جدول ۲-۲ تعاریف رفتار شهروندی سازمانی
۲-۲-۴ ابعاد رفتار شهروندی سازمانی
ارگان (۱۹۸۸) رفتار شهروندی سازمانی را در پنج بعد خلاصه کرده است:
شکل ۲-۱ الگوی رفتار شهروندی سازمانی ارگان ( رامین مهر و همکاران؛ ۱۳۸۸، ص ۷۰ )
رفتار شهروندی سازمانی دارای ابعاد متفاوتی است. اسمیت، ارگان و نی یر( ۱۹۸۳) به دو حیطه ی نوع دوستی و پذیرش عمومی اشاره کرده اند . آندرسون و گربینگ(۱۹۸۸) رفتار شهروندی سازمانی را در بعد فردی شامل رفتار جهت گیری شده به سوی افراد و در بعد سازمانی شامل رفتار جهت گیری شده به سمت سازمان تقسیم بندی می کنند . ارگان (۱۹۸۸) رفتار شهروندی سازمانی را در پنج بعد خلاصه کرده است:
الف- نوع دوستی^[۱۸]: به رفتار یاری دهنده ی افراد به صورت کاملا داوطلبانه و به منظور کمک به همکاران، نوع دوستی می گویند . نوع دوستی به رفتارهای مفید و سودبخشی از قبیل ایجاد صمیمیت، همدلی و دلسوزی میان همکاران اشاره دارد که خواه به شکل مستقیم و یا غیرمستقیم به کارکنانی که دارای مشکلات کاری هستند کمک می کند ( نقوی و همکاران ؛ ۱۳۸۹، ص ۱۱۹ ) نوع دوستی به معنای رفتارهای صلاحدیدی کارکنان از کمک به کارکنان دیگر با مسائل مرتبط سازمانی می باشد . ( et al, 2011, p: 356 inbal (
ب-جوانمردی^[۱۹]: در این بعد کارکنان همراه با رفتار جوانمردانه ی خود نالیدن ها، شکایت کردن ها، غرولند ها، عیب جویی ها و خرده گیری ها را در سازمان کاهش می دهند و بیشتر اوقات خود را در برای کوشش ها و فعالیت های سازمانی تنظیم می کنند . جوانمردی یا تحمل پذیری دومین بُعد رفتار شهروندی است که به شکیبایی در برابر موقعیت های مطلوب و مسا عد، بدون اعتراض، نارضا یتی و گلایه مندی، اشاره می کند

(هویدا و همکاران ؛ ۱۳۸۷ ، ص ۱۰۵) جوانمردی ، یعنی اشتیاق کارکنان برای تحمل شرایط کم مطلوب بودن بدون شکایت ( et al, 2011, p: 357 inbal (
ج- فضیلت مدنی^[۲۰]: به رفتارهایی که حاکی از مشارکت فعالانه و مسؤولانه ی فرد در حین انجام وظایف است و موجب افزایش وجهه ی سازمانی می شود ، فضیلت مدنی می گویند . فضیلت مدنی شامل رفتارهایی از قبیل حضور در فعالیت های فوق برنامه و اضافی، آن هم زمانی که این حضور لازم نباشد، حمایت از توسعه و تغییرات ارائه شده از سوی مدیران سازمان و تمایل به مطالعه ی کتاب، مجلات و افزایش اطلاعات عمومی و اهمیت دادن به نصب پوستر ها و اطلاعیه ها د ر سازمان برای آگاهی دادن به دیگران، می شود. براین اساس ارگان (۱۹۸۸) معتقد است که یک شهروند سازمانی خوب نه تنها باید از مباحث روز سازمان آگاه باشد بلکه باید درباره ی آن ها اظهار نظر کند و در حل آن ها نیز مشارکت فعّالانه داشته باشد. (رامین مهر و همکاران؛ ۱۳۸۸ ، ص ۷۱) فضیلت مدنی، یعنی رفتارهایی که نشان می دهد کارکنان به طور مسئولانه در آن مشارکت می کنند و در رابطه با ملاحظه نمودن زندگی شرکت می باشد . ( et al, 2011, p: 357 inbal (
د- احترام و تکریم^[۲۱]: عبارت است از رفتارهای مؤدبانه ای که مانع از ایجاد مشکل و مسأله در محیط کار می شود . این بعد بیان کننده ی نحوه ی رفتار افراد با همکاران، سرپرستان و مخاطبان سازمان است . افرادی که در سازمان با احترام و تکریم با دیگران رفتار می کنند دارای رفتار شهروندی متر قی هستند. (رامین مهر و همکاران ؛ ۱۳۸۸ ، ص ۷۲ )
ه- وظیفه شناسی^[۲۲]: به تلاشی که فراسوی الزامات رسمی است وظیفه شناسی می گویند. نگوین وسیرز (نقل از زارع ۱۳۸۳) معتقدند بعد وظیفه شناسی رفتارهای کارکنان را در حد ی بالاتر از سطوح مورد انتظارهدایت می کند. وظیفه شناسی حاکی از رفتاری است که فرد در اجرای یک شغل به بیش از الزامات وظیفه ای عمل می کند . این گونه رفتارها اعتماد را درمیان کارکنان افزایش می دهد. بالینو وهمکاران (۲۰۰۲) معتقدند رهبران حمایت کننده و الهام بخش موجب می شوند که کارکنان بیش از الزامات رسمی شغلی شان کارکنند. ارگان (۱۹۸۸) هم چنین معتقد است افرادی که دارای رفتار شهروندی مترقی هستند در بدترین شرایط و حتی در حالت بیماری و ناتوانی هم به کار ادامه می دهند، که این نشان دهنده ی وظیفه شناسی بالای آنان است. ارگان (۱۹۸۸) معتقد است در صورت تقویت ویژگی های مذکور در سازمان ها، کارکنان به دنبال اصلاح عملکرد خود در حین انجام وظایف و فعالیت های سازمانی خواهند بود و نقش خود را به خوبی ایفا خواهند کرد . (هویدا و همکاران ؛ ۱۳۸۷ ، ص ۱۰۶)
ارگان بعد از برشمردن این ابعاد، یادآوری می کند که هر پنج بعد رفتار شهروندی ممکن است هم زمان ظهور پیدا نکنند، مثلاً افرادی که ما فکر می کنیم دارای بعد وظیفه شناسی هستند ممکن است همیشه نوع دوست و فداکار نباشند و یا این که برخی از این ابعاد، مانند نوع دوستی و وظیفه شناسی تاکتیکی برای تحت فشار قرار دادن مدیران سازمان باشد . ( رامین مهر و همکاران ؛ ۱۳۸۸ ، ص ۷۲ )
۲-۲-۵ کارکردهای رفتار شهروندی سازمانی:
علیرغم مقبول بودن این فرض رفتار شهروندی سازمانی به اثربخشی تیم های کاری و سازمان ها کمک، می کند، پژوهش های بسیار کمی برروی این مسئله انجام گرفته است. این جای تعجب است زیرا عمده علاقه به شهروندی سازمانی و سازه های مرتبط با آن از این باور ناشی می شود که این رفتارها عملکرد سازمان را افزایش می دهد. ( صنوبری، ۱۳۸۷، ص ۹۴ )
محققان به هفت کارکرد رفتار شهروندی سازمانی اشاره می کنند.از نظرآنان رفتارشهروندی سازمانی:

 

 

• موجب افزایش همکاری وبهره وری مدیریتی می شود.

 

 

 

• نیاز به تخصیص منا بع کم یاب را برای حفاظت از منابع سازمان ونظارت وکنترل بر اجرا وانجام وظایف روزمره کاهش می دهد.

 

 

 

• باعث آزادی منابع جهت اهداف تحقق می شود.

 

 

 

• هماهنگی فعالیت ها را بین اعضا ی تیمی و گروه های کاری تسهیل می کند.

 

 

 

• سازمان ها را قادر می سازد تا از طریق خوشا یندتر کردن محیط کاری، کارکنانی با کیفیت بالا راجذب و حفظ کنند.

 

 

 

• با کاهش تغییرپذیری در عملکرد واحدهای کاری عملکرد سازمانی را افزایش می دهد.

 

 

 

• توانایی سازمان را در تطبیق با تغییر محیطی افزایش می دهد. (هویدا و همکاران ؛ ۱۳۸۷ ، ص ۱۰۷-۱۰۶) علیرغم مقبول بودن این فرض رفتار شهروندی سازمانی به اثربخشی تیم های کاری و سازمان ها کمک، می کند، پژوهش های بسیار کمی برروی این مسئله انجام گرفته است. این جای تعجب است زیرا عمده علاقه به شهروندی سازمانی و سازه های مرتبط با آن از این باور ناشی می شود که این رفتارها عملکرد سازمان را افزایش می دهد. ( صنوبری، ۱۳۸۷، ص ۹۴ )

 

 

۲-۲-۶ انواع رفتار شهروندی سازمانی
گراهام معتقد است رفتار شهروندی به سه نوع مختلف خود را نشان می دهند که شامل اطاعت سازمانی، وفاداری سازمانی و مشارکت سازمانی می شود که در این مقاله هر یک به ا ختصا ر توضیح داده می شود.
۱- اطاعت سازمانی^[۲۳]: این واژه توصیف کننده رفتارهایی است که ضرورت و مطلوبیتشان شناسایی و در ساختار معقولی از نظم و مقررات پذیرفته شده اند . شاخص های اطاعت سازمانی رفتارهایی نظیر احترام به قوانین سازمانی، انجام وظایف به طور کامل و انجام دادن مسؤولیت ها با توجه به منابع سازمانی است.
۲- وفاداری سازمانی^[۲۴]: این وفاداری به سازمان ، از وفاداری به خود سایر افراد و بخش های سازمانی متفاوت است ؛ و بیان کننده میزان فداکاری کارکنان در راه منافع سازمانی و حمایت و دفاع از سازمان است.
۳- مشارکت سازمانی^[۲۵]: این واژه با مشارکت فعال کارکنان در اداره امور سازمان معنی پیدا می کند به حضوردرجلسات، به اشتراک گذاشتن عقاید خود با دیگران و آگاهی به مسائل جاری سازمان. (رامین مهر و همکاران؛ ۱۳۸۸ ، ص ۷۰ )
گراهام با انجام این دسته بندی از رفتار شهروندی، معتقد است که این رفتارها مستقیماً تحت تاثیر رعایت حقوقی است که از جانب سازمان نسبت به افراد رعایت می گردد. در این چارچوب، حقوق شهروندی سازمانی شامل عدالت استخدامی ، ارزیابی و رسیدگی به شکایات کارکنان است . بر این اساس، وقتی که کارکنان می بینند دارای حقوق شهروندی سازمانی هستند ، به احتمال بسیار زیاد از خود رفتار شهروندی (از نوع اطاعت) نشان می دهند . هم چنین حقوق اجتماعی سازمان-که دربرگیرنده رفتارهای منصفانه با کارکنان ، نظیر افزایش حقوق و مزایا و موقعیت های اجتماعی است – بر رفتارشهروندی کارکنان، تاثیرگذار است. وقتی کارکنان می بینند که در سازمان دارای حقوق اجتماعی هستند ، به سازمان وفادار خواهند بود و رفتار شهروندی ( از نوع وفاداری ) از خود بروز می دهند. سرانجام وقتی کارکنان می بینند به حقوق سیاسی آنها در سازمان ، احترام گذاشته می شود و به آنها حق مشارکت و تصمیم گیری در حوزه های سیاست گذاری سازمان داده می شود ، رفتار شهروندی (از نوع مشارکت) از خود نشان خواهند داد . ( غلام حسینی و همکاران ؛ ۱۳۸۹ ، ص ۱۶-۱۵ )
۲-۲-۷ رفتار شهروندی سازمانی رهبرمدار
حمایت سرپرست اشاره ای است به درجه حمایت و توجه دریافتی کارکنان از طرف سرپرستان خود . در سازمان ها و صنایع، یک مدیر یا سرپرست حمایت گر دارای درجه بالایی از شایستگی است ، با کارکنان با انصاف و عدالت برخورد و رفتار می نماید، روابط دو سویه را بین خود و کارکنان ترغیب می کند و از سهم مشارکت تک تک کارکنان قدردانی می کند. در مقابل کارکنانی هم که دارای مدیران و سرپرستان حمایت گر هستند بیشتر احتمال می رود که به مدیران سازمان اعتماد کنند، بصورت موثرتر و کارامدتری در کارهای تیمی شرکت کنند و علایق خود را معطوف به دستیابی اهداف سازمان نمایند. ( گل پرور و همکاران ؛ ۱۳۸۸ ، ص ۳۲ ) در واقع حمایت مدیریت یا سرپرستان در درون سازمان با توجه به این امر که مدیر یا سرپرست نزد کارکنان، نماینده نظام سازمانی که در آن مشغول به کار هستند محسوب می شود، می تواند حس ارزشمندی، حس تفاوت و توجه سازمانی ادراک شده را در کارکنان بالا برد. این احساس یک حالت هیجانی و عاطفی فراهم می سازد که هم زمینه را برای تعهد عاطفی کارکنان به سازمان فراهم می سازد و هم آنها را از شغل خویش راضی تر می کند. زمانی که این حمایت با فرصت هایی برای رشد مهارت ها و توانایی های شغلی و آزادی عمل در تصمیم گیری از طرف سازمان برای کارکنان همراه می شود، نتیجه آن چیزی جز افزایش رضایت و تعهد نخواهد بود. ( گل پرور و همکاران ؛ ۱۳۸۸ ، ص ۴۲ )
۲-۲-۸ تئوری مبادله اجتماعی و رفتار شهروندی سازمانی:
رفتار شهروندی سازمانی را می توان به عنوان یک منبع دانست که بین افرادی که پاداش های اجتماعی دریافت می کنند مبادله می شود . تئوری مبادله اجتماعی ( بلاو و آدامز^[۲۶]) یک چارچوب مناسبی را برای پژوهش در رفتار شهروندی سازمانی ارائه می کند . اکثر معاشرت های اجتماعی را می توان به عنوان یک ارتباط مبادله ای در نظر گرفت که بلاو (۱۹۶۴) این ارتباط را در دو طبقه دسته بندی می کند : اقتصادی و اجتماعی . در مبادله اقتصادی از طریق ثبت قراردادهای رسمی معنا پیدا می کند . اما در مبادله اجتماعی افراد در جست و جوی موقعیت های دو جانبه ای است که سود هر دو طرف مبادله را فراهم و تضمین می کند . در اینجا نفس ارتباطات یک ارزش ذاتی فراتر از ارزش مبادله منابع به وجود می آورد که منجر به توسعه احساس تعهد شخی ، اعتماد و قدرشناسی می گردد. تئوری مبادله اجتماعی بر مبادله داوطلبانه منفعت ها در بین طرفین مبادله دلالت دارد در این چارچوب می توان گفت که رفتار شهروندی سازمانی به عنوان یک منفعت در میان ارتباطات تعامل اجتماعی مبادله می شود . مبادله اجتماعی بر اساس یک مبادله بلندمدت انصاف است که احتیاج به حسابرسی دقیق و صریح ندارد و بر اساس احساس دو طرفه از توزیع تعهدات به صورت کاملاً منصفانه است . اعتماد و ایمان ، شکل و زمانبندی این تعاملات را تعیین می کند و به گفته ارگان (۱۹۸۸) منجر به رفتارهای شهروندی سازمانی می گردند . بر طبق تئوری مبادله اجتماعی هنگامی که فرد احساس دریافتی بالایی از سازمان داشته باشد رفتار شهروندی بیشتری از خود بروز می دهد ، در مقابل اگر فرد احساس کند رابطه مبادله ای آنها نابرابر است رفتار شهروندی کمتری از خود نشان می دهد ( دانایی فرد و همکاران؛ ۱۳۸۸ ، ص ۷ )
مورمن (۱۹۹۱) تفاوت های بین تبادلات اجتماعی و اقتتصادی را بصورت زیر بیان کرد ” به دلیل اینکه قراردادهای اجتماعی خارج از محدوده قراردادهای مشخص و سختگیرانه هستند ، این نوع تعاملات بر فعالیتهای داوطلبانه ، فعالیتهای اتجتماعی مثبت توسط کارکنان تاکید می کند در حالی که تعاملات اقتصادی بر فعالیتهای مشخص شده و از پیش تعریف شده تاکید دارند. (خدابخش هاشم و همکاران؛ ۱۳۸۸ ، ص ۳ ) از چشم انداز نظری ، نظریه پردازان مبادله اجتماعی استدلال می کنند که تعاملات انسانی بوسیله اقتصاد اجتماعی ، یعنی سنخیت درون داده هایی که افراد وارد یک مبادله اجتماعی می نمایند یا پیامدهایی که از این رابطه دریافت می کنند تعیین می شوند یک مثال کلاسیک از چنین رابطه ای بین کارکنان و کارفرمایان است که به موجب آن کارکنان زمان و میزان سعی و تلاش خود را وارد مبادله می کنند و در ازاء آن حقوق و مزایا درزیافت می کنند . در تعاملات اجتماعی ، مبادلات تنها به پول و کالاهای ماد یمحدود نمی شوند بلکه کالاهای اجتماعی نظیر اطلاعات ، احترام و برخورداری از جایگاه اجتماعی نیز رد و بدل می شوند . ( هاشمی شیخ شبانی، ۱۳۸۸ ، ص ۶)
تئوری مبادله اجتماعی شاید بیشترین مبنای تئوریک برای رفتار شهروندی سازمانی باشد. تئوری مبادله اجتماعی تبادل داوطلبانه مزایا بین دو بخش را توضیح می دهد. در میان ساختار و رفتار شهروندی سازمانی یک نوی سود تامین شده توسط افراد است . در میان روابط تبادل اجتماعی بر طبق تئوری مبادله اجتماعی هنجارها یا قوانین معامله دوطرفه نقش مرکزی در مدیریت و تحریک مزایای تبادل را بین این بخش ها ایفا می کند که فردی که دریافت کننده مزایا از فرد دیگر است باید سودی مشابه آن را ایجاد کند . تاثیر تبادل دوجانبه در تحریک مبادلات در دو راه متفاوت بیان می شود : اول اعمال مبادلات دو جانبه به عنوان هنجار اخلاقی که رفتار را تحریک می کند مانند کمک کردن که اجبار اخلاقی ایجاد می کند تا رفتار مشابه تولید شود . دوم به دلیل این که هنجار اجتماعی مشترک گسترده است هنجار تبادل دو طرفه انتظاری را ایجاد می کند که مزایای فرد انجام دهنده پاسخ داده خواهد شد در میان این ساختار ابزاری ، افراد برای انجام رفتار مثل کمک کردن برانگیخته می شوند چون آنها ” با پاسخ هایی که انتظار دارند از دیگران ایجاد شود برانگیخته می شوند ” بنا بر این در مقایسه با تبادل دوجانبه به عنوان هنجار اخلاقی درونی ( برانگیخته شدن بر اساس آنچه درست است ) مکانیزم انتظار دوجانبه ، استراتژی و اشتیاق درونی برای درگیری در مبادلات اجتماعی را ایجاد می کند ( حسینی و همکاران؛ ۱۳۸۸ ، ص ۳ )
۲-۲-۹ رابطه متقابل رهبر – عضو رفتار شهروندی سازمانی
بر مبنای بررسی های محققان ، رفتار های شهروندی نوعاً از نگرش مثبت شغلی، ویژگیهای وظیفه ای و رفتارهای رهبری ناشی می شوند . در طول روابط متقابل بین رهبر و عضو ، در موقعیت احترام و وفاداری تایید و پتانسیل بیشتری برای تاثیر و نفوذ به دست می آورد و در عوض ، اعضا هم پاداشهای درونی و بیرونی از قبیل اقتدار ، استقلال ، آزادی ، پاداش و شغل دلخواه را دریافت می کنند . اعضا با قرار گرفتن در این موقعیت دارای تعهد سازمانی بیشترند و میزان رفتار شهروندی سازمانی بیشتری را از خود نشان می دهند . وانگ و جن مدلی ارائه کرده اند که در آن به دو ویژگی محیط اجتماعی که افراد در آن کار می کنند ، اشاره شده است :عدالت و روابط بین فردی . مطابق این الگو عدالت و انصاف ادراک شده و کیفیت رابطه متقابل رهبر و عضو با ایجاد اعتماد به سرپرست و توانمندسازی کارکنان رابطه دارد و رفتارهای شهروندی سازمانی با عناصری از این ابعاد رابطه دارند . از آنجایی که هر دو رفتار شهروندی سازمانی و رابطه متقابل رهبر – عضو بر مبنای تبادل اجتماعی هستند ، رفتار شهروندی سازمانی می تواند یکی از نتایج رابطه متقابل رهبر – عضو باشد . ( نقوی و همکاران ؛ ۱۳۸۹ ، ص ۱۲۰ )
۲-۲-۱۰ عوامل تاثیرگذار بر رفتار شهروندی سازمانی
بررسی های فرا تحلیلی در خصوص ارتباط بین رفتار شهروندی سازمانی و عوامل اثرگذار بر آن نشان دهنده تاکید بر ۴ دسته عوامل زیر بوده است :

 

 

• ویژگی های فردی کارکنان

 

 

 

• ویژگی های شغلی

 

 

 

• ویژگی های سازمانی

 

 

 

• رفتارهای رهبری

 

 

از آن‌جایی که دیدگاه‌های فقها، در تقیّه مداراتی، متفاوت است و برای پرهیز از طولانی شدن این بحث، تنها به دیدگاه حضرت امام خمینی ◙ درباره تقیّه مداراتی می‌پردازیم.

دیدگاه امام خمینی ◙ درباره تقیّه مداراتی
امام خمینی ◙ با توجه به اهمیّت مسئله تقیّه مداراتی و نیاز جهان اسلام به وحدت که در سایه عمل به این تقیّه شکل می‌گیرد، این قسم از تقیّه را جداگانه مطرح کرده است و عبادت همراه تقیّه مداراتی را از برترین و با فضیلت‌ترین عبادات دانسته است. و از سیاق روایات بدست می‌آید که این نوع تقیّه اختصاص به تقیّه از عامه دارد. ^[۱۹۶]
فلسفه تقیّه مداراتی
امام خمینی ◙ می‌فرماید: «شاید سرّ این همه ترغیب و سفارش روایات به تقیّه مداراتی، در نظر گرفتن صلاح حال مسلمانان باشد که به وسیله تقیّه مداراتی به وحدت کلمه برسند و متفرق نشوند تا اینکه میان سایر ملت‌های دنیا، ذلیل نشده و تحت سیطره بیگانگان و سلطه کفار در نیایند و شاید این همه سفارش به تقیّه مداراتی به خاطر صلاح حال شیعیان باشد. به خاطر ضعف آن‌ها – مخصوصا در زمان‌های گذشته- که عدّه و عدّه آن‌ها ( یعنی قدرت و جمعیت آن‌ها) کم بود و اگر مخالفت با تقیّه می‌کردند در معرض نابودی و انقراض قرار می‌گرفتند^[۱۹۷]
حضرت امام ◙ نظریه‌ی فقهی خود را درباره حکم این نوع تقیّه چنین بیان می‌دارد:
«همانا جواز تقیّه مداراتی- بلکه وجوب آن- وابسته به خوف و ترس برخود و دیگران نیست» بلکه علی الظاهر مصلحت‌های نوعی و همگانی سبب ایجاب و وجوب تقیّه از مخالفان گشته است، پس این نوع از تقیّه و پنهان نمودن اسرار، واجب است گرچه شخص در امان بوده و ترس برخود و دیگران نداشته باشد.^[۱۹۸]
مبانی فقهی تقیّه مداراتی
آن‌چه در این قسمت تبیین می‌شود با این پیش فرض خواهد بود که مشروعیّت تقیّه مداراتی اجمالا در بین شیعه مسلّم است. و عمده دلیل بر تقیّه مداراتی روایات است که در این‌جا فقط به چند نمونه بسنده می‌کنیم.
الف- صحیحه هشام الکندی
«الْکِنْدِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ☻ یَقُولُ إِیَّاکُمْ أَنْ تَعْمَلُوا عَمَلًا یُعَیِّرُونَّا بِهِ فَإِنَّ وَلَدَ السَّوْءِ یُعَیَّرُ وَالِدُهُ بِعَمَلِهِ کُونُوا لِمَنِ انْقَطَعْتُمْ إِلَیْهِ زَیْناً وَ لَا تَکُونُوا عَلَیْهِ شَیْناً صَلُّوا فِی عَشَائِرِهِمْ وَ عُودُوا مَرْضَاهُمْ وَ اشْهَدُوا جَنَائِزَهُمْ وَ لَا یَسْبِقُونَکُمْ إِلَى شَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَیْرِ فَأَنْتُمْ أَوْلَى بِهِ مِنْهُمْ وَ اللَّهِ مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْ‏ءٍ أَحَبَّ إِلَیْهِ مِنَ الْخَبْ‏ءِ قُلْتُ وَ مَا الْخَبْ‏ءُ قَالَ التَّقِیَّهُ »^[۱۹۹]
مبادا عملی انجام دهید که بواسطه آن ما را سرزنش کنند، زیرا فرزند بد با اعمال بدش باعث سرزنش پدرش خواهد شد ( یعنی شما به منزله فرزندان مایید) شما برای رهبران خود زینت باشید. نه اینکه زشتی و عیب را برای آنان به ارمغان آوری. در میان جماعات آنان نماز گذارید ، بیمارانشان را عیادت کنید و در تشییع جنازه‌هایشان شرکت کنید. و مبادا در کار نیکی ، آن‌ها از شما سبقت گیرند. که شما بدان سزاوارترید. به خدا سوگند، او به هیچ چیزی عبادت نشده است که نزدش محبوب‌تر از تقیّه باشد.
از این حدیث شریف دو نکته قابل برداشت است
۱: تقیّه مداراتی در هر زمانی مطلوب است خواه شیعه در اقلیّت بوده و زمام حکومت بدست اهل سنّت باشد و از ترک آن خوف ضرر باشد. و خواه شیعه در اکثریّت بوده و حکومت بدست شیعه باشد و خوف ضرری در کار نباشد و دلیل بر مطلوب بودن این نوع تقیّه در هر زمانی این است که برای اجرای آن خوف از ضرر لازم نیست.
علاوه بر این، روایاتی که مشروعیّت تقیّه مداراتی را به اثبات می‌رسانند، اطلاق دارند. و به دلالت خود، هر زمانی را شامل می‌شوند.
۲: یکی از تفاوت‌های تقیّه مداراتی با تقیّه خوفی در این است که در تقیّه خوفی اگر مؤمن ناچار شود کار حرامی انجام دهد برای او جایز است مگر کشتن مؤمن اما در تقیّه مداراتی انجام کار حرام حلال نمی‌شود زیرا در اجرای تقیّه مداراتی خواسته شده است که شیعیان در اجتماعات دینی بقیه گروه‌ها شرکت کنند، در مساجد با آن‌ها باشند، مریض‌های آن‌ها را عیادت و امواتشان را تشییع نمایند پس مطلوب، انجام کارهای نیک و امور دینی است نه ترک واجب و یا انجام کار حرام.
ب- صحیحه عبدالله بن سنان
« مُحَمَّدُ بْنُ إِدْرِیسَ فِی آخِرِ السَّرَائِرِ نَقْلًا مِنْ کِتَابِ الْمَشِیخَهِ لِلْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ☻ یَقُولُ أُوصِیکُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ لَا تَحْمِلُوا النَّاسَ عَلَى أَکْتَافِکُمْ فَتَذِلُّوا إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ فِی کِتَابِهِ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً ثُمَّ قَالَ عُودُوا مَرْضَاهُمْ وَ احْضُرُوا جَنَائِزَهُمْ وَ اشْهَدُوا لَهُمْ وَ عَلَیْهِمْ وَ صَلُّوا مَعَهُمْ فِی مَسَاجِدِهِم‏»^[۲۰۰]
عبدلله بن سنان گفت شنیدم که امام صادق ☻ فرمود : شما را به تقوی خداوند بزرگ سفارش می‌کنم و این که مردم را بر خود چیره نکنید که خوار خواهید شد، خداوند در کتابش می‌فرماید: با مردم به نیکی سخن گویید . سپس ادامه داد: از بیمارانشان [ اهل سنّت] عیادت نمایید، در تشییع جنازه‌هایشان حاضر شوید به نفع یا علیه‌شان شهادت دهید و با آن‌ها در مسجدهایشان نماز گذارید.
ج- حدیث زید شحّام
« وَ رَوَى عَنْهُ ☻ زَیْدٌ الشَّحَّامُ أَنَّهُ قَالَ یَا زَیْدُ خَالِقُوا النَّاسَ بِأَخْلَاقِهِمْ صَلُّوا فِی مَسَاجِدِهِمْ وَ عُودُوا مَرْضَاهُمْ وَ اشْهَدُوا جَنَائِزَهُمْ وَ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَکُونُوا الْأَئِمَّهَ وَ الْمُؤَذِّنِینَ فَافْعَلُوا فَإِنَّکُمْ إِذَا فَعَلْتُمْ ذَلِکَ قَالُوا هَؤُلَاءِ الْجَعْفَرِیَّهُ رَحِمَ اللَّهُ جَعْفَراً مَا کَانَ أَحْسَنَ مَا یُؤَدِّبُ أَصْحَابَهُ وَ إِذَا تَرَکْتُمْ ذَلِکَ قَالُوا هَؤُلَاءِ الْجَعْفَرِیَّهُ فَعَلَ اللَّهُ بِجَعْفَرٍ مَا کَانَ أَسْوَأَ مَا یُؤَدِّبُ أَصْحَابَهُ »^[۲۰۱]
زید حشام از امام صادق ☻ روایت کرده که امام فرمود: ای زید! با مردم طبق اخلاق آن‌ها رفتار کنید . در مسجدهایشان نماز گذارید. بیمارانشان را عیادت کنید و در تشییع جنازه‌هایشان حاضر شوید و اگر توانستید امام جماعت یا مؤذن شوید. این کار را بکنید، که اگر شما چنین رفتار کنید. خواهند گفت : این‌ها جعفری هستند. خداوند جعفر را رحمت کند که چه نیکو اصحابی تربیت کرده است و اگر چنین رفتار نکنید، خواهند گفت: این‌ها جعفری هستند، خداوند جزای جعفر را بدهد که بد اصحابش را تربیت کرده است.
د- حدیث اسحاق بن عمّار
«عَنْهُ عَنِ الْبَرْقِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ الْمُثَنَّى الْخَطِیبِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ☻ یَا إِسْحَاقُ أَ تُصَلِّی مَعَهُمْ فِی الْمَسْجِدِ قُلْتُ نَعَمْ قَالَ صَلِّ مَعَهُمْ فَإِنَّ الْمُصَلِّی مَعَهُمْ فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ کَالشَّاهِرِ سَیْفَهُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ»^[۲۰۲]
اسحاق بن عمّار گفت: امام صادق ☻ به من فرمود: اسحاق! آیا با آنان (اهل سنّت) در مسجد نماز می‌خوانی؟ گفتم آری، فرمود: با آن‌ها نماز کن که نماز گذار با آنان در صف اول، چون مجاهد است که در راه خدا آماده شده است.
به این مضمون احادیث دیگری هم وجود دارد که ما به جهت اختصار از ذکرش خودداری می‌کنم.
با وجود این نوع احادیث نتیجه می‌گیریم که پایه استدلال به شکل مستحکم و قابل اعتماد است. تردیدی نیست که حکمت مدارا با آن‌ها در نماز و چیزهای دیگر، بدون آن‌که در صورت ترک، موجب ضرر باشد ملاحظه مصالح نوعیّه و وحدت کلمه مسلمانان است.
حفظ وحدت و یکپارچگی مسلمان
یکی از مهم‌ترین اهداف تقیّه مداراتی، به جهت حفظ وحدت و یکپارچگی مسلمانان می‌باشد. اهمیّت این مسئله بر کسی پوشیده نیست و قرآن کریم بر مبنای شعار محوری توحید، همه‌ی مسلمانان را دعوت به وحدت می‌کند و از پیروان خود تعبیر به «امت واحده» می‌کند و می‌فرماید:
« إِنَّ هَذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّهً وَاحِدَهً وَ أَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُون‏»^[۲۰۳]
و در راستای تقویت وحدت بین پیروان خود، در آیات متعددی به پیامدهای اختلاف و تفرقه پرداخته و پیروان خود را سخت از آنان بر حذر داشته است و می‌فرماید:
« وَ أَطِیعُواْ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لَا تَنَزَعُواْ فَتَفْشَلُواْ »^[۲۰۴]
و یا چنین می‌فرماید:« وَ لا تَکُونُوا کَالَّذینَ تَفَرَّقُوا وَ اخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْبَیِّناتُ وَ أُولئِکَ لَهُمْ عَذابٌ عَظیم‏»^[۲۰۵]
پس اسلام، کلمه مشترک همه‌ی مسلمین است و همه‌ی مسلمانان، واحدی هستند که باید از موجودیّت خود دفاع کنند. با توجه به اهمیّت وحدت و یکپارچگی مسلمانان، تقیّه مداراتی روشی معقول در مبارزه برای حفظ بهتر و بیش‌تر نیروهای مسلمین است به همین دلیل، تقیّه با عنوان سپر دفاعی جامعه اسلامی از آن تعبیر و تفسیر گردیده است.^[۲۰۶]
امامان بزرگوار شیعه بیش از همه به اهمیّت این وحدت و انسجام جامعه اسلامی واقف بودند و در سیره عملی خود ملتزم به رعایت آن شدند یکی از موارد بارز آن در تاریخ، سکوت عملی ۲۵ ساله حضرت علی ☻ نسبت به جانشینی پیامبر ☺ است. ایشان ابتدا از حق خودشان دفاع کردند و از بیعت با ابوبکر سرباز زدند ولی پس از آن‌که مجبور به بیعت شدند، راه تقیّه را در پیش گرفتند و برای حفظ وحدت مسلمانان که در آن زمان جامعه اسلامی نیاز شدیدی به آن داشت، سکوت اختیار نمودند و به این هم بسنده نکردند بلکه تا جایی که امکان داشت در جهت مصالح مسلمین با حکومت همکاری کردند و اشتباهات حاکمان را تذکر دادند،
به گونه‌ای که خلیفه دوم بارها به جمله (لولا علی لهلک‌ عمر) لب گشود^[۲۰۷]
ایشان در سخنانی ضمن فرمان به «بریده» مبنی بر بیعت با متولّیان حکومت می‌فرمایند:
« یَا بُرَیْدَهُ ادْخُلْ فِیمَا دَخَلَ فِیهِ النَّاسُ فَإِنَّ اجْتِمَاعَهُمْ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنِ اخْتِلَافِهِمُ الْیَوْم‏»^[۲۰۸]
ای بریده (بیعت کن) و در آن‌چه مردم داخل شده‌اند، داخل شو، زیرا امروز اجتماع مردم نزد من از اختلافشان دوست داشتنی‌تر است.
امامان شیعه در راه استحکام بخشیدن به حفظ وحدت مسلمانان تا آن‌جا پیش رفتند که این نوع تقیّه را حتی در اعمال فقهی جاری ساخته و برای نمونه‌ می‌توان به روایاتی که شیعیان را به نماز خواندن در مساجد اهل سنّت فرمان می‌دهد و ثواب فراوانی برای این‌گونه نماز ذکر می‌کند، نام برد^[۲۰۹] در صحیحه حماد بن عثمان از امام صادق ☻ نقل کرده است که فرمود:« مَنْ صَلَّى مَعَهُمْ فِی الصَّفِّ الْأَوَّلِ کَانَ کَمَنْ صَلَّى خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ ☺ »
هر کس در صف اول با آنان نماز گزارد مانند کسی است که با رسول خدا در صف اول نماز بخواند.
امام خمینی ◙ تقیّه مداراتی را از این جهت مطلوب می‌شناسد که رعایت آن موجب دوستی مخالفان و جلب مودّتشان می‌گردد و این عامل برای وحدت کلمه بین مسلمانان و تقویت آنان است. ایشان در رابطه با کارکرد تقیّه بر این باور است که «همانا تقیّه گاهی برای دفع خطری است که انتظارمی‌رود بر حوزه‌ی اسلام واقع شود، چنان که ترک آن موجب پراکندگی و اختلاف در میان جوامع اسلامی می‌گردد. و یا از ناحیه‌ی این امر و در نهایت تفرقه‌ی مسلمانان ضرری متوجه حوزه‌ی اسلام شود.»^[۲۱۰]
نگاهی هر چند گذرا به تاریخ اسلام به ویژه در دوران معاصر، نشان‌دهنده‌ی آن است که دشمنان اسلام همیشه از اتحاد و اتفاق مسلمانان ناخرسند و در نتیجه سعی در تفرقه و ایجاد اختلاف بین آن‌ها را داشته‌ و دارند و روشن است که در صورت تحقق اتحاد، هیچ قدرتی یارای برابری با مسلمانان را نخواهد داشت و در آن صورت سرزمین‌های اسلامی مصون از یورش قدرت‌های سلطه‌گر خواهد بود.
بر مبنای همین ضرورت، تقیّه می‌تواند راهبرد عملی وحدت امت اسلامی قرار گیرد. به ویژه در کشورهایی که بیداری اسلامی توانسته است زمینه‌ی بازگشت دوباره‌ی آن‌ها را در جهت حاکمیت اسلام فراهم سازد.
چنان که مقام معظم رهبری در این رابطه می‌فرمایند:…
« مسأله این است که اگر ما برای مشکلات جهان اسلام، به دنبال چاره‌ای هستیم یا به تعبیر درست‌تر، اگر برای سربلندی و عظمت و عزت اسلام و قرآن مجاهده می‌کنیم این با اختلاف و درگیری بین مسلمین سازگار نیست»^[۲۱۱]
با این بیان روشن می‌شود که مبنای اصلی و حقیقی تقیّه در دیدگاه رهبری حفظ وحدت امت اسلامی بر محور دین مبین اسلام است. بنابراین ارکان و مؤلفه‌های اصلی تقیّه حول محور تلاش برای یکی شدن نیروها و گسترش توانمندی‌های آن‌ها، نه تنها از برترین آرمان های دینی و عمل به فرامین الهی است بلکه عقل نیز پیوند عمیقی را میان آن و کرامت و عظمت امت اسلامی می‌بیند.
بر مبنای همین ملازمه عقلی بین وحدت و عزت امت اسلامی است که دشمن در تلاش است امروز با مصادره نمودن قیام‌های مردمی در کشورهای اسلامی به هر شکل ممکن آن‌ها را از مسیر اصلی خود منحرف نماید و عقل هم فرمان می‌دهد که بیش از هر زمان دیگر ضرورت ایجاب می‌کند که وحدتی فراگیر و عمیق صفوف از هم جدا افتاده‌ی امت اسلامی را گرد هم آورد.
ایجاد توسعه سیاسی برای شیعیان

حضرت کسی را فرستاد که مردم را از سفر حجّشان با خبر کند و اشخاص متمکّن را برای سفر حجّ و یاد گرفتن احکام و مناسک این عبادت بزرگ، دعوت نماید.

پس از این دعوت عمومی، هفتاد هزار نفر از مردم مدینه و اهالی اطراف به همراهی پیامبر اکرم(ص) به سوی مکه حرکت نموده و همه از اعمال و قدم های آن حضرت پیروی می کردند. بله شماره ی این جمعیت به تعداد اصحاب موسی بن عمران بود که برای آنان خلیفه و وصیّ خود هارون را معیّن کرده بود ولی آنان در غیاب موسی(ع) بیعت خلیفه را نقض کرده و از سامری و گوساله اش پیروی می کردند. و چه تطبیق دقیقی!.
این جمعیّت که در مسافت بین مکه و مدینه حرکت می نمودند، منظره ی عجیب و باشکوهی به وجود آورده بودند، بطوری که صدای لبیّک آنان فضای بین مکه و مدینه را پر کرده بودند.
مسافتی را که پیمودند، جبرئیل نازل شد و گفت : خداوند پس از ابلاغ سلام، می فرماید :
زمانی رسالت تو رو به اتمام است و زندگی دنیوی و مادی تو سپری گشت، باید خلیفه و وصیّ بعد از خودت رامعیّن کنی و میراث نبوت و آثار و آیات رسالت را به دست او بسپاری. آن شخص کسی جز پسر عمویت علی بن ابی طالب(ع) نیست، او را به مردم معرفی کن و علوم و معارف مخصوص را به او بسپار و برای او پیمان و بیعت از جمعیت بگیر، به آنان یادآوری کن که عهد و میثاقی با آنان بسته ام و آن ولایت ولیّ من و مولای ایشان و مولای هر مؤمنی یعنی علی بن ابیطالب(ع) است. من هیچ نبیی از انبیاء را از این دنیا نبردم مگر آن که دینم را با ولایت اولیاء، و دشمنی با دشمنانم کامل کردم، پیروی از ولیّ من، کمال یگانه و دین من است. با تبعیت مردم از ولیّ من نعمتم را بر آنان به انتهاء رساندم. هیچ گاه زمینم را بدون سرپرست و ولیّ نمی گذارم، (امروز دین شما را برایتان کامل کردم ) با ولایت مولای هر مؤمنی یعنی بنده ی من علیّ(ع) و جانشین پیامبرم و خلیفه ی بعد از او و حجّت کامل من بر مردم. هر که او را اطاعت کند محمد(ص) را اطاعت کرده است و هر که محمّد(ص) را اطاعت کند مرا اطاعت کرده است و هر کس علی(ع) را سرپیچی کند، گویا از من سرپیچی کرده است. من او را نشانه ای بین خود و مخلوقاتم قرار داده ام، هر که او را بشناسد مؤمن است و هر آنکه او را انکار کند، کافر است.
هر که در بیعت او شرک بورزد مشرک است. هر کس مرا با ولایت او ملاقات کند وارد بهشت می شود و هر کس مرا با دشمنی او ملاقات کند، داخل جهنم می شود. پس ای محمّد(ص) !علی(ع) را بلند کن و از مردم برای او بیعت بگیر و عهدی را که با آنان بسته ام، یاد آوری کن بدرستی که تو به سوی من می آئی.
چون پیامبر از کینه هایی که نسبت به علی(ع) در میان این قوم بود، آگاه بود و می ترسید تا منافقان امّتش، مردم را متفرّق کرده و به جاهلیّت باز گردانند، از جبرئیل خواست که برای او از خداوند حفظ و نگهداری از شرّ و مکر و حیله ی منافقان را درخواست کند. پیامبر(ص) انجام این امر را به تأخیر انداخت تا به مسجد «خیف »^[۵۳] رسیدند. جبرئیل در مسجد «خیف » بر پیامبر(ص) نازل شد و خواستار اجرای فرمان الهی شد. امّا به همراه خود جوابی برای درخواست حفظ و عصمت برای رسول الله از طرف خداوند نیاورده بود.
حضرت دوباره حرکت کرد تا به منزل «کراع الغمیم » - بین مکه و مدینه – رسیدند.
جبرئیل دوباره نازل شد و همان درخواست را کرد ولی باز هم جوابی برای درخواست حضرت رسول اکرم(ص) نیاورده بود و فرمود : ای جبرئیل ! می ترسم مرا دروغ گو خطاب کنند و آنچه در مورد علی(ع) بگویم قبول نکنند. سپس به راه خود ادامه داد تا به غدیر خم رسید – غدیر خم سه میل قبل از جحفه قرار دارد – جبرئیل در حالی که ۵ ساعت از روز گذشته بود آمد و گفت : ای محمّد(ص) خداوند به تو سلام می رساند و می گوید : «ای پیامبر ! آنچه به تو گفته ایم – درباره ی علی(ع) – به مردم برسان و اگر نرسانی گویا هیچ تبلیغی انجام نداده ای، بدرستی که خداوند تو را از مردم حفظ می کند ».
پیشروان کاروان نزدیک «جحفه »^[۵۴] بودند که پیامبر دستور داد کسانی که جلو رفته اند برگردند و کسانی که نیامده اند، برسند.
پیامبر کمی راه را به سوی مکان مسجد غدیر کج کرد( البته این کار به دستور خداوند بود ) در آنجا سنگ( یا درختانی ) بود که پیامبر فرمود زیر آن ها تمیز شود و از سنگ ها برای حضرت منبری آماده کنند. وقتی همه ی مردم جمع شدند، حضرت بالای سنگ ها رفت و فرمود :‌سپاس خدایی را سزاست که شریک و نظیری ندارد، بی همتا و یگانه است سلطنت و حکومت او سراسر چهان را فراگرفته است. علم او همه ی موجودات را احاطه کرده است، همه در پیشگاه قدرت و توانایی او خاضع و خاشع هستند، بزرگی که پیوسته مورد ستایش است، خالق آسمان ها و گستراننده ی زمین، غالب آسمان و زمین پاک و تسبیح شده ای که پروردگار ملائک و روح است، همه غرق احسان و نیکوئی و رحمت بی منتهای اویند .
چشم ها را می بیند ولی چشم ها او را نمی بینند. بخشنده و حلیم، هر چیزی در رحمت اوست .
برای انتقام گنه کاران نمودار است. هیچ مثلی ندارد. خالق همه ی اشیاء است، قائم به قسط است. خدایی جز آن عزیز حکیم نیست. بزرگ تر و با شرف تر از آن است که چشم ها او را بیابند ولی او همه چیز را می بیند. اوست لطیف و آگاه . عقول و ادراکات مردم در مرتبه ی ادراک و معرفت کنه ذات و صفات کبریائی او عاجز و قاصرند، شهادت می‌دهم که قدس و پاکی پروردگار متعال طبقات دهر را فراگرفته است، و نور مقدّس او جهان یابنده را پوشانیده است.
خدایی که بدون یار و یاور و مشاور، تقدیر و امر خود را اجراء می کند . پروردگاری که بدون تصویر و نقشه کشی و بدون سابقه ی تدبیر، خواست خود را ایجاد می کند.
آنچه را خواهد لباس هستی می پوشاند و برای آفرینش کائنات کوچک ترین زحمت و چاره اندیشی نمی کند. او خدای واحد و یگانه ای است که از روی نظم و محکم کاری و با زیبائی عمل می کند. کمترین خلل و سستی و تجاوزی در او راه ندارد‌، کریم و مهربانی که بازگشت همه ی امور به سوی اوست.
گواهی می دهم، تمام اشیاء در پیشگاه قدرت او خاضع و متواضع اند. خورشید و ماه، فلک و ملک همه و همه تحت تسخیر و نفوذ او هستند. اوراق و صفحات تکوین به دست توانای او پیوسته در تغیّر و تبدّل بوده و روز و شب و حیات و ممات و فقر و غنی و خوشی و گرفتاری و گرما و سرما و رنگ های گوناگون هیچ مخالف و هیچ همتایی ندارد. واحد بی نیازی که نزائیده و زائیده هم نشده، پروردگار بزرگ و با شرافت! آنچه می خواهد انجام می دهد، آنچه اراده می کند پدید می آورد، می داند و می شمارد! می میراند و زنده می سازد، فقیر و بی نیاز می کند، می خنداند و می گریاند، دور و نزدیک می کند، همه ی هستی از اوست و سپاس برای اوست که همه ی خوبی ها در دستش و بر همه چیز توانا است. اوست که شب را داخل روز و روز را داخل شب می کند. نیست خدایی جز آن بخشنده و عزیز!، دعاها را مستجاب می کند، زیاد کننده ی عطایا، شمارنده ی نفس ها و پروردگار مردم و بهشت است.
چیزی بر او اشکال نمی کند، فریاد کنندگان او را ناراحت و دلتنگ نمی سازد پروردگاری است که مستحقّ شکر همه ی مخلوقاتش در سختی و آسایش آنان است. به او و ملائک و رسولانش ایمان آورده شده است. فرمان او را می شنوم و اطاعت و اجراء می کنم، تسلیم قضای او هستم به خاطر اشتیاق فرمانبرداری از او! و ترس از عقوبتش، چرا که کسی از مکر او در امان نیست، ولی ستمی نمی کند.
شهادت می دهم که بنده ی او هستم و گواهی می دهم که او پروردگار من است. هر آنچه او فرمان داد اجرا می کنم که اگر سرپیچی کنم از عذاب او در امان نیستم، نیست خدایی جز او .
او به من ابلاغ نموده است که اگر این پیغام را نرسانم گویا هیچ تبلیغی انجام نداده ام و برای من حفظ و نگهداری از شرّ مردم را تضمین کرده است.
و اوست بخشنده و کفایت کننده . او بر من وحی فرستاده است : بسم الله الرحمن الرحیم(یَأَیهَا الرَّسولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْک مِن رَّبِّک وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْت رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُک مِنَ النَّاسِ) .
ای مردم ! من در رساندن دستورات الهی هیچ کوتاهی نکرده ام، پس سبب نزول این آیه را هم برای شما بیان می کنم . جبرئیل سه بار بر من نازل شد و از طرف خداوند امر کرد که : به همه ی مردم اعلام کنم که علیّ بن ابی طالب برادر، وصیّ، امام و جانشین بعد از من است.
جایگاه او نسبت به من مانند جایگاه هارون نسبت به موسی است جز آن که بعد از من دیگر پیامبری نخواهد بود. او سرپرست شما بعد از خدا و رسولش است، چرا که خداوند به من چنین امر کرده و فرموده است :(إنّما ولیکم الله و رسوله والذین آمنوا الذین یقیمون الصلوه و یؤتون الزکوه و هم راکعون) .^[۵۵]
کسی که در رکوع نمازش، زکات داد و همیشه رضایت او را می خواهد علیّ بن ابیطالب(ع) است.
از جبرئیل خواستم که از تبلیغ این موضوع مرا معاف دارد، چرا که می دانستم مؤمنین کم، و منافقین زیادند، و نیرنگ و فساد گنه کاران و مسخره کنندگان اسلام فراوان است.
همان ها که خداوند در وصف شان می فرماید :( یقولون بألسنتهم ما لیس فی قلوبهم ) ^[۵۶] و( و تحسبونه هیّناً‌و هو عند الله عظیم ) .^[۵۷] کسانی که پیوسته با من صحبت کرده و مرا اذیت می کردند تا آن که مرا «گوش » نامیدند . گمان می کردند به خاطر توجّه و ملازمتی که با ایشان داشتم، من هم دارای چنین صفتی هستم . تا این که خداوند فرمود :( و منهم الذین یؤذون النبیّ و یقولون هو اُذُن قل اُذُن ) به کسانی که فکر می کنند تو «گوش » هستی بگو گوش(خیرّ لکم )^[۵۸] بهتر است برای شما.
و اگر بخواهم آن ها را نام ببرم می توانم، ولی پیوسته شرف و عزّت و آبرو و بزرگواری شما را خواستارم، ولی با همه ی اینها اگر این وظیفه را انجام ندهم خداوند از من راضی نمی شود چرا که فرمود :(یَا أَیهَا الرَّسولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْک مِن رَّبِّک وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْت رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُک مِنَ النَّاسِ) .
ای مردم بدانید! بدرستی که خداوند او را ولیّ و سرپرست و امام واجب الإطاعه برای شما قرار داده است. اطاعت او بر مهاجران و انصار، و تابعین آن ها، بر بیابان نشین و شهر نشین، بر عرب و غیر عرب، بر آزاد و بنده، بزرگ و کوچک، سیاه و سفید و بر هر یگانه پرستی واجب است.
فرمانبرش مطاع و مخالفش ملعون است. هر که او را پیروی کند مورد رحمت خداوند است و هر که او را تصدیق نماید خداوند او را می آمرزد.
ای مردم! اینجا آخرین جایی است که با شما سخن می گویم پس خوب گوش کنید و از فرمان خداوند تان اطاعت کنید.
بدرستی که خداوند پروردگار شماست . او ولیّ و إلاه شماست. بعد از او رسولش محمّد(ص) – همان کسی که با شما صحبت می کند – ولیّ و سرپرست شماست. سپس بعد از او علیّ صلوات الله علیه ولیّ و امام شما به دستور پروردگارتان است – و بعد از او امامت و سرپرستی امّت تا روز قیامت در ذریّه و نسل اوست.
هر آنچه خداوند حلال کرده است، حلال است و آنچه حرام کرده است، حرام است.
همه ی حلال و حرام ها را به من آموخت و آنچه او به من آموخته بود به علی(ع) تعلیم دادم.
ای مردم ! هیچ علمی نیست مگر آنکه خداوند به من داده است و هر آنچه به من داده است به علیّ-امام المتّقین – آموخته ام.
ای مردم ! از راه او گمراه نشوید و از او کناره گیری نکنید و از ولایت او دست بر ندارید. او کسی است که شما را به سوی حقّ، راهنمایی می کند و قبل از آن به حق عمل می کند. باطل را می گوید و از آن نهی می کند. در راه خدا به سرزنش هیچ سرزنش کننده ای گوش فرا نمی دهد. او کسی است که به خدا و رسولش ایمان آورد و خود را فدای رسول الله کرد. هیچ کس جز او همراه رسول خدا مشغول عبادت خداوند نبود.
ای مردم ! او از طرف خداوند امام است و خدا توبه ی کسی را که انکار او کند، قبول نمی کند و مطمئناً او را نمی آمرزد چرا که مخالفت امر خدا کرده است و خداوند کسانی را که در این موضوع مخالفتش کنند برای همیشه عذاب می کند. پس بر حذر باشید که با او مخالفت کنید و در آتشی بیافتید که آتشگیره ی آن خودتان و سنگ ها باشید.(ناراً‌ وقودها الناس و الحجاره أعدّت للکافرین ) .^[۵۹]
ای مردم! به خدا قسم تمام انبیاء و پیامبران به وجود من بشارت داده اند. من خاتم انبیاء و آخرین پیامبر خدا هستم. خداوند مرا حجّت و دلیل بر تمام مخلوقات آسمان و زمین قرار داده است. هر کس در این مطلب شک کند مانند کفر جاهلیّت ابتدائی کافر است. و هر کس در بعضی از گفته هایم شک کند گویا درهمه ی آن شک کرده است و چنین کسی در آتش است. مردم! خداوند با این نعمت هایش بر من منّت گذاشت و در حق من احسان کرد.
خدایی جز او نیست و او را برای همیشه ستایش می کنم.
ای مردم! او را برتری دهید چرا که برترین انسان ها بعد از من است. خداوند به خاطر ما مردم را باقی می گذارد و روزی می دهد . ملعون و ملعون است، مورد خشم خدا و مورد خشم خداست کسی که این مطالب مرا ردّ کند اگر چه موافق آن نباشد.
جبرئیل به من خبر داد که خداوند می فرماید : هر کس با علی(ع) دشمنی کند و او را دوست نداشته و پیروی نکند لعنت و خشم مرا خریده است( فلتنظر نفس ما قدمّت لغدٍ و اتقوا الله أن تخالفوه ) ( فتزلّ قدّم بعد ثبوتها) ^[۶۰]( إنّ الله خبیرٌ بما تعملون ) ^[۶۱]
ای مردم ! او «جنب الله » ای است که خداوند در قرآن می فرماید :( یا حسرتی علی ما فرّطت فی جنب الله ) .^[۶۲]
ای مردم ! در قرآن تدبّر کنید و آیاتش را بفهمید . به محکماتش نظر داشته باشید و از متشابهات آن پیروی نکنید. به خدا قسم، کسی برای شما نواهی خداوند را روشن نمی کند و برای شما تفسیر قرآن نمی گوید، مگر این کسی که دستش در دست من است. هر کس من مولای او هستم، این علی – بعد از من – مولا و سرپرست اوست. او برادر، وصیّ و جانشین من است که دوستی او را خداوند واجب کرده است.
ای مردم! علی(ع) و فرزندان پاک من – صلوات الله علیهم اجمعین – ثقل اصغراند و قرآن ثقل اکبر است. هر کدام موافق دیگری و از هم خبر می دهند. از هم جدا نمی شوند تا در کنار حوض بر من وارد شوند، امر خداوند در میان خلقتش و فرمانروایان او در زمینش هستند.
ای مردم ! آگاه باشید که من وظیفه ام را اداء کرده و پیام خدا را به شما رساندم . آگاه باشید و بدانید که برای شما روشن کردم.
بدانید که خداوند چنین فرمود و من هم از طرف او گفتم . آگاه باشید که امیر المؤمنین(ع) غیر از این برادرم کسی نیست و سرپرستی مؤمنین بر کسی جز او جایز نیست.
سپس با دستش بازوی علی(ع) را گرفت و آنقدر بلند کرد که پاهای علی(ع) به زانوی پیامبر رسید و فرمود : ای مردم! این علی(ع) برادر من و جانشین من و درک کننده ی علم من است. او جانشین من بر امّتم و در تفسیر کتاب خدا و دعوت کننده ی به سوی آن است.
اوست که به رضای خداوند عمل می کند و با دشمنانش می جنگد و دوستار طاعتش است، اوست که از گناهان بر حذر می دارد.
جانشین رسول خدا، امیر المؤمنان، امام هدایت کننده، کشنده ی ناکثین و پیمان شکنان، قاسطین و مارقین به امر خدا است. می گویم به امر خداوند :( ما یبدل القول لدیّ) .^[۶۳]
می گویم خداوندا! دوستدار او را دوست بدار و دشمنان او را دشمن دار !. هر آن که او را انکار کند از رحمتت دور کن و بر هر کس که حق او را انکار کند خشم گیر. خدایا! تو فرمودی که امامت بعد از من با علی(ع) باشد، دین مردم را با آن کامل کردی و نعمتت را بر آنان به انتهاء رساندی و اسلام را برای آنان پسندیدی . پس فرمودی :( و من یبتغ غیر الإسلام دیناً فلن یقبل منه و هو فی الآخره من الخاسرین) .^[۶۴] خداوندا شاهد باش که پیام تو را رساندم.
ای مردم! خداوند دینتان را با امامت او و فرزندانش کامل کرد و هر کسی که پیروی آنان نکند، خداوند درباره اش می فرماید :( فاولئک الذین حبطت أعمالهم و فی النّار هم خالدون ) ( ولا یخفّف الله عنهم العذاب و لاهم ینظرون ) .^[۶۵]
ای مردم! علی بهترین یار و نزدیک ترین و عزیزترین کس از میان شما برای من و برای خداوند عزّوجلّ است. ما از او راضی هستیم، خداوند هیچ آیه ای در مورد رضایت نازل نکرد مگر آن که منظورش علی(ع) بود. هیچ گاه( الذین آمنوا ) را مورد خطاب قرار نداد مگر آن که در صدر آن ها علی را قصد کرده بود.
هیچ آیه ی مدحی نازل نشد مگر آن که در مورد علی بود. خداوند در سوره ی( هل اتی علی الإنسان ) ^[۶۶]گواهی به بهشت نداد، مگر برای او و این سوره را برای مدح کسی جز مدح او نازل نکرد.
ای مردم! او یاور دین خدا و مدافع رسولش است. او تقی، نقی، هادی و مهدی است.

چوله زیاد به چپ

 

۱۸.۵۱۲

 

بسیار بلند تر

 

غیر نرمال

 

 

 

عملکرد ابتکار و خلاقیت

 

-۱.۰۴۵

 

چوله زیاد به چپ

 

.۰۳۵

 

اندکی بلندتر

 

غیر نرمال

 

 

 

عملکرد توانمندسازی

 

-.۰۵۳

 

چوله زیاد به چپ

 

.۴۰۷

 

اندکی بلند تر

 

غیر نرمال

 

 

 

عملکرد در باب رضایت ارباب رجوع

 

-۲.۴۸۸

 

چوله زیاد به چپ

 

۷.۴۲۴

 

بسیار بلند تر

 

غیر نرمال

 

 

 

امتیاز کل عملکرد فرد

 

-.۶۲۵

 

چوله زیاد به چپ

 

-.۳۴۴

 

اندکی کوتاه تر

 

غیر نرمال

 

 

 

متغیر عملکرد کل کارکنان:
این متغیر می تواند عددی بین ۰ تا ۱۰۰باشد. حداقل این عدد برای کارکنان دانشگاه کاشان ۶۵ امتیاز و حداکثر ۱۰۰ امتیاز بوده است. میانگین امتیاز عملکرد کارکنان دانشگاه کاشان ۷۱/۸۵ می باشد. میزان چولگی داده ها (۰.۶۲۵-) حاکی از چولگی زیاد به چپ بوده و میزان کشیدگی داده ها (۰.۳۴۴-) حاکی از بلندتر بودن اندک داده ها نسبت به توزیع نرمال می باشد. در مجموع توزیع این متغیر غیرنرمال بوده و داده ها متمایل به مقادیر بالایی امتیاز های عملکرد بوده و از این حیث مطلوب می باشد.

( این موضوع را می توان در نمودار زیر مشاهده کرد.)

نمودار ۴-۵
متغیر عملکرد اختصاصی:
این متغیر می تواند عددی بین ۰ تا ۴۰ باشد. حداقل این عدد برای کارکنان دانشگاه کاشان ۳۵ امتیاز و حداکثر ۴۰ امتیاز بوده است. میانگین امتیاز عملکرد کارکنان دانشگاه کاشان ۷۴/۳۹ می باشد. میزان چولگی داده ها (۳.۸۸۲-) حاکی از چولگی بسیار زیاد به چپ بوده و میزان کشیدگی داده ها (۱۸.۵۲۱) حاکی از بلندتر بودن بسیار داده ها نسبت به توزیع نرمال می باشد. در مجموع توزیع این متغیر غیرنرمال بوده و داده ها متمایل به مقادیر بالایی امتیاز های عملکرد بوده و از این حیث مطلوب می باشد. البته به نظر می رسد این نظام ارزیابی عملکرد متمایل به بزرگ نمایی عملکرد اختصاصی کارکنان دارد؛ چه اینکه هیچ کارمندی امیتاز کمتر از ۳۵ نداشته است. ( این موضوع را می توان در نمودار زیر مشاهده کرد.)
نمودار ۴-۶
متغیر عملکرد ابتکار و خلاقیت:
این متغیر می تواند عددی بین ۰ تا ۲۰ باشد. حداقل این عدد برای کارکنان دانشگاه کاشان ۷ امتیاز و حداکثر ۲۰ امتیاز بوده است. میانگین امتیاز عملکرد کارکنان دانشگاه کاشان ۶۰/۱۶ می باشد. میزان چولگی داده ها (۱.۰۴۵-) حاکی از چولگی بسیار زیاد به چپ بوده و میزان کشیدگی داده ها (۰.۵۲۰۳۵۱) حاکی از بلندتر بودن اندک داده ها نسبت به توزیع نرمال می باشد. در مجموع توزیع این متغیر غیرنرمال بوده و داده ها متمایل به مقادیر بالایی امتیاز های عملکرد بوده و از این حیث مطلوب می باشد. ( این موضوع را می توان در نمودار زیر مشاهده کرد.)

نمودار ۴-۷

شکل ۴-۴: مدل ساختاری و اعداد معناداری بین متغیرهای اصلی پژوهش…………………………………………۱۴۳
چکیده:
هدف این تحقیق، بررسی تاثیر کاربرد فناوری اطلاعات بر عملکرد مدیریت منابع انسانی و عملکرد سازمان است. سؤالات تحقیق عبارتند از: چه رابطه ای بین کاربرد فناوری اطلاعات و عملکرد مدیریت منابع انسانی وجود دارد؟چه رابطه ای بین کاربرد فناوری اطلاعات و عملکرد سازمانی وجود دارد؟چه رابطه ای بین عملکرد مدیریت منابع انسانی و عملکرد سازمانی وجود دارد؟
این پژوهش از نوع توصیفی- کاربردی است. جامعه آماری این تحقیق کلیه کارکنان اداره ثبت اسناد و املاک شهرستان کاشان است. برای جمع آوری داده های مربوط به مبانی نظری و استخراج عوامل و شاخص های اولیه از منابع کتابخانه‌ای و اینترنتی شامل کتب، مقالات و مطالعات موردی استفاده شده است. جهت گردآوری اطلاعات و داده های مورد نیاز به منظور بررسی فرضیات تحقیق از پرسشنامه استفاده شده است. به منظور تایید روایی، از نظر خبرگان در این زمینه بهره گرفته شده و به منظور تایید پایایی پرسشنامه از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شده که میزان آن ۸۹۴/۰ است که نشان دهنده پایایی بالای آن است. یافته‌های پژوهش بر وجود رابطه بین کاربرد فناوری اطلاعات، عملکرد مدیریت منابع انسانی و عملکرد سازمانی صحه می‌گذارد اما با این حال نتایج نشان می‌دهد که با وجود این رابطه، هنوز فناوری اطلاعات به عنوان یک کارکرد پشتیبان در سازمان نگاه می‌شود. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها ابتدا از آزمون همبستگی اسپیرمن به منظور بررسی فرضیات استفاده شده است. در پایان نیز با بهره گرفتن از تحلیل عاملی تاییدی برازش کلی مدل پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است.

کلمات کلیدی: فناروی اطلاعات ،سیستم های اطلاعاتی، عملکرد مدیریت منابع انسانی ، عملکرد سازمان ، اداره ثبت اسناد و املاک کاشان
. فصل اول
کلیات تحقیق
مقدمه
افزایش چالش های محیطی به صورت اجتناب ناپذیری روش های انجام کار را تغییر داده، چالش‌هایی نظیر تغییر سریع ، ظهور اینترنت، تنوع نیروی کار، جهانی شدن، تکامل یافتن و متحول شدن نقش‌های کاری و خانوادگی، فقدان و کمبود مهارت ها، و ظهور بخش خدمات تنها بر ساختار سازمانی اثر نداشته بلکه ماهیت و نقش عاملیت کسب و کار را نیز تغییر داده است. بعلاوه در دهه اخیر ، سرعت و گستره چالش های محیطی شدیداً رقابت را تحت تاثیر قرار داده و سازمان‌ها را بدین سمت سوق می دهد که ابزارها، فناوری ها و دانش، مهارت و توانایی های مورد نیاز خودشان را به منظور حداکثر سازی توان رقابتی خود به صورت استراتژیک هم تراز و هم راستا کنند.
سازمانها به منظور افزایش کارایی ، اثربخشی و نهایتاً بهره وری خود به سمت دو تسهیل کننده تغییر جهت داده‌اند: ” مدیریت منابع انسانی^[۱] ” و ” فناوری اطلاعات^[۲] ". این دو تسهیل‌گر اثرات زیادی روی محیط کار، مهندسی مجدد عاملیت کسب و کار، تعریف مجدد نقش های واحد های کسب و کار و طراحی مجدد فرایندهای کسب و کار داشته است. به عقیده پیتر دراکر هر سازمان یا موسسه تنها یک منبع راستین دارد و آن افراد آن سازمان است. بعد از فراز و نشیب‌های زیادی که مدیریت منابع انسانی داشته و بعد از گذشت دو قرن از عمر مدیریت منابع انسانی، دهه هشتاد میلادی را می توان دهه ظهور مدیریت منابع انسانی الکترونیکی دانست. در طول این دهه فناوری برای اجرای فعالیت های مدیریت منابع انسانی بکار گرفته شده است. فناوری اینترنت در دهه ۹۰میلادی به عنوان نیروی برتری خواه و سلطه گرایی در آمده بود که انقلابی در مدل های کسب و کار ایجاد کرد و در نتیجه مدیریت منابع انسانی را نیز تحت تاثیر قرار داد و از سال ۲۰۰۰ میلادی تا کنون سیستم‌های مدیریت منابع انسانی الکترونیکی به طور وسیعی به کار گرفته شده است و می تواند به صورت مجازی هر فعالیتی را اداره کند و روز به روز بر اهمیت مدیریت منابع انسانی الکترونیکی افزوده می شود.
بیان مسئله
اسلیزر و همکاران(۲۰۰۲) فناوری اطلاعات را به عنوان یک چتر تعریف کرده‌اند که حجم وسیعی از سخت‌افزار، نرم افزار و خدمات بکارگرفته شده برای جمع ‌آوری، ذخیره سازی ، بازیابی و مخابره اطلاعات را در برمی‌گیرد. تاریخچه بکار گیری فناوری اطلاعات به دهه های ۴۰ و ۵۰ میلادی بر میگردد که شرکت هایی از قبیل جنرال موتورز^[۳] فناوری اطلاعات را در سیستم پرسنلی و پرداخت حقوق بکار گرفتند. البته باید تذکر داد که این نوع سیستم ها بسیار ابتدایی بودند. اما رشد سریع هم برای مدیریت منابع انسانی و هم برای فناوری اطلاعات به این منجر شده که امروزه اکثر قریب به اتفاق شرکت های و سازمانها اعم از دولتی و غیر دولتی به‌ سمت بکارگیری فناوری اطلاعات در بخش منابع انسانی روی آورده اند. اصطلاح بکار گرفته شده برای مدیریت منابع انسانی الکترونیکی^[۴] شامل منطقه وسیعی از مسئولیت ‌های مدیریت منابع انسانی است از قبیل: انتخاب الکترونیکی، یادگیری از راه دور، مدیریت عملکرد الکترونیکی، و جبران خدمات الکترونیکی و غیره.
بعضی از محققان از جمله هنسن(۲۰۰۵) نیروی کار و فناوری را به عنوان ضربان قلب و مجموعه ابزار کسب و کار منابع انسانی امروز تعریف کرده‌اند. مدیریت منابع انسانی بدون شک مهمترین واحد هر سازمان برای مدیریت و توسعه نیروی کار است و فناوری اطلاعات نیز بدون شک توانا ساز مدیریت منابع انسانی در کسب چنین اهدافی است.
در مورد اینکه چرا مدیریت منابع انسانی به فناوری اطلاعات نیاز دارد و آنرا به کار می گیرد، می توان سه دلیل کلی و اصلی را بیان کرد: ظرفیت‌های بالقوه فناوری اطلاعات در تسریع و سرعت بخشیدن به فرآیندها، در اداره کردن پیچیدگی همه مباحث و موضوعات مدیریت منابع انسانی وهمچنین ظرفیت آن در ارزیابی و اطلاع‌رسانی نیازهای یادگیری که مدیریت منابع انسانی برای انجام رویه های خود نیاز دارد.
مبحث اصلی در مورد مدیریت منابع انسانی و فناوری اطلاعات عدم همترازی و همسویی این دو است و این عدم همترازی ناشی از شبهه‌ای است که در مورد اثر فناوری اطلاعات بر عملکرد مدیریت منابع انسانی وجود دارد. محققان و متخصصان بسیاری در مورد اینکه فناوری اطلاعات بر مدیریت منابع انسانی اثر دارد اتفاق نظر دارند اما پذیرفته اند که اثر آن نامحدود نیست و بیشتر، بکار گرفته می شود به جای اینکه به عنوان یک متخصص یا سیستم خبره جایگزین شود و همچنین محققان معتقدند که فناوری اطلاعات تنها یک ابزار برای حمایت از اهداف مدیریت منابع انسانی سازمان است و نباید به عناون یک ابزار کارکردی کامل^[۵] به حساب بیاید و تنها کارکرد مدیریت منابع انسانی را ساده‌تر، کاراتر و اثربخش‌تر می‌سازد(لی،۲۰۰۸).
به طورکلی، به منظور بهبود عملکرد مدیریت منابع انسانی و کاهش عدم همترازی و همسویی بین فناوری اطلاعات و مدیریت منابع انسانی، کارگزاران منابع انسانی اولاً باید فناوری اطلاعات را به عنوان شریک استراتژیک برسمیت بشناسند به جای اینکه صرفاً به عنوان یک ابزار به آن نگاه کنند، بعلاوه، باید دانش خود را در مورد فناوری اطلاعات افزایش دهند و همچنین حمایت کاملی از مهندسی مجدد فناوری اطلاعات بعمل آورند. با مطالعه متون مرتبط در این زمینه به وضوح درک می شود که نقاط کور و ابهامات فراوانی در زمینه رابطه بین کاربرد فناوری اطلاعات و عملکرد سازمان و به خصوص عملکرد مدیریت منابع انسانی سازمان وجود دارد که در این پژوهش به بررسی قسمتهایی از آن پرداخته خواهد شد.
ضرورت انجام پژوهش
در محیط رقابتی امروزی، سازمانها برای بقا ناگزیر از ارتقاء بهره وری، کارایی و اثر بخشی خود از طریق بکارگیری فناوری اطلاعات در سازمانهای خود هستند. یکی از بخشهای اصلی سازمان که نقش اساسی در موفقیت سازمان دارد، واحد مدیریت منابع انسانی سازمان است -که به قول دراکر(۲۰۰۱) سازمانها تنها یک منبع راستین دارند و آن منابع انسانی آن سازمان است و ناگزیر این بخش نیز به منظور افزایش کارایی، اثربخشی و نهایتا بهره وری خود ملزم به بکارگیری فناوری اطلاعات در اداره امور خود به عنوان یک تسهیل کننده و تواناساز در انجام امور خواهند بود.
اما با مطالعه متون در این زمینه مشخص می شود که در رابطه با سازمان و عملکرد مدیریت منابع انسانی و ارتباط آن با فناوری اطلاعات ، پژوهشهای چندانی انجام نشده است و با توجه به اینکه به نظر می رسد IT به شکل موثری در سازمان مربوطه مورد استفاده قرار نگرفته است محقق برآن شد تا بخشی از این ابهامات را مورد بررسی قرار دهد.
با توجه به نسبتاً جدید بودن فناوری اطلاعات در سازمانهای امروزه ایران، امید بر این است که انجام این پژوهش و بررسی رابطه بین کاربرد فناوری اطلاعات و عملکرد مدیریت منابع انسانی تاثیر شایانی بر دیدگاه کارگزاران منابع انسانی و میزان و نحوه بکارگیری این فناوری در سازمان ها داشته باشد و همچنین پیش بینی شده است نتایج این پژوهش هم برای کارگزاران منابع انسانی و هم برای محققان دانشگاهی مفید باشد.
اهداف پژوهش
پیشرفت های صورت گرفته در فناوری، ارائه دهندگان خدمت را قادر می کند تا فناوری‌های گوناگون را برای تحویل خدماتشان با یکدیگر ترکیب کنند. استفاده مشتریان از خدمات فراهم شده توسط این تکنولوژی ها با درجات متفاوتی از موفقیت همراه بوده است. هدف این پژوهش، روشن نمودن ابهاماتی است که در ارتباط بین کاربرد فناوری اطلاعات و عملکرد مدیریت منابع انسانی وجود دارد و یا به عبارت بهتر بررسی رابطه بین کاربرد فناوری اطلاعات و عملکردهای مدیریت منابع انسانی است. . این پژوهش بدین منظور انجام خواهد شد تا قسمت های مبهم تعاملات بین اجرای فناوری اطلاعاتی و مدیریت منابع انسانی را روشن کند و همچنین رابطه بین کاربرد فناوری اطلاعات و عملکرد مدیریت منابع انسانی را مورد بررسی قرار دهد. بدین منظور که بر درک بهتر از طراحی، اجرا و بهبود سیستم های منابع انسانی الکترونیکی پذیرفته شده بوسیله کارگزاران منابع انسانی، اثر داشته باشد.
فرضیات و سوالات پژوهش
این پژوهش شامل ۳ سوال می باشد که فرضیات پژوهش بر مبنای آن طراحی شده که در ادامه شرح داده خواهد شد.
سوال ۱
چه رابطه ای بین کاربرد فناوری اطلاعات و عملکرد مدیریت منابع انسانی وجود دارد؟
سوال ۲
چه رابطه ای بین کاربرد فناوری اطلاعات و عملکرد سازمانی وجود دارد؟
سوال ۳
چه رابطه ای بین عملکرد مدیریت منابع انسانی و عملکرد سازمانی وجود دارد؟
برای پاسخگویی به سوالات تحقیق بالا ، فرضیات آزمون پذیر زیر در نظر گرفته شده اند :
فرضیه اول: بین کاربرد فناوری اطلاعات و عملکرد مدیریت منابع انسانی همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد.
فرضیه دوم: بین کاربرد فناوری اطلاعات و عملکرد سازمان همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد.
فرضیه سوم: بین عملکرد مدیریت منابع انسانی و عمکلرد سازمان همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد.
متغیرهای تحقیق
متغیر مستقل تحقیق:
متغیر مستقل این تحقیق ، کاربرد فناوری اطلاعات است که در این پژوهش به منظور بررسی کاربرد فناوری اطلاعات، محققان هشت ویژگی کلیدی را به عنوان مبنا انتخاب کرده اند:

 

متغیر مستقل	ابعاد
کاربرد فناوری اطلاعات	حمایت مدیریت ارشد از کاربرد فناوری اطلاعات در سازمان
	میزان بودجه و سرمایه‌گذاری سازمان بر کاربرد فناوری اطلاعات
	کیفیت پرسنل فناوری اطلاعات سازمان