد بررسی مشابه کالای خاص است و نیاز به تخمین از طریق الگوی استاتستیک نوع دوم دارد. در ادامه نتیجه هر تخمین نشان داده شده است. قبل از تخمین آزمون­های زیر برای هر الگو انجام شده است.

۴-۱-۱-آزمون F لیمر:
یکسان بودن عرض از مبدا­ها (داده ­های تلفیقی^[۷۶]) در مقابل ناهمسانی عرض از مبدا­ها (روش داده ­های تابلویی) را مورد بررسی قرار می­دهد انجام شده است. می­توان فرضیه ­های این آزمون را به صورت زیر نوشت:
H₀=α_۱=α_۲=…=α_n
H₁=حداقل یکی از عرض از مبداها با بقیه متفاوت است
اگر Fمحاسبه شده مربوط به آماره لیمر از F جدول به درجه آزادی ^[۷۷](N-1, NT-N-K) بزرگتر باشد، فرضیه رد می­ شود و استفاده از روش داده ­های تابلویی بهتر است. در غیر این صورت از روش داده ­های تلفیقی استفاده می­ شود.
۴-۱-۲- آزمون هاسمن^[۷۸]:
برآورد الگو با روش داده ­های تابلویی به دو صورت اثرات ثابت و تصادفی صورت می­گیرد، که به منظور انتخاب بین این دو روش از آزمون هاسمن استفاده می­ شود. که آماره آن H با توزیع خی دو با درجه­ آزادی k (تعداد متغیرهای توضیحی) می­باشد و به صورت زیر تعریف شده است.
(۴-۱)
که در آن و بوده و معرف تخمین زننده­های روش اثرات ثابت و نشان دهنده تخمین زننده­های روش اثرات تصادفی است.
آزمون هاسمن در حقیقت آزمون فرضیه­ ناهمبسته بودن اثرات انفرادی و متغیرهای توضیحی است که طبق آن تخمین­های حداقل مربعات تعمیم یافته (تحت فرضیه H₀) سازگار و تحت فرضیه H₁ ناسازگار است. از طرف دیگر تخیمن­های اثرات ثابت تحت دو فرضH₀ , H₁ سازگار می­باشد. به عبارت دیگر روش اثرات تصادفی که در آن از تخمین زننده­های حداقل مربعات تعمیم یافته استفاده شده فرضیه H₀ سازگاری ضرایب را نشان می­دهد. تخمین زننده­های روش اثرات ثابت نیز، سازگار بودن ضرایب را تحت هر دو فرض H₀و H₁ نشان می­دهد (هسیائو^[۷۹]،۱۹۸۶). بنابراین در صورتی که فرضیه H₀ پذیرفته شود، روش اثرات تصادفی بر روش اثرات ثابت ترجیح داده می­ شود.
۴-۱-۳- آزمون ناهمسانی واریانس:
ماهیت داده ­های پنلی ایجاب می­نماید که در بسیاری از مطالعات مبتنی بر این گونه داده ­ها، مشکل ناهمسانی واریانس بروز نماید. با توجه به تاثیر مهم ناهمسانی واریانس بر نتایج برآورد لازم است قبل از پرداختن به هر گونه تخمین، وجود یا عدم وجود واریانس ناهمسانی بررسی شود. این آزمون از طریق آزمون نسبت درست نمایی (LR) با بهره گرفتن از نرم افزار Stata12 انجام شده است.
۴-۱-۴ آزمون مانایی:
با توجه به اینکه داده ­های پنل درصورتی که بازه زمانی کمتر از ده سال را پوشش دهندند نیاز به آزمون مانایی ندارد ( اندرس^[۸۰]،۲۰۰۳)؛ در این پژوهش با توجه به قلمرو زمانی که از ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۰ است نیاز به آزمون مانایی نیست.
۴-۲-تنایج تخمین الگوها:
۴-۲-۱- بررسی اثر بحران مالی بر تجارت دوجانبه خدمات:
طبق آنچه در فصل سوم و ابتدای فصل چهارم بیان شد برای بررسی اثر بحران مالی بر تجارت دوجانبه خدمات از الگوی (۴-۲) استفاده می­ شود.
(۴-۲)
در این الگو و درآمد سرانه کشورهای i و j است که جایگزین متغیرهای تولید ناخالص داخلی و جمعیت این کشورها شده است. متغیر درآمد سرانه در واقع اثرات تغییر در تولید ناخالص ملی و جمعیت را نشان می­دهد. با افزایش درآمد سرانه هر کشور مبادلات تجاری آن کشور نیز افزایش می­یابد. به طور کلی رابطه درآمد سرانه با تجارت مثبت است و انتظار می­رود علامت این متغیر مثبت باشد. برای برآورد الگوی اثر بحران مالی بر تجارت دوجانبه کل خدمات ابتدا آزمون F لیمر، هاسمن و LR انجام شده است. نتایج این آزمون های در جدول (۴-۱) آمده است.
جدول (۴-۱): نتایج آزمون F لیمر، هاسمن و LR برای الگوی (۴-۱).

- آزمون میدانی ۱۲ دقیقه دویدن: این آزمون که به آزمون کوپر^[۴۰]نیز معروف است، از متداول­ترین آزمون­های میدانی برای ارزیابی آمادگی قلبی- تنفسی محسوب می­ شود. در این آزمون فرد با حداکثر سرعت ممکن خود به مدت ۱۲ دقیقه می دود. مسافت طی­شده در زمان ۱۲ دقیقه محاسبه و با توجه به رکوردها، سطح آمادگی فرد تعیین می گردد(۲۷).

- آزمون چند مرحله­ ای رفت و برگشت ۲۰ متر: یکی دیگر از آزمون ­های نسبتاً جدید برآورد حداکثر اکسیژن مصرفی برای تمام سنین است که به آزمون لیگر^[۴۱] نیز معروف است. دراین آزمون فرد در یک مسافت ۲۰ متری که با علامت یا خط یا مخروط مشخص شده است، به صورت رفت و برگشت می دود. ابتدا سرعت کم است ولی رفته رفته افزایش می یابد تا به حداکثرسرعت برای برآورد حداکثراکسیژن مصرفی برسد. برای تنظیم سرعت در مراحل رفت و برگشت از نوار پخش صدای بوق استفاده می شود که فرد با شنیدن صدای آن باید به یکی از خطوط انتهایی رسیده باشد. آزمون زمانی متوقف می شود که فرد آزمون شونده نتواند سه مرتبه متوالی با شنیدن صدای بوق به خطوط تعیین شده برسد. آخرین سرعت به دست آمده در آزمون برای برآورد حداکثر اکسیژن مصرفی استفاده می شود.
۲-۲-۵-۲. استقامت عضلانی^[۴۲]
قدرت یا استقامت عضلانی، به توانایی عضله یا گروهی از عضلات برای اجرای مجموعه ای از انقباض­های تکراری یا تولید نیروی ثابت در یک دوره زمانی گفته می شود(۵). قدرت، یکی از مهم­ترین قابلیت ­های آمادگی جسمانی محسوب می­ شود و قابلیتی است که اگر به طور صحیح در عضلات بدن تقویت شود، پایه­ مناسبی برای دیگر قابلیت های جسمانی است. بسیاری از مشکلات جسمانی و حتی روانی در انسان به آمادگی عضلانی برمی­گردد. کاهش قدرت عضلانی، کاهش استقامت­عضلانی، بی­تعادلی در گروه ­های عضلانی و غیره از جمله عواملی هستند که در بروز مشکلات جسمانی نقش دارند. بنابراین برای داشتن یک زندگی طبیعی و سالم، حفظ حداقل سطح قدرت و استقامت در عضله یا گروه عضلات بدن حائز اهمیت است. این امر باعث جلوگیری از ضعف عضلانی و یا عدم توازن بین گروه های عضلانی شده و تناسب خوبی را در بدن ایجاد کرده، تا اجرای مطلوب حرکات مختلف در بدن میسر شود. بسیاری از دردهای جسمانی، مشکلات مرتبط با ناهنجاری های قامتی، عملکرد خوب و مناسب بدن درکارهای روزانه، کاهش آسیب­دیدگی­ها، افزایش عملکرد ورزشکاران در رشته های ورزشی مختلف، نیازمند تقویت عضلانی بدن است.
قدرت عضلانی رابطه­ نزدیکی با استقامت عضلانی دارد. به طوری که با افزایش قدرت عضلانی، استقامت عضلانی نیز افزایش می یابد. تنها تفاوت این دو در تعداد تکرارها و یا زمان انجام تمرین است. با وجوداین، در استقامت عضلانی، استقامت توانایی برای باقی ماندن است و به مدت زمانی اشاره دارد که فرد بتواند فعالیتی را با شدت معین اجرا کند. دراین رابطه، به فردی دارای استقامت می گویند که زود خسته نشود یا درحین خستگی بتواند به فعالیت خود ادامه دهد. همچنین، ظرفیت هوازی، ظرفیت استقامتی ورزشکار را تعیین می­ کند. یعنی فردی که استقامت قلبی- تنفسی بالایی دارد، می تواند از استقامت عضلانی خوبی نیز برخوردار باشد. بنابراین، استقامت عضلانی برای اجرای بهتر بسیاری از مهارت­ های ورزشی ضرورت دارد. به همین دلیل، یکی از عوامل آمادگی جسمانی به شمار می ­آید. چنانچه استقامت عضلانی، توانایی یک عضله یا گروهی از عضلات برای انجام تعدادی حرکات یکنواخت و یا انقباض نسبتاً طولانی تعریف شود. قابلیت مذکور، معمولاً با شمارش تکرار (مانند دراز و نشست) یا مدت انقباض (کشش بارفیکس در زنان) در حرکتی خاص مورد ارزیابی قرار می گیرد(۲۸).
از نظر تأثیر تمرینات مقاومتی و استقامتی باید توجه داشت که در تمرینات استقامتی، تنها آن دسته از تارهای عضلانی که با فعالیت ورزشی فراخوان می شوند با محرک های تمرینی به سازگاری می­رسند. سازگاری اولیه با تمرینات استقامتی، با نیاز به استفاده­ی بهتر از اکسیژن و افزایش استقامت عضلانی ارتباط دارد. نکته ی جالب توجه آن که هرگونه تغییر در اندازه­ تار نیز می تواند در افزایش عملکرد هوازی تأثیر داشته باشد. همچنین، از تمرینات مقاومتی، همه عضلات صرف نظر از ترکیب نوع تار عضلانی و یا عملکردشان، می توانند در پاسخ به تمرینات مقاومتی بزرگتر شوند. چنین رشدی در اندازه­ کل عضله، در اصل ریشه در افزایش اندازه ی تارهای عضلانی دارد. به طور کلی، تمرینات مقاومتی به هایپرتروفی^[۴۳] عضلانی یعنی افزایش حجم عضله یا تارهای تشکلیل دهنده آن منجر می­شوند، در حالی که تمرینات استقامتی به هیچ گونه تغییری منجر نمی شوند یا حتی ممکن است اندازه های تارهای عضلانی را کاهش دهند(۲۶).
۲-۲-۶. آمادگی جسمانی مرتبط با مهارت^[۴۴]
آمادگی جسمانی مرتبط با اجرا یا مهارت به آن بخش از مؤلفه­ های آمادگی جسمانی گفته می­ شود که فرد برای انجام هر چه بهتر مهارت­ های حرکتی و موفقیت در مسابقات و رقابت­های ورزشی به آن نیازمند است. به عبارت دیگر، در این آمادگی­ها جسمانی بر اجرای مؤثر و بهتر مهارت­ های ورزشی تأکید می­ شود و عمدتاً همان آمادگی جسمانی لازم برای هر رشته ورزشی است که معمولاً به آن آمادگی جسمانی اختصاصی نیز گفته می­ شود. مؤلفه های آمادگی جسمانی مرتبط با اجرای مهارت شامل مؤلفه­ های چابکی^[۴۵]، انعطاف پذیری^[۴۶]، تعادل^[۴۷]، هماهنگی^[۴۸]، توان^[۴۹]، سرعت و زمان عکس­العمل^[۵۰] است.
۲-۲-۶-۱. انعطاف پذیری
انعطاف­پذیری به عنوان یکی از قابلیت های مهم آمادگی جسمانی مرتبط با سلامتی است که در بخش مرتبط با اجرا نیز کاربرد فراوانی دارد. عدم انعطاف پذیری حرکت را محدود، سرعت را کاهش و احتمال پارگی عضله را افزایش می دهد. انعطاف پذیری در اصل با حرکات کششی افزایش می یابد. کارشناسان و متخصصان علم ورزش معتقدند برای انجام مطلوب حرکات بدنی و اجرای مهارت های مختلف ورزشی، داشتن انعطاف پذیری یک ضرورت است(۵). همان طور که فقدان انعطاف­پذیری ممکن است منجر به حرکات ناهماهنگ شود که احتمالاً فرد را در معرض آسیب عضلانی قرار دهد. افزایش انعطاف­پذیری نیز قادر است از راه افزایش تعادل و زمان عکس­العمل، عملکرد فرد را افزایش دهد. از عوامل محدود کننده­ انعطاف­پذیری می توان به ساختار استخوانی، چربی­زیاد، وضعیت­پوست، عضلات و تاندون­ها و غلاف­های پیرامونی آنها،، بافت پیوندی احاطه کننده­ مفاصل لیگامنت­های موجود در کپسول مفصل، و نیز سن، جنس و میزان فعالیت اشاره کرد(۲۸).
تمرینات انعطاف­پذیری را به طورکلی به دو مرحله­ عمومی و اختصاصی تقسیم می­ کنند. متخصصین امر ورزش و تربیت بدنی معتقدند که پیش از مرحله­ بلوغ، انعطاف­پذیری باید به صورت همه جانبه، کامل و به شکل عمومی توسعه یابد و مرحله تخصصی شدن به بعد از بلوغ سپرده شود. تفاوت انعطاف­پذیری عمومی و اختصاصی در این است که در بخش عمومی صرف نظر از رشته ورزشی و نیاز اختصاصی تمامی مفاصل و عضلات مربوط در برنامه توسعه قرار می­گیرند. اما در بخش تخصصی، نیازهای بدنی و رشته ورزشی که فرد در آن فعالیت دارد، به شکل ویژه ای تعیین کننده است. به هر ترتیب، به دلیل تأثیر زیاد انعطاف پذیری در جلوگیری از افزایش آسیب ها و مشکلات جسمانی و اینکه ورزشکار با داشتن انعطاف پذیری مطلوب دارای عملکرد بهتری است، برنامه تمرینات انعطاف پذیری همیشه توصیه می شود.
انعطاف­پذیری نه تنها از عوامل مهم آمادگی جسمانی است. بلکه، از آن به عنوان عامل موثری در قابلیت حرکتی افراد نیز نام برده می­ شود. در مجموع، انعطاف پذیری، امری بسیار مهم برای تناسب عمومی بدن است. اگر انعطاف­پذیری بدن کم باشد، انجام سریع و آسان کارهای روزمره و فعالیت­های ورزشی و تفریحی غیرممکن است. انعطاف­پذیری قابل تنظیم است. به نحوی که با یک برنامه­ی منظم تمرینات کششی، به خوبی افزایش و با عدم فعالیت کاهش می­یابد. همچنین، انعطاف­پذیری برای هر مفصلی اختصاصی است. یعنی انعطاف­پذیری خوب یک مفصل دلیلی بر خوب­بودن انعطاف­پذیری دیگر مفصل­ها نمی ­باشد. انعطاف­پذیری خوب برای کل سیستم ماهیچه ای و استخوانی مفید است و از صدمات و کوفتگی جلوگیری می­ کند. از فواید بالقوه­ی انعطاف پذیری می­توان به کاهش موقتی کوفتگی عضلات، رهایی از درد، حفظ حالت مناسب بدن و بدست آوردن احساس راحتی و آرامش روانی اشاره کرد (۳۱).
برای توسعه و گسترش انعطاف­پذیری چندین تکنیک کششی ابداع شده است که هر یک از این تکنیک ها باعث افزایش انعطاف پذیری در عضلات می گردد. تمرینات کششی تمریناتی هستند که با حفظ استحکام مفصل، سعی در بالا­بردن ظرفیت دامنه­ حرکتی آن دارد. سه روش کلی کشش ایستا^[۵۱] یا ساکن، کشش پویا یا بالستیک^[۵۲] و کشش تسهیل عصبی- عضلانی عمقی^[۵۳]PNF)) برای اجرای تمرینات کششی وجود دارد. انجام هر یک از این روش ها، مستلزم دانستن اطلاعات مربوط به آن است تا ضمن جلوگیری از بروز آسیب­ها بتوان به اهداف مورد نظر نیز نائل آمد(۵).
- کشش ایستا: وضعیتی است که عضله تا بالاترین حد ممکن، بدون واردکردن نیرو و فشار کشش داده شود. در حالتی که این کشش به حداکثر خود رسید، یعنی با احساس درد یا سوزش در عضله، برای مدت زمان معین، این کشش ادامه می یابد. کشش ایستا، یکی از مطمئن­ترین کشش­ها است و به نسبت سایر روش ها دارای کارآمدی بالایی است. استفاده از این روش برای مرحله گرم­کردن بدن، مرحله سردکردن و بین فواصل تمرین باوزنه توصیه می­ شود. همچنین، این روش برای افراد مبتدی و کم­تحرک نیز توصیه می­ شود تا از این تکنیک برای افزایش انعطاف­پذیری مفاصل بدن خود استفاده کنند(۲۸).
در کشش استاتیک، هر ماهیچه به آرامی کشیده می شود و ۱۰ الی ۳۰ ثانیه در کشش می­ماند. کشش کمتر از ۱۰ ثانیه و بیش از ۳۰ ثانیه، در میزان انعطاف پذیری تأثیر زیادی ندارد و یا بر تأثیر تمرین نمی­افزاید(۳۱).
-کشش پویا: در این تکنیک، ماهیچه­ها به صورت ناگهانی و در یک حرکت جهشی کشیده می­ شود. کشش پویا، شامل حرکات فعال یا حرکات جهشی و سریع همراه با کشش عضلات تا حد ممکن است. به عبارت دیگر در این تکنیک، از انقباض های پی در پی عضله موافق برای ایجاد کشش سریع در عضله مخالف استفاده می­ شود. کشش پویا به دلیل انقباض­های سریع و کوتاه ایجاد شده، می تواند باعث درد عضلانی شود. به همین خاطر توصیه می­ شود که این حرکات بعد از کمی گرم شدن بدن و پس از تمرینات کششی ایستا انجام شود و تا حد ممکن کنترل شده باشد. انعطاف پذیری پویا فقط مربوط به تغییر حرکت کامل مفصل نبوده، بلکه با نیروهایی که در برابر هر نوع تغییر حرکت مقاومت می کند، سروکار دارد. همچنین، انعطاف پذیری پویا، به ساختار مفصلی، سفتی عضلات و تاندون ها و رباط­هایی که به آن وصل است، بستگی ندارد، بلکه، به عواملی چون قدرت، هماهنگی و مقاومت در حرکت بستگی دارد. تکنیک کشش پویا هرچند در گسترش دامنه ی حرکت مؤثر است، اما به ندرت اجرای آن توصیه شده است(۲۷).
-کشش آسان سازی عصبی- عضلانی عمقی^[۵۴]: در این تکنیک از عکس­العمل ایجاد شده در ماهیچه­ها و مفاصل برای تأثیر بیشتر تمرینات استفاده می شود. معمول ترین نوع این تکنیک، نوع انقباض و استراحت است که پیش از کشش عضله آن را منقبض می­ کنند(۳۱). در گذشته، نخستین بار این تکنیک برای درمان بیماران مبتلا به مشکلات عصبی- عضلانی استفاده شد. به تازگی از این روش به عنوان یک تکنیک در تمرینات کششی استفاده می­ شود. تمرینات کششی به روش ، PNF احتیاج به آموزش دارد و انجام آن بدون گذراندن دوره­ های آموزشی لازم، کمی دشوار و ممکن است خطر آفرین باشد. در این روش، علاوه بر کشش عضله، انقباض عضلانی نیز به نوعی مشاهده می­ شود (۵).
هرچند هر سه نوع تکنیک کششی مبتنی بر یک پدیده­ نوروفیزیولوژیک است که مستلزم بازتاب کششی^[۵۵] است. ضمناً هرسه نوع، عامل مؤثری برای افزایش دامنه ی حرکت محسوب می شوند، اما کارایی و مصرف انرژی در روش استاتیک بالاتر از دو تکنیک دیگر بوده و خطر آسیب دیدگی و مقاومت در برابر کشش، در تکنیک بالستیک بیشتر از تکنیک های استاتیک و پی. ان. اف می­باشد (۲۸).
۲-۲-۶-۱-۱. ارزشیابی انعطاف­پذیری
برای سنجش میزان انعطاف­پذیری افراد و مفاصل مختلف، از ابزارها و آزمون­های استاندارد شده مختلف استفاده می­ شود. در این رابطه، برای ارزیابی انعطاف­پذیری ایستا به روش مستقیم، از زاویه سنج^[۵۶]، انعطاف سنج^[۵۷]، یا انحراف سنج^[۵۸] بر حسب درجه استفاده می­ شود. در سنجش انعطاف پذیری به روش غیرمستقیم با بهره گرفتن از اندازه­ های خطی مانند خط کش مدرج، مترنواری و جعبه­ی نشستن و رسیدن، میزان انعطاف پذیری را به جای درجه­ حرکت مفصل، به اینچ یا سانتی متر اندازه گیری می کنند. انجمن آمریکایی طب ورزش^[۵۹]، در سال ۱۹۹۵ استفاده از آزمون خم کردن تنه را برای سنجش انعطاف پذیری ناحیه­ی کمر و مفصل ران توصیه کرده است.
ضعف عمده­ی آزمون­های میدانی انعطاف ­پذیری این است که طول یا پهنای بخش­های مختلف بدن ممکن است بر اجرای حرکت تأثیر بگذارد. به همین دلیل، هوگر^[۶۰](۱۹۸۹) آزمون نشستن و و رسیدن اصلاح شده یا جعبه­ی نشستن و رسیدن را ارائه کرد که در آن ضمن استفاده جعبه­ای به ارتفاع ۳۰ سانتی متر و خط کش مدرج، فاصله­ی بین انتهای انگشتان و جعبه به عنوان امتیاز نسبی تا صفر در نظر گرفته می­ شود. از آزمون­های میدانی دیگر انعطاف­پذیری، «آزمون بلندکردن شانه­ها»، که انعطاف­پذیری تاکننده­های کمربند شانه­ای را می­سنجد. همچنین، «آزمون کشیدگی پوست» مانند «آزمون اصلاح شده شوبر^[۶۱]» و «آزمون ساده ی کشیدن پوست» است، که برای ارزشیابی انعطاف­پذیری ناحیه­ی کمر استفاده می­ شود (۲۸).
۲-۲-۶-۲. چابکی^[۶۲]
چابکی توانایی تغییر وضعیت و تغییر مسیر حرکت بدن، به صورت دقیق و با حداکثر سرعت ممکن، و بدون از دست دادن تعادل است. اساساً چابکی یکی از قابلیت ­های آمادگی جسمانی مرتبط با اجرا است که در آن فرد با توجه به سرعت و فرم بدن، جهت حرکت را با حفظ تعادل تغییر می­دهد(۲۸). از آنجا که چابکی تغییر وضعیت بدن در حداقل زمان و با حفظ تعادل است، زمانی که فرد نیاز به توقف ناگهانی، تغییر مسیر و شتاب­گیری مجدد داشته باشد، نقش مهم و اساسی چابکی کاملاً مشهود است. عواملی چون قدرت، توان، توان استقامتی، سرعت، عکس العمل، تعادل و انعطاف­پدیری در اجرای هر چه بهتر چابکی نقش موثری دارند. همچنین، از آنجا که کلید پیشرفت چابکی، به حداقل رساندن کاهش سرعت به هنگام تغییر مرکز ثقل بدن است، به همین علت، توان انفجاری، سرعت، تعادل و هماهنگی نقش بسزایی در چابکی دارند(۲۸).
در ارزیابی چابکی معمولاً از آزمون­های مختلف از جمله آزمون تی^[۶۳]، آزمون ۶ ضلعی، آزمون
ایلینویز^[۶۴] و نیز دو رفت و برگشت ۹×۴ متر استفاده می­ شود. از اصول اجرای تمرینات چابکی بر موارد زیر تأکید شده است:
- برای انجام تمرینات چابکی، بدن باید به خوبی گرم شده باشد.
- از تمرینات چابکی در زمان طولانی استفاده نشود.
- بین هر اجرای تمرین چابکی استراحت کافی در نظر گرفته شود.
- چون که ماهیت تمرینات چابکی سرعت است. بنابراین، توصیه می­ شود که در انتهای جلسه­ تمرین اجرا شود.
- بهتر است سطح آمادگی بدنی افزایش نسبی پیدا کند و بعد از آن، تمرینات چابکی برنامه ریزی شود.
- چون تمرینات چابکی با تغییر جهت­های سریع همراه است. بنابراین، در اجرای آن رعایت اصول ایمنی ضرورت دارد.
۲-۲-۶-۳. سرعت
سرعت، به توانایی اجرای یک حرکت ویژه با سرعت بسیار زیاد گفته می شود. مسافت جابجا شده و زمان، دو عاملی هستند که سرعت را را تعیین می کنند(۲۸). سرعت قابلیتی است که در اکثر رشته های ورزشی، مخصوصا ورزش های تیمی کاربرد دارد. در ورزش هایی هم که عامل تعیین کننده نیست، گنجاندن فعالیت ها و تمرینات سرعتی در برنامه تمرینی، امکان دستیابی به تمرینات با شدت بالاتر را فراهم می آورد. با افزایش سرعت می توان شدت تمرینات را افزایش داد. هر چند به عقیده متخصصان ورزش، ویژگی سرعت ارثی و ژنتیکی است؛ اما با انجام تمرینات سرعتی می توان این قابلیت را توسعه بخشید(۵).
۲-۲-۶-۳-۱. ماهیت حرکات سرعتی
ماهیت حرکات سرعتی و چابکی به چرخه ی کشش- کوتاه شدن^[۶۵] وابسته است. این چرخه، ترکیب
عمل برون گردان(طویل شدن عضله همراه با افزایش تنش) و درون گردان(کوتاه شدن عضله همراه با افزایش تنش) است. وقتی یک عمل برون گردان، پیش از عمل درون گردان انجام شود، نیروی تولید شده در عمل درون گردان افزایش می یابد. در واقع عملکرد چرخه ی کشش- کوتاه شدن همانند کش است که ابتدا کشیده و سپس رها می شود. سرعت تبدیل عمل برون گردان به درون گردان مهم است، زیرا با تأخیر بین دو عمل عضلانی، نیروی حاصل از عمل درون گردان افزایش چشمگیری نمی یابد. اگرچه در بسیاری از ورزش ها سرعت خطی اهمیت دارد، ولی اکثر ورزش ها غیر از سرعت خطی، توانایی تغییر سرعت و تغییر جهت ، توانایی واکنش سریع، تواتر حرکتی و زمان عکس العمل نیز دارای اهمیت فراوان است. در هرصورت، لازمه ی تغییر سرعت و تغییر جهت سریع، سرعت چرخه ی کشش- کوتاه شدن عضلانی است. در مجموع، غیر از مکانیسم های عصبی- عضلانی، که سرعت اجرا را تعیین می کند، روندهای سوخت و سازی نیز حائز اهمیت هستند(۲۸).
۲-۲-۶-۳-۲. عوامل موثر در سرعت
عوامل موثر در سرعت به دو عامل ارثی و محیطی تقسیم می شوند: عامل ارث، چیزی است که به صورت ارثی به فرد منتقل می شود و قابل دستکاری نیست. به طور مثال کسانی که از سرعت خوبی برخوردار هستند، قابلیت سرعت به صورت ارثی به آنها منتقل شده است. بنابراین یک فرد سرعتی ذاتاً سرعتی به دنیا می ­آید. بعضی عوامل محیطی نیز وجود دارند که علاوه بر ارثی بودن سرعت، می­توانند در حداکثر سرعت موثر باشند. جنسیت، سن، تیپ بدنی و قدرت از عوامل محیطی هستند.
۲-۲-۶-۴. تعادل^[۶۶]
تعادل، توانایی حفظ پایداری در حالت سکون یا در حین حرکت می باشد. از نظر ماهیت، تعادل به توانایی بدن شخص برای تلفیق داده های دیداری با اطلاعات حاصل از مجاری نیم دایره در گوش داخلی و اطلاعات حاصل از گیرنده­های عضلانی بستگی دارد(۵، ۲۸). معمولاً تعادل به دو شکل کلی تعادل ایستا و تعادل پویا قابل مشاهده است.
برای ارزیابی تعادل ایستا معمولاً از آزمون ایستادن روی یک پا (ایستادن لک لک ) استفاده می­ شود که واحد آن ثانیه است. برای اندازه گیری تعادل پویا نیز از آزمون راه رفتن بر روی میله­ی موازنه استفاده می­ شود. در آزمون تعادل ایستا، آزمودنی روی پای برتر می­ایستد و درحالی که پای دیگر را کنار زانوی پای غالب قرار داده، دست ها را به کمر می زند و با شنیدن صدای سوت، پاشنه ی پای برتر را از زمین جدا می­ کند و این وضعیت را بدون جابجایی کف پا، تا حدامکان حفظ می کند. این آزمون حداقل سه بار تکرار می­ شود و بهترین زمان برای ورزشکار منظور و با زمان هنجار مقایسه می گردد(۲۸).
۲-۲-۶-۵. هماهنگی^[۶۷]
به طور کلی، نظم و تعادل بین اندام­های بدن حین انجام حرکات را هماهنگی گویند. مهارت هماهنگی یکی دیگر از توانایی­های بارز حرکتی و قابلیت مرتبط با اجرا است. از آنجا که هماهنگی به ارتباط موزون و یگانگی عصبی- عضلانی برای ایجاد یک جریان حرکتی روان اشاره دارد، به همین علت به آن هماهنگی عصبی- عضلانی^[۶۸] نیز می گویند. هماهنگی، پیش شرط لازم و ضروری برای یادگیری مهارت ­ها و انجام آن به صورت کامل و بی عیب و نقص است. بدون هماهنگی، رسیدن به مرحله اوج اجرا امکان پذیر نخواهد بود. از این لحاظ، هماهنگی به معنی همکاری حواس، سیستم عصبی و عضلات بدن می­باشد. در هماهنگی، آنچه را که از سیستم عصبی نسبت به یک واکنش صادر شده است، به وسیله عضلات بدن به درستی و بدون حرکت اضافی و صرف انرژی کمتر انجام می­ شود(۵، ۲۸).
برای تقویت هماهنگی در انجام حرکات مختلف، بهترین شیوه تمرین و ممارست در انجام آن مهارت می­باشد. از نظر متخصصان، توسعه و افزایش هماهنگی تاحدی ارثی است و به یک رشد همه جانبه نیاز دارد. در واقع، هماهنگی اصلی­ترین و بارزترین مزیّت کاربرد اصل رشد همه جانبه است. علاوه براین، متخصصان امر ورزش معتقدند که بین قابلیت ­های سرعت، قدرت و استقامت با هماهنگی یک وابستگی و رابطه­ نزدیک و تنگاتنگ وجود دارد؛ یعنی افزایش سطح این قابلیت­ها می ­تواند توسعه و رشد هماهنگی را آسان­تر کند. در مهارت هماهنگی، زمان بندی صحیح دستگاه عصبی برای عملکرد عضلانی بسیار مهم است. خلاصه اینکه، هماهنگی در درجه ی نخست به عملکرد درست و منظم سیستم عصبی مرکزی وابسته است. صحیح و منظم عمل­کردن این سیستم باعث می­ شود تا اجرای مهارت ­ها از نظر زمان و ترتیب و یکسان عمل کردن عضلات درگیر، به درستی انجام گیرد(۲۸).
در ارزیابی از میزان هماهنگی در ورزشکاران از آزمون­های متعدد از جمله تست قابلیت ثبات بدن در حالات و وضیعت های مختلف، تست هماهنگی بین چشم و دست، تست تعادل روی چوب تعادلی و غیره استفاده می شود.
۲-۲-۷. ترکیب بدنی^[۶۹]
ترکیب بدن، به مقادیر نسبی ترکیبات گوناگون موجود در بدن گفته می­ شود. به طورکلی، ترکیب بدن به دلیل اینکه با تندرستی افراد سر و کار دارد و در فعالیت­های بدنی نیز روی عملکرد ورزشی مؤثر است، در بخش قابلیت ­های جسمانی مورد مطالعه قرار می­گیرد. زیرا افزایش چربی­بدن و متعاقب آن اضافه وزن و چاقی، علاوه بر اینکه تندرستی را به خطر می اندازد، باعث می­ شود تا فرد در اجرای مطلوب ورزشی خود نیز دچار مشکل شود. پژوهشگران به ­طور معمول از توده­ی بدن سخن به میان می­آورند که بیشتر شامل آب، پروتئین، مواد معدنی و چربی است. اما ترکیب بدن به دو بخش توده­ی چربی^[۷۰] و توده­ی بدون چربی^[۷۱] تقسیم می­ شود. توده های بدون چربی شامل برخی چربی های ضروری می شود و یک مفهوم بیوشیمیایی است و بیشترین کاربرد را در تحقیقات روی ترکیبات بدن دارد. توده ی چربی یا FM مقدار بیشتری است و تحت تأثیر رژیم غذایی و تمرینات ورزشی می باشد. با این حال، بخشی از کل وزن بدن که از بافت چربی تشکیل شده است، درصد چربی­بدن نامیده می شود. بخش دیگر که شامل عضلات، وترها، استخوان­ها، بافت همبند و غیره است، بافت بدون چربی نامیده می شود(۲۸).
بنابراین، کاربردی ترین تجزیه و تحلیل در مورد ترکیب­بدن، بر پایه­ تقسیم وزن به دو بخش چربی و بدون چربی است. سنتی­ترین روش­های اندازه ­گیری ترکیب بدن، مانند وزن کشی زیر آب و اندازه ­گیری ضخامت پوستی نیز برپایه­ی همین دو عامل بنا شده است. در هرحال افرادی که بطور منظم ورزش می­ کنند درصد چربی پایین­تری دارند. به لحاظ تندرستی، حد معیار چربی بدن که شخص را در معرض خطر بیماری قرار می­دهد، برای مردان مساوی یا بیشتر از ۲۵ درصد و برای زنان مساوی یا بیشتر از ۳۲ درصد است. همچنین توصیه شده است درصد چربی مردان نباید کمتر از ۵ درصد و زنان کم تر از ۸ درصد باشد. زیرا مقدار معینی از چربی برای تندرستی لازم است.
در زمینه­ توزیع چربی در بدن، باید گفت که این توزیع تحت تأثیر عوامل وراثتی و هورمونی است. هرچند چربی در همه سلول­های بدن یافت می­ شود، اما نوع مشخصی از سلول­ها که سلول­های چربی نامیده می شوند، محل ذخیره­ی چربی هستند. همچنین، اگرچه سلول های چربی در همه نواحی بدن قرار دارد، ولی در مردان بیشترین چربی در ناحیه­ی شکم و در زنان بیشترین چربی در ناحیه­ی لگن و ران ها قرار دارد. در هرحال، توزیع چربی در مردان منظم تر از زنان است. در بحث اضافه وزن و چاقی، نکته­ی مهم اینکه، چاقی کودکان، عمدتاً مربوط به هایپرپلازی^[۷۲] یا افزایش تعداد سلول­های چربی اما در بزرگسالان مربوط به تغییر اندازه­ سلول های چربی است. شواهد اخیر نشان می دهد که ذخیره­ی زیاد چربی در ناحیه­ی شکم، تندرستی را به خظر می­ اندازد. بدین معنی که چربی اضافی در ناحیه ی شکم، خطر افزایش بیماری قلبی، فشارخون و دیابت شیرین با افزایش محیط کمر نسبت به محیط باسن ارتباط دارد(۲۸).
در عمل، درصد چربی با توجه به جنس و سن افراد و فرمول های تعریف شده تعیین می­ شود. برای مثال، چنانچه در کودکان و نوجوانان دختر مجموع لایه­ های زیرپوستی تحت کتفی و سه سربازویی بیشتر یا کمتر از ۳۵ میلی­متر باشد، به ترتیب از معادلات زیر برای تعیین درصد چربی استفاده می شود(۳۴):
(۱) ۷/۹ + SF 546/0 = درصد چربی دختران
(۲) ۰/۳ + ۲(ΣSF)013/0 – (ΣSF) 33/1 = درصد چربی دختران
۲-۲-۷-۱. اندازه گیری ترکیب بدنی
در ارزیابی ترکیب بدن افراد، توجه به این امر ضروری است که به طورکلی بدن انسان در سه ترکیب عضلانی، لاغر و چاق قابل تقسیم است. زمینه­ اصلی این سه تیپ بدنی به صورت ارث به فرد منتقل می­ شود. بنابراین زمانی که می­خواهیم ترکیب بدنی یک فرد را مورد ارزیابی قرار دهیم، توجه به سه تیپ بدنی یاد شده ضرورت دارد. از آنجا که چربی­اضافی بدن، تندرستی فرد را با مشکل مواجه می­ کند و در فعالیت­های بدنی افزایش چربی عملکرد ورزشی را تحت تأثیر قرار می­دهد، متخصصین و دانشمندان ورزشی معتقدند که در جریان ارزیابی ترکیب بدن، اندازه گیری چربی بدن به مراتب ارزشمندتر از دانستن قد و وزن است. به گونه ­ای که چربی­اضافی بدن بر روی سرعت، استقامت، تعادل و چابکی اثر منفی دارد و در فعالیت­هایی مانند پرش­ها که بدن در فضا حرکت می­ کند، با کاهش عملکرد همراه است. هرچند در بعضی فعالیت ­ها مانند شنا، درصد مناسبی از چربی در اجرای بهتر ورزشی فرد تأثیر مثبت دارد.
در تجزیه و تحلیل درصد چربی بدن، از طریق قرار دادن یک خط کش در نقطه ای روی خط سن در سال­ها مطابق با سن شما و نقطه­ای در خط جمع سه چین پوستی، مطابق با نتیجه تست اندازه گیری می­ شود. بنابراین می­توان درصد چربی فرد را در خط مناسب زنان و مردان قرائت کرد. برای مثال، یک مرد ورزشکار ۲۰ ساله با چین پوستی کل ۴۰ میلی­متر دارای درصد چربی ۱۲ درصد است. یک مرد متوسط دارای ۱۵ تا ۱۷ درصد چربی بدن است، درحالی­که در یک زن متوسط، این میزان ۱۸ تا ۲۲ درصد است.
یکی دیگر از روش­های ساده برای تعیین اضافه وزن یا تعیین وزن مطلوب، محاسبه­ی شاخص توده­ی بدن^[۷۳] (BMI) است. در این شاخص، واحد اندازه ­گیری کیلوگرم بر مترمربع می­باشد. بنابراین، در این نوع اندازه گیری وزن مطلوب بدن از تقسیم وزن (برحسب کیلوگرم) بر مجذور قد(برحسب متر) بدست محاسبه می­ شود. برای مثال، شاخص BMI یک فرد با وزن ۷۰ کیلوگرم و قد ۱۷۰سانتی­متر(۷/۱متر)، برابر ۲/۲۴ خواهد بود.

محمد علی صلح چی و هیبت الله نژندی منش (۱۳۷۸) در کتابی تحت عنوان “حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات بین المللی” نظر خود را در موافقت با اصل استقلال شرط داوری این گونه بیان کردند: « گنجاندن شرط داوری در قرارداد، با این مضمون که کلیه اختلافات ناشی از روابط قراردادی از طریق این روش حل خواهد شد، قاعدتاً متضمن این مفهوم است که حتی اختلافات راجع به قرارداد یا معاهده را در بر خواهد گرفت و این قصد طرفین دارای اثر بوده و باید محترم شمرده شود تا در صورت وجود ادعاهایی مبنی بر بطلان قرارداد یا بی اعتباری آن و عدم امکان رجوع به داوری، مجوزی برای ادعای باطل بودن قرارداد نشود. اگر ما تمایل به این امر باشیم که این ادعا قابل طرح در محاکم است و در خصوص عدم قبول یا قبول آن، این دادگاه است که بایستی تصمیم بگیرد با این وصف سرعت، سادگی و فلسفه شرط داوری را زیر سؤال خواهیم برد.»

رنه ژان دوپویی و همکاران (۱۳۷۹) در کتاب خود تحت عنوان “یک رأی داوری و دو نقد” در مورد اصل استقلال شرط داوری این گون بیان می کند: « باید بین موضوع ماهوی و جنبه شکلی داوری تفاوت قایل شد. در مورد جنبه ماهوی، حتی در موردی که درخواست بطلان قرارداد حاوی شرط داوری نیز مطرح شود، کماکان شرط داوری از آن تبعیت نمی کند و شرط به طور خودکار تحت تأثیر تمامی تبعات عامل بطلان، فسخ یا بی اعتباری در قرارداد اصلی قرار نمی گیرد؛ بلکه میزان تأثیر آن در هر مورد خاص است. از لحاظ شکلی، اصل بر این است که طرفین قصد دارند تا اتخاذ تصمیم در مورد اعتبار شرط داوری را به داوران موکول نمایند؛ مگر آن که موافقتنامه خلاف آن را مقرر کند.»
مرکز داوری اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران (۱۳۸۸) در مقاله ای تحت عنوان “آثار استقلال شرط داوری” پیرامون این اصل به این شکل نظر دادند: «فسخ یا بطلان قرارداد اصلی، خود به خود شرط داوری مندرج در قرارداد را فسخ یا باطل می کند و مادام که تکلیف اعتبار یا بطلان قرارداد معلوم نشده، سرنوشت شرط داوری نامعلوم است و این موضوع باید در دادگاه رسیدگی شود و مرجع داوری صلاحیت رسیدگی به صلاحیت خود را که اساس آن شرط داوری است و محل ایراد واقع شده، ندارد. افزون بر این داوری، استثنایی بر اصل صلاحیت محاکم دادگستری است و در صورت تردید، اصل جاری می شود.»
محمود حبیبی (۱۳۸۹) در کتابی تحت عنوان “تفسیرقراردادهای تجاری بین المللی” نظر خود را در ارتباط با اصل استقلال شرط داوری این گونه بیان می کند: «بنای اصل استقلال شرط داوری از قرارداد اصلی را یک رویه مادی بین المللی تلقی می کنند که از طرف بسیاری ملت ها پذیرفته شده و جوابگوی نیازهای تجارت بین المللی است، این اصل در حوزه حقوق بازرگانی به عرف های تجاری معروف است. توضیح آن که حقوق بازرگانی فراملی در مفهوم خاص، عبارت از مجموعه عرف های مرسوم و متداول و اصول کلی حقوقی که در مبادلات تجاری بین المللی مستقل از هر گونه نظام حقوقی داخلی، بین بازرگانان تکوین و تنظیم گردیده و قدرت الزام آور پیدا نموده است.»
۳- ضرورت و نوآوری تحقیق
از آنجا طرفین قراردادها معمولاً سعی می کنند برای حل اختلافات ناشی از قرارداد از شرط داوری استفاده کنند، این مسئله در امور تجارت بین الملل نمود بارزتری پیدا می کند. آنچه در مورد خود شرط داوری نیز جای تأمل و بررسی خواهد داشت، شناخت آثار قاعده استقلال شرط داوری است که در تفحص نسبت به پیامدهای این نظریه، بایستی این موضوع مورد مداقه قرار گیرد که در صورت بطلان قرارداد اصلی و یا حتی زوال خود شرط داوری چه بر سر توافق خصوصی در حل اختلافات خواهد آمد؟
با توجه اینکه استفاده از شرط داوری در قرارداد ها چند سالی است که بیش از پیش مورد توجه طرفین قراردادها قرار گرفته است و بحث در مورد اصل استقلال این نهاد آن چنان مورد بررسی جامع قرار نگرفته است. این طرح تحقیقاتی برای اولین بار است که این اصل حقوقی در این نهاد را به طور جامع مورد بررسی قرار می دهد و از این حیث دارای نوآوری است.
۴- سؤالات پژوهش
۱- با توجه به خصوصیت تبعی بودن شرط داوری، آیا با بطلان یا ختم قرارداد اصلی، این شرط نیز باطل می شود؟
۲- در حقوق ایران آیا اصل استقلال شرط داوری مورد پذیرش قرار گرفته است؟
۳- چنانچه بنا به به هر دلیلی، صلاحیت داور مورد تردید قرار گیرد، آیا خود داور می¬تواند با توجه به اصل صلاحیت نسبت به صلاحیت که از نتایج استقلال شرط داوری است در مورد صلاحیت خود اظهار نظر کند؟
۵- فرضیات پژوهش
۱- تأثیری ندارد و شرط استقلال داوری همچنان صحیح است.
۲- شرط استقلال داوری در داوری داخلی مورد پذیرش واقع نشده ولی در داوری بین المللی مورد قبول قرار گرفته است.
۳- خود داور می تواند نسبت به صلاحیت خود اظهار نظر کند.
۶- هدف و کاربردهای تحقیق
هدف از تدوین این پایان نامه بررسی اختلاف نظرها و دیدگاه های متعدد در رابطه با اصل استقلال شرط داوری در حقوق ایران است که بررسی و ارائه طریق در این خصوص را ضروری و مفید می سازد. زیرا امروزه شرط داوری به عنوان یکی از رایج ترین روش های حل و فصل اختلافات در قراردادهای داخلی و بین المللی است که یکی از خصوصیات مهم این روش پذیرش اصل استقلال است.
کاربردهای این تحقیق عبارت است از:
استفاده قضات، وکلا، مشاوران حقوقی، اساتید و دانشجویان حقوق.
استفاده کلیه شرکتهای صادرات و واردات.
استفاده کلیه شرکتهای بازرگانی.
استفاده تجار و دیگر معامله کنندگان.
۷- روش و نحوه انجام تحقیق و بدست آوردن نتیجه
از آنجایی که استفاده از روش­های میدانی و پیمایشی در انجام این پژوهش در عمل امکان­ پذیر نمی ­باشد، پژوهش­گر با بهره گرفتن از روش کتابخانه­ای به جمع­آوری اطلاعات از کتب، مقالات، اسناد و آرای محاکم پرداخته، سپس به تجزیه وتحلیل مطالب جمع­آوری­شده می ­پردازد. با این توصیف روش تحقیق در این رساله، روش توصیفی- تحلیلی خواهد بود.
۸- ساماندهی تحقیق
این پایان نامه به چهار فصل تقسیم می شود. در فصل اول کلیاتی در مورد تعریف، تاریخچه، مفهوم و ماهیت را شرح داده و با ارائه موضوع اصلی خویش یعنی اصل استقلال شرط داوری به بیان آن می پردازیم و در بخش دوم از این فصل، روش های انعقاد موافقتنامه، ماهیت این شرط و ارتباط شرط استقلال داوری با قرارداد اصلی را مطرح خواهیم نمود.
در فصل دوم مبانی حقوقی اصل استقلال شرط داوری را بیان کرده و مطالب این فصل را در دو بخش بررسی می کنیم. در بخش اول ابتدا مبانی حقوقی استقلال شرط داوری را تشریح خواهیم کرد و در گفتار دوم ابتدا نظرات موافقان استقلال شرط داوری را مورد بررسی قرار می دهیم و در گفتار سوم نیز به نظرات مخالفان می پردازیم. در بخش دوم از این فصل به مطالعه اصل استقلال شرط داوری در حقوق ایران، انگلستان و مقررات بین الملل می پردازیم. در گفتار اول اصل استقلال شرط داوری را با بررسی قوانین ایران اعم از آئین دادرسی مدنی و قانون داوری تجاری بین الملل را مورد مداقه قرار می دهیم. در گفتار دوم به بیان این اصل در حقوق انگلیس با در نظر گرفتن قانون داوری انگلیس، رویه قضایی و دعاوی مربوط به آن و دیوان داوری بین المللی لندن خواهیم پرداخت و در گفتار سوم نگاهی به مقررات بین الملل در این زمینه از جمله قواعد آنسیترال و مقررات اتاق بازر گانی بین المللی آی سی سی خواهیم داشت.
در فصل سوم بعد از پذیرش و توجیهات مربوط به اصل استقلال شرط داوری شرایط و آثار آن را در دو بخش مطرح می نمائیم. در بخش اول شرایط استقلال شرط داوری را در دو گفتار جداگانه به طور عام و خاص و در بخش دوم آثار استقلال شرط داوری را در سه گفتار مورد بررسی قرار خواهیم داد. در گفتار اول ابتدا آثار این اصل را در صورت زوال قرارداد اصلی شرح می دهیم و در گفتار دوم به آثار آن در صورت زوال شرط داوری خواهیم پرداخت. در گفتار سوم به بیان قاعده خود صلاحیتی بعنوان یکی از مهمترین آثار اصل استقلال شرط داوری می پردازیم.
در فصل چهارم حدود صلاحیت دادگاه در صورت وجود شرط داوری و اثر آن نسبت به شخص ثالث را دو بخش شرح می دهیم. دربخش اول به بررسی حدود صلاحیت دادگاه در دو گفتار جداگانه در حقوق ایران و انگلیس می پردازیم و در بخش دوم ابتدا قانون حاکم بر شرط داوری را معرفی می کنیم و در گفتار دوم اثر شرط داوری نسبت به ثالث مطرح می نماییم.
فصل اول: کلیات
با وجود پیشرفت های روز افزون جوامع بشری احساس نیاز به یک روش صریح حل و فصل اختلاف بیش از هر زمان دیگری ضروری به نظر می رسد. در این میان داوری می تواند یکی از بهترین و مؤثر ترین روشها دراین زمینه باشد. داوری در کنار رسیدگی قضایی به عنوان نهادی مستقل در حل و فصل اختلافات در صدد باز کردن جایگاه ویژه خود در مقررات داخلی و بین المللی است و به واسطه اینکه یکی از کم ضررترین و سریعترین روش های حل و فصل اختلافات است در طول سال ها بصورت گسترده ای در عرصه های داخلی و بین المللی به عنوان مهمترین و متداول ترین روش حل دعاوی به رسمیت شناخته شده است.
در این فصل به کلیات مربوط به داوری می پردازیم و در بخش اول تاریخچه، مفهوم، انواع داوری و ماهیت آن را شرح داده و با توجه به موضوع اصلی خویش یعنی اصل استقلال شرط داوری بیان می کنیم. و در بخش دوم روش های تشکیل قرارداد داوری، ماهیت این شرط و ارتباط آن با قرارداد اصلی را مطرح خواهیم نمود.
بخش اول: مفهوم داوری و آثار آن
در گفتار اول در این بخش به این مسأله می پردازیم که اساساً داوری از چه زمانی شکل گرفته و مشروعیت خود را از چه منابعی بدست آورده است. سپس سیر تکامل داوری را در قانون ایران و انگلستان بطور جداگانه مورد بررسی قرار می دهیم.
گفتار اول: پیشینه داوری
دقیقا معلوم نیست که داوری از چه زمانی شکل گرفته، اما آنچه مسلم است سابقه آن از دادرسی بیشتر می باشد و قبل از اینکه انسان پی ببرد که برای حل و فصل اختلافات خود نیاز به یک تشکیلات قضایی دارد، داوری وسیله ای برای حل و فصل اختلافات بوده است.
جدای از گذشته تاریخی اسلامی داوری که جواز آن از آیه شریفه “و ان خفتم شقاق بینهما فابعثوا حکما من اهله و حکما من اهلها … ” سوره نساء(۴)، آیه ۳۵، گرفته شده و روایت­های مختلف و اجماع فقها (ابن قدامه، ۱۳۵۲، ۴۸۴ ؛ شهید ثانی، ۱۳۸۲، ۲۸۳) بر پذیرش نهاد داوری در اسلام که البته از آن به قاضی تحکیم نام برده شده، در ایران نیز استفاده از شیوه داوری، قبل از بر پایی نظام مشروطه، تاسیس مجلس و قانونگذاری به شیوه نوین، وجود داشته و پیش از آنکه نظام قضایی سامان یافته­ای در ایران پا به عرصه وجود بگذارد، مردم برای حل و فصل دعاوی خود علاوه بر مراجعه به علما و فقها که منصب قاضی شرع داشتند، به ریش سفیدان و بزرگان قوم یا شهر خود مراجعه می­کردند و تصمیم و رای ایشان را در موضوع محل اختلاف، لازم الرعایه می­شمردند.
در فقه شیعه، قضاوت، خاص امام معصوم یا نائب مأذون از جانب او (فقیه جامع الشرایط) است که دارای صفت­های عمده اجتهاد و عدالت باشد. معذلک اصحاب دعوا می­توانند طی عقد تحکیم، به جای قاضی شرع، به داوران منتخب خود مراجعه کنند که در این صورت تصمیم وی معتبر و لازم الاجرا است. در بین فقها، در مورد شرایط قاضی تحکیم اختلاف نظرهایی وجود دارد و عده­ای معتقدند چون او با اذن اصحاب دعوی منصوب می­ شود، به جز اذن از جانب امام، همه شرایطی که در قاضی شرعی معتبر است، برای وی نیز شرط است. (افتخار جهرمی، ۱۳۷۸، ۱۵)
در اولین قانون ناظر بر نحوه محاکمات و حل و فصل دعاوی حقوقی که پس از پیروزی نهضت مشروطیت به تصویب مجلس شورای ملی رسید (قانون اصول محاکمات حقوقی ۱۲۸۹)^[۱]، داوری نیز پیش بینی شده بود.
چند سال بعد، قانون دیگری به نام قانون حکمیت به منظور اصلاح قانون قبلی تصویب شد، (قانون حکمیت ۲۹ اسفند ۱۳۰۶) نوعی داوری اجباری را پیش بینی کرد که در صورت درخواست هر یک از اصحاب دعوی، موضوع اختلاف لزوماً به داوری ارجاع می­شد. به موجب این قانون، مواد ۷۵۷ تا ۷۷۹ قانون اصول محاکمات حقوقی در مورد حکمیت لغو و درنتیجه انجام داوری کلاً مشمول قانون حکمیت ۱۳۰۶ شد. (افتخار جهرمی، ۱۳۷۸، ۱۷)
متعاقباً در ۱۱ فروردین ۱۳۰۸ قانون اصلاح قانون حکمیت به تصویب رسید. مهمترین تغییری که به موجب این قانون حاصل شد، برگرداندن داوری به روش قبلی یعنی لغو داوری اجباری و موکول کردن آن به تراضی طرفین بود. با تصویب قانون مذکور، مقررات قانون حکمیت ۱۳۰۶ فقط تا جایی نسخ شد که مخالف قانون جدید باشد.
این ترتیبات تا سال ۱۳۱۳ ادامه یافت تا اینکه در ۲۰ بهمن ۱۳۱۳ قانون حکمیت جدیدی در ۳۸ ماده به تصویب مجلس رسید که در مقایسه با قوانین قبلی به مراتب بهتر و جامع تر بود. همین قانون بود که بعداً اساس تدوین مقررات باب هشتم قانون آیین دادرسی مدنی سابق در مورد داوری قرار گرفت. (متین دفتری، ۱۳۲۴، ۹۱-۹۹)
قانونگذار، مقررات نسبتاً وسیعی را در باب هشتم قانون آیین دادرسی مدنی از سال ۱۳۱۸ به بعد در خود اختصاص داده بود که این مقررات، تمایزی بین داوری داخلی و آنچه که امروز از آن به داوری بین المللی یاد می­ شود، نمی­شناخت و در هنگام تصویب قانون آیین دادرسی مدنی جدید در اردیبهشت ۱۳۷۹ تا حد کمی قدم در راه اصلاح مقررات داوری داخلی نیز برداشته شد. باب داوری قانون آیین دادرسی مدنی جدید از حیث نحوه تنظیم، مزیت­هایی نسبت به قانون آیین دادرسی مدنی سابق دارد، لیکن عمده مفاد و روح حاکم بر آن همانست که در قانون سابق وجود داشت.
به علت اختلافات گوناگونی که به دلیل مسایل ناشی از تغییر حکومت در سال ۱۳۵۷ بین نهادهای ایرانی، شرکت­ها و موسسات اروپایی و امریکایی ایجاد شد، ایران درگیر شمار زیادی داوری بین المللی در لاهه نزد دیوان داوری دعاوی ایران – ایالات متحده که محصول بیانیه­های الجزایر ۱۳۵۹ بود و نیز در داوری­های سازمانی و غیرسازمانی در اروپا گردید. این تجربه و نیاز به روزآمد ساختن مقررات داوری با شرایط و مقررات جاری تجارت و داوری بین المللی، ظاهراً از جمله دلایلی بودند که مقامات ایران را ترغیب به وضع قانون جدیدی راجع به داوری بین المللی نمود و در سال ۱۳۷۶ لازم الاجراء گردید. (سیفی، ۱۳۸۰، ۱۰۹-۱۱۳) چه بسا اختلافات تجاری بین المللی که به دادگاه­ های داخلی ارجاع گردیده و با صرف مدت زمان طولانی و هزینه زیاد، رای صادره دارای ایرادات عمده و اساسی بوده و طرفین را با مشکلات عدیده­ای مواجه ساخته است.
قانون داوری تجاری بین المللی ایران که با اقتباس از قانون نمونه داوری آنسیترال تدوین شده و در نه فصل و ۳۶ ماده تصویب گردیده،^[۲] به عنوان نهاد تکمیل کننده داوری، نقطه عطف روند تغییرات و تحولات قوانین مربوط به داوری در ایران بوده و با قابلیت پذیرش بیشتر از دیدگاه ملاک­ها و ضوابط بین المللی(افتخار جهرمی، ۱۳۷۸، ۱۴) خلاهای زیادی را که در قانون داوری داخلی وجود داشته، پر کرده است؛ از جمله اینکه داوری تحت نظارت سازمان­های داوری (داوری سازمانی) مورد پذیرش صریح واقع شده^[۳] و اختیار صلاحیت داور به تشخیص صلاحیت خود و اعتبار موافقنامه داوری پذیرفته شده است.^[۴]
در دیگر نقاط جهان از اوایل قرن بیستم داوری برای حل و فصل اختلافات تجاری بین الملل بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت، این گرایش به همراه ایجاد بسترهای حقوقی مناسب باعث گسترش سریع داوری برای حل و فصل اختلافات تجاری بین الملل شد. تصویب معاهدات و کنوانسیونهای دو جانبه و چند جانبه بین کشورها، تهیه مقررات تجاری بین المللی، راه اندازی سازمانهای داوری بین المللی و وضع و اصلاح قوانین ملی ناظر به داوری تجاری بین المللی از جمله فعالیتهای بین المللی و ملی است که باعث رونق داوری گردیده است. (شیروی، ۱۳۹۱، ۴)