برخی از عواقب شوم این خصلت بد در روایات، عبارتند از: ۱- نابود کننده­ دل حکیم^[۴۴۳] ۲- پشیمانی^[۴۴۴] ۳- دیوانگی^[۴۴۵].
که با توجه به عواقب شوم خشم شایسته است که انسان از این عامل منحرف کننده و آسیب زننده در مرحله­ اول به خود و در بعد به دیگران، پرهیز کند؛ زیرا این خصلت بد ممکن است در زندگی افراد آنچنان خساراتی به بار آورد که دیگر قابل جبران نباشد زیرا ما در جامعه شاهد آن هستیم که بسیاری از جنایات ریشه در خشم و غضب دارند لذا برخی از رهکارها به هنگام خشم و غضب برای کنترل آن، به قرار زیر است:

۴-۲-۱-۴-۱- تلاش برای مسلط شدن بر آن
در این زمینه روایتی است از پیامبر که فرمود: «أ لا اُخبِرُکُم بِأشَدِّکُم ؟ مَن مَلَکَ نفسَهُ عِندَ الغَضَبِ»^[۴۴۶]: آیا شما را از قوى ترینتان خبر ندهم؟ کسى که در هنگام خشم، خویشتندار است.
و در روایت دیگری امام علی فرمود: «أشرَفُ المُروءَهِ مِلکُ الغَضَبِ و إماتَهُ الشَّهوَهِ»^[۴۴۷]: بالاترین انسانیّت، تسلّط داشتن بر خشم است و میراندن خواهش نفْس.
و در روایت دیگری امام صادق فرمود: «مَن لَم یَملِکْ غَضَبَهُ لَم یَملِکْ عَقلَهُ»^[۴۴۸]: هر که مالک خشم خویش نباشد، مالک خِرد خویش نخواهد بود.
۴-۲-۱-۴-۲- یاد خدا
خداوند به داوود وحى فرمود : «إذا ذَکَرَنِی عَبدِی حینَ یَغضَبُ ، ذَکَرتُهُ یومَ القِیامَهِ فی جَمیعِ خَلقِی، و لا أمحَقُهُ فِیمَن أمحَقُ»^[۴۴۹]: هرگاه بنده من در هنگامى که خشم مى گیرد مرا یاد کند، روز قیامت در میان همه خلقِ خود به یاد او باشم و او را به همراه کسانى که نابودشان مى­کنم، نابود نگردانم.
و در روایتی پیامبر به امام علی فرمود: «یا علیُّ، لا تَغضَبْ، فإذا غَضِبتَ فَاقعُدْ و تَفَکَّرْ فی قُدرَهِ الرَّبِّ علَى العِبادِ و حِلمِهِ عَنهُم، و إذا قیلَ لکَ: اِتَّقِ اللّه َ فَانبِذْ غَضَبَکَ، و راجِعْ حِلمَکَ»^[۴۵۰]: اى على! خشمگین مشو و هرگاه به خشم آمدى بنشین و درباره قدرتى که پروردگار بر بندگان دارد و گذشتى که از آنها مى­کند، بیندیش. و هرگاه به تو گفته شد: از خدا بترس، خشمت را دور افکن و به گذشت و بردبارى خویش مراجعه کن.
۴-۲-۱-۴-۳- تلاش در ایجاد تغییر وضعیت
رسول خدا فرمود: «إذا غَضِبَ أحَدُکم و هو قائمٌ فَلْیَجلِسْ، فإن ذَهَبَ عَنهُ الغَضَبُ و إلاّ فَلیَضطَجِعْ»^[۴۵۱]: هرگاه یکى از شما خشمگین شد، اگر ایستاده است بنشیند و چنانچه خشمش برطرف نشد، دراز بکشد.
۴-۲-۱-۴-۴- وضو گرفتن
پیامبر فرمود: «إنَّ الغَضَبَ مِن الشّیطانِ، و إنَّ الشیطانَ خُلِقَ مِن النارِ، و إنّما تُطفَأُ النارُ بالماءِ، فإذا غَضِبَ أحَدُکم فَلْیَتَوَضَّأْ»^[۴۵۲]: خشم از شیطان است و شیطان از آتش آفریده شده است و آتش با آب خاموش مى­شود. پس، هرگاه فردى از شما خشمگین شد، وضو بگیرد.
۴-۲-۱-۴-۵- سکوت
امام علی فرمود: «داوُوا الغَضَبَ بالصَّمتِ، و الشَّهوَهَ بالعَقلِ»^[۴۵۳]: خشم را با خاموشى درمان کنید و خواهش نفس را با خرد.
۴-۲-۱-۴-۶- حلم و بردباری
امام علی فرمود: «جِهادُ الغَضَبِ بالحِلمِ بُرهانُ النُّبلِ»^[۴۵۴]: با بردبارى به جنگ خشم رفتن، نشانه شرافتمندى است.
و در روایت دیگری فرمود: «تَجَرُّعُ غَصَصِ الحِلمِ یُطفِئُ نارَ الغَضَبِ»^[۴۵۵]: اندوه­هاى بردبارى را جرعه جرعه نوشیدن، آتش خشم را خاموش مى­کند.
۴-۲-۱-۵- مقابله با شهوت
اهمیت نگه داشتن شهوت و کنترل آن تا آنجاست که رسول خدا فرمود: «مَن ضَمِنَ لی ما بینَ لِحْیَیْهِ و ما بینَ رِجْلَیْهِ ضَمِنتُ له الجَنّهَ»^[۴۵۶]: هر کس به من تضمین دهد که زبان و شهوت خویش را حفظ کند، من بهشت را براى او ضمانت مى کنم.
و در روایتی امام علی یکی از فواید برکات چیره شدن بر شهوات را رسیدن به حکمت معرفی می­ کنند و می­فرماید: «اغْلِبِ الشّهْوَهَ تَکْمُلْ لکَ الحِکمَهُ»^[۴۵۷]: بر شهوت (خواهش نفس) چیره شو ، حکمتت به کمال مى­رسد.
و در روایت دیگری امام علی فرمود: «إذا أرادَ اللّه ُ بعَبدٍ خَیرا أعَفَّ بَطنَهُ و فَرْجَهُ»^[۴۵۸]: چون خداوند خیر بنده­اى را بخواهد، او را در شکم و شهوت عفیف گرداند.
اما برخی از راهکارها به قرار زیر است:
۴-۲-۱-۵-۱- یاد خدا
از مؤثرترین راهکارها برای جلوگیری از انجام گناهان است که معصومین، ما را پیوسته به آن تشویق نموده ­اند. همان طور که در روایتی امام علی فرمود: «علَیکَ بلُزومِ الحَلالِ ، و حُسنِ البِرِّ بالعِیالِ ، و ذِکرِ اللّه ِ فی کُلِّ حالٍ»^[۴۵۹]: بر تو باد استفاده از حلال و نیکى کردن به خانواده و به یاد خدا بودن در همه حال.
۴-۲-۱-۵-۲- یاد اهل بیت
امام علی فرمود: «ذِکرُنا أهلَ البَیتِ شِفاءٌ مِن الوَعکِ و الأسقامِ و وَسواسِ الرّیبِ»^[۴۶۰]: یاد ما اهل بیت، شفابخش هر ناخوشى و بیمارى و وسوسه تردید آور است.
۴-۲-۱-۵-۳- حکمرانی عقل
امام علی فرمود: «داوُوا الغَضَبَ بالصَّمتِ، و الشَّهوَهَ بالعَقلِ»^[۴۶۱]: خشم را با خاموشى درمان کنید و خواهش نفس را با خرد.
و در جای دیگر هم فرمود: «کُلَّما قَوِیَتِ الحِکمَهُ ضَعُفَتِ الشَّهْوَهُ»^[۴۶۲]: هر چه حکمت نیرومندتر شود، شهوت و خواهشهاى نفسانى ناتوانتر مى­شود.
۴-۲-۱-۵-۴- انجام اعمال دینی
خدای متعال در توصیه­ای این گونه فرمود: «وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ وَ إِنَّها لَکَبیرَهٌ إِلاَّ عَلَى الْخاشِعینَ»^[۴۶۳].
۴-۲-۱-۵-۵- کم خوری
رسول­خدا فرمود: «جاهِدوا أنفسَکُم بقِلَّهِ الطَّعامِ و الشَّرابِ، تُظِلَّکُمُ المَلائکهُ و یَفِرَّ عَنکُمُ الشَّیطانُ»^[۴۶۴]: با کم خوردن و کم آشامیدن به جنگ نفْسهاى خود روید، فرشتگان بر سر شما سایه مى­افکنند و شیطان از شما مى­گریزد.
۴-۲-۱-۶- مقابله با جهل
بهترین راه برای مقابله با جهل این است که انسان هر آن چه را که نمی­داند و یا حتی شک دارد، برود و از اهلش بپرسد و جواب ابهام خود را بگیرد زیرا در روایتی داریم که امام علی فرمود: «النّاسُ أعْداءُ ما جَهِلوهُ»^[۴۶۵]: مردم دشمن آن چیزى هستند که نمى­دانند.
لذا با بر طرف کردن آن در وجودمان بهتر و محکم­تر می­توانیم در مقابل انحرافات و فتنه­ها و کج روی­ها ایستادگی و مقابله کنیم.
۴-۲-۱-۷- مقابله با غفلت
راهکار مقابله با غفلت این است که انسان پیوسته به یا خدا باشد. لذا در قرآن نیز خداوند پیوسته ما را به آن فرا خوانده است که یکی از نتایجش دور شدن انسان از بلای غفلت است: «فَاذْکُرُونی‏ أَذْکُرْکُم»‏^[۴۶۶]و باز فرمود: «اتْلُ ما أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتابِ وَ أَقِمِ الصَّلاهَ إِنَّ الصَّلاهَ تَنْهى‏ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ لَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ ما تَصْنَعُونَ»^[۴۶۷]: « آنچه از کتاب به سوى تو وحى شده است بخوان، و نماز را برپا دار، که نماز از کار زشت و ناپسند بازمى‏دارد، و قطعاً یاد خدا بالاتر است، و خدا مى‏داند چه مى‏کنید. »
و در جای دیگر می فرماید: «وَ اذْکُرْ رَبَّکَ فی‏ نَفْسِکَ تَضَرُّعاً وَ خیفَهً وَ دُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ وَ لا تَکُنْ مِنَ الْغافِلینَ»^[۴۶۸]: و در دل خویش، پروردگارت را بامدادان و شامگاهان با تضرع و ترس، بى‏صداى بلند، یاد کن و از غافلان مباش.
و در روایتی امام علی فرمود: «علَیکَ بلُزومِ الحَلالِ ، و حُسنِ البِرِّ بالعِیالِ ، و ذِکرِ اللّه ِ فی کُلِّ حالٍ»^[۴۶۹]: بر تو باد استفاده از حلال و نیکى کردن به خانواده و به یاد خدا بودن در همه حال.
۴-۲-۱-۸- مقابله با خصلتِ بدِ «از خدا نترسیدن»
جرأت پیدا کردن به خداوند در انجام معاصی نهایت پستی و بی انصافی است. آن خدایی که ما را آفرید و با آن همه لطف و مهربانی و رحمت، ما را به کمال و رشد جسمانی و معنوی رسانید حال در محضر او عصیان و گناه کنیم. لذا با توجه به ناپسند بودن این رفتار، هم به لحاظ عقلی و هم نقلی و نیز این تفکر که خداوند ما را در همه جا می­بیند و نیز قادر بر عقوبت ما نیز است، شایسته است که انسان در بدو انجام معصیت، عظمت الاهی را متذکر شود و بداند که خداوند او را می بیند، تا از انجام آن گناه منصرف شود و نه اینکه در کمال بی­حیایی مرتکب معصیت شود.
در روایتی امام رضا فرمود: «الصَّغائرُ مِنَ الذنوبِ طُرُقٌ إلى الکبائرِ ، و مَن لَم یَخَفِ اللّه َ فی القَلیلِ لَم یَخَفْهُ فی الکثیرِ»^[۴۷۰]: گناهان کوچک راه­هایى به سوى گناهان بزرگند و کسى که از خداوند در اندک، ترس نداشته باشد، در زیاد نیز از او نمى­ترسد.
۴-۲-۲- بیرونی
۴-۲-۲-۱- مقابله با شیطان
برای مقابله با شیطان توجه به سرمایه ها و توانایی­هایمان ضروری است که به قرار زیر است:
۴-۲-۲-۱-۱- وحی و راهنمایان بیرونی؛
مثل انبیاء و اوصیاء.^[۴۷۱]
۴-۲-۲-۱-۲- عقل، راهنمای درونی؛
اگر عقل –به کمک وحی- بر کشور جان حکومت کند نیروهای رحمانی را به کار می­گمارد و همه چیز را به خوبی اداره می­ کند. این عقل است که –به کمک وحی- دشمن و رفتارهای مرموزانه­اش را می­شناسد و قبل از وقوع هر حادثه­ای به پیشگیری فرمان می­دهد. قرآن کریم نیز در این مبارزه به عقل و اندیشه ارج نهاده، آدمی را به تعقل فراخوانده تا درباره رفتارهای کینه توزانه این دشمن با پیشینیان درس عبرت بگیرد و دوباره در آن بیراهه­ها گام ننهد؛^[۴۷۲]
«وَ لَقَدْ أَضَلَّ مِنْکُمْ جِبِلاًّ کَثیراً أَ فَلَمْ تَکُونُوا تَعْقِلُونَ»^[۴۷۳]: و [او] گروهى انبوه از میان شما را سخت گمراه کرد آیا تعقّل نمى‏کردید؟
۴-۲-۲-۱-۳- فطرت توحیدی و پیمان الاهی

در زندگی هر عملی که از انسان سر می­زند آثار و تبعاتی را در پی دارد. اگر این اعمال در جهت خیر باشد، سبب رشد و تعالی او می­گردد. ولی اگر این اعمال در جهت تمایلات نفسانی باشد، سبب سقوط و افتادن در مسیر ضلالت و گمراهی وی می­ شود. بدین سبب، واقع­بینی نیز در زندگی انسان آثاری را به دنبال دارد. امام علی × در نهج­البلاغه مطالبی را در این­باره ایراد فرموده­اند­ که می­توان به صورت ذیل نام برد:
۴.۱.۳. بدعت گریزی
بدعت‏ در دین، وارد کردن سخنى است که گوینده‏اش و عمل کننده‏اش بر روش و سیره صاحب شریعت، کتاب و سنّت و هم­چنین بر اصول محکم و استوار و نمونه‏هاى با خیر و صلاح دین نباشد.^[۱۶۵]
بعد از پیامبر | گروه ­های منحرفی اطراف غاصبان خلافت را گرفتند و سرانجام کار به دست معاویه، یزید و خون­خواران بنی امیّه و بنی مروان رسید. آری، کار آن‌ها ایجاد فتنه‌ها مانند فتنۀ جمل، صفین، نهروان و بهره­ گیری از آن بود. هم­چنین ایجاد بدعت‌ها در دین خدا و رها کردن سنت‌های پیامبر | که در عصر خلیفۀ سوم و بنی امیّه از هر زمان آشکارتر بود. وقتی که امام به خلافت رسیدن به مبارزه علنی با این بدعت ها پرداختند، اوضاع آن زمان را این­گونه توصیف می­نمایند:
«قَد خَاضُوا بِحَارَ الفِتَنِ، وَ أَخَذُوا بِالبِدَعِ دُونَ السُّنَنِ؛ و أَرَزَ المُؤمِنُونَ، وَ نَطَقَ الضَّالُّونَ المُکَذَّبُون.»^[۱۶۶]
گروهی در دریاهای آشوب غوطه­ور شدند، و سنت­ها را رها کرده به بدعت­ها چنگ زدند. مؤمنان به گوشه­ای خزیده مهرخموشی بر لب نهادند، و گمراهان تکذیب کننده به سخن آمدند.
در برخی شرح­ها ­آمده­است که این سخن دربارۀ گروهى از اهل ضلالت است که امام × به نکوهش و بیان گمراهی­هاى آن­ها پرداخته­است.
واژۀبحار براى فتنه‏ها و جنگ­هاى بزرگ استعاره شده­است. بدعت­ گاهى به معناى ترک سنّت و زمانى به معناى امر دیگرى است که با ترک سنّت همراه است و در عرف بیشتر معناى اخیر از آن اراده مى‏شود که سبب دوری از واقعیات و در نتیجه مانع بصیرت می­ شود.^[۱۶۷]
در نتیجه، بدعت­ها سبب انحراف دین از واقعیات امور می­ شود و بیش­تر در زمان­هایی که فتنه و آشوب جامعه را فراگیرد، رخ می­دهد. به همین دلیل است که یکی از راه­های درک صحیح حقایق، بدعت­گریزی می­باشد.
۴.۲.۳. شهامت
شهامت در کارها حاکی از همت بلند انسان است. شهامتی که ناشی از علم وایمان باشد، سبب درک صحیح از واقعیات امور می­ شود. اما، تنبلی و آسودگى از مقاومت در برابر دشمن باعث طمع بستن دشمن به آن­ها می­ شود.
امام دربارۀ شهامت خود در وقایع بعد از رحلت پیامبر | می­فرمایند:
«إِنِّی وَ اللَّهِ لَوْ لَقِیتُهُمْ وَاحِد اًوَهُمْ طِلَاعُ الْأَرْضِ کُلِّهَا مَا بَالَیْتُ وَلَااسْتَوْحَشْتُ وَ إِنِّی مِنْ ضَلَالِهِمُ الَّذِی هُمْ فِیهِ وَ الْهُدَى الَّذِی أَنَا عَلَیْهِ لَعَلَى مِنْ نَفْسِی وَ یَقِینٍ مِنْ رَبِّی وَ إِنِّی إِلَى لِقَاءِ اللَّهِ لَمُشْتَاقٌ وَ لِحُسْنِ ثَوَابِهِ لَمُنْتَظِرٌ رَاجٍ»^[۱۶۸]
به خدا سوگند، اگر من یک تنه با آنان روبه رو شوم و آنان همه روی زمین را پر کرده­باشند نه باک ورزم و نه هراسی به دل راه دهم؛ زیرا من به گمراهی که آنان در آن به سر می­برند و هدایتی که خود بر جادۀ آن قرار دارم، بصیرت قلبی دارم و از جانب پروردگارم با یقین همراهم. و من مشتاق دیدار خدا و منتظر و امیدوارم به پاداش نیکوی اویم.
امام × نامه را با شرح حال پیامبر | آغاز کرده­است که او بیم­دهندۀ همۀ مردم جهان به مجازات سخت الهى و گواه بر پیامبران بود که اینان از طرف خدا فرستاده شده‏اند و در این جهت آن­ها را تصدیق و تایید مى‏کرد. بعد از آن به شرح حال مسلمانان که در امر خلافت به کشمکش و نزاع با یکدیگر پرداختند و کم کم به شرح حال خود با مردم پرداخته، به عنوان گله و شکایت از منحرف ساختن امر خلافت از وى با این که او بدان سزاوارتر بود و هجوم بر بیعت با فلان فلان کنایه از ابوبکر است و خوددارى از اقدام براى به دست آوردن حکومت تا زمان ابى­بکر که به ارتداد مردم از اسلام و طمع بستن بنى­امیّه به نابودى دین انجامید. آن­گاه به شرح حال خود از بیم­ناک بودنش بر اسلام و مسلمانان پرداخته که مبادا رخنه در اسلام بیفتد و یا بناى اسلام ویران گردد، در نتیجه غم و مصیبت او دربارۀ ویرانى اساس دیانت بیشتر از دست نیافتن به حکومتِ کوتاه­مدتى باشد که نتیجه‏اش اصلاح فروع و جزئیات دین است، و نابودى حکومت را به نابودى سراب و از هم پاشیدن ابرها تشبیه کرده­است. و جهش به سرعت زوال و بى‏ثباتى آن است چنان که حقیقت سراب، وجود ابر، بى‏ثبات و
ناپایدار است. و ارتداد بعضى از مردم را جلوتر ذکر کرده­است به منظور این که برترى خود در اسلام را بیان کند، از این رو به دنبال آن داستان قیام خود را در میان آن حوادثى نقل کرده­است که جنگ­هایى تاسرحدّ نابودشدن باطل و برقرارى و گسترش دین، اتّفاق افتاد. سپس سوگند یاد کرده­است که اگر او تنهایى با سپاه معاویه در حالى که آنان تمام زمین را پرکرده­باشند، روبروشود، از آن­ها باکى نداشته و نمى‏ترسد، و این نترسیدنش به خاطر دوچیز است:
۱ـ آگاهى و یقین بر این که آنان در گمراهى‏اند و او بر هدایت.
۲ـ علاقه و دلبستگى‏اش به دیدار پروردگار و انتظار و امیدوارى‏اش به اجر و ثواب او.^[۱۶۹]
از این روی، آدمی وقتی که با یاری خداوند به درک و بینش صحیح از واقعیات دست یافت. از هیچ قدرتی غیر از خدا نمی­ترسد و در برابر گروه باطل با شهامت و شجاعت به مبارزه با باطل برمی­خیزد.
۴.۳.۳. قاطعیت و جسارت انقلابی
در جریان­های فتنۀ دوران حکومت امام علی × به خصوص درفتنۀ ناکثین ایشان با قاطعیت تمام با آن برخورد نموده و پرده از واقعیات برداشته و خطاب به مردم چنین فرمودند:
«أَیَّهَا النَّاسُ، فَإِنِّی فَقَأتُ عَینَ الفِتنَهِ، وَ لَم یَکُن لِیَجتَرِیءَ عَلَیهَا أَحَدٌ غَیرِی بَعدَ أَن مَاجَ غَیهَبُهَا، وَ اشتَدَّ کَلَبُهَا­» ^[۱۷۰]
ای مردم من بودم که چشم فتنه را از کاسه در آوردم و جز من کسی جرئت آن را نداشت، پس از آن­که تاریکی­اش همه جا را فراگرفته و بیماری ­هاریش سخت شده بود.
در شرح ابن میثم، مقصود امام × از بیان این خطبه توجه دادن مردم به فضیلت و گران­بهایى موقعیت خود و رذالت و پستى بنى­امیه مى‏باشد، فتنۀ بنى­امیه را شرح مى‏دهد تا نفرت مردم نسبت به آن­ها افزون شود و ضمناً میل و رغبت مردم را دربارۀ خود به خاطر حمایت از اسلام قوت بخشد. قوّت یافتن رغبت مردم نسبت به حضرت به دو طریق و به شرح زیر حاصل مى‏شد:
۱ـ در رابطه با اخبار غیبی که نسبت به آینده و حوادث آن بیان مى‏فرمود.
۲ـ توضیح بدی­هایى­که از ناحیه بنى­امیّه و جز آن­ها پس از روزگار خلافت امام × برمردم تحمیل مى‏شد.
امام × با توجّه به حوادث ناگوارى که بر سر راه خلافت قرار گرفت مى‏فرماید:
«أَنَا فَقَأتُ عَینَ الفِتنَهِ »^[۱۷۱]
من چشم فتنه را از کاسه درآوردم.
این جملۀ امام × اشاره به آشوب مردم بصره و ناکثان است. براى فتنه لفظ «عین» را استعاره آورده­است و اختصاصاً چشم را ذکر کرده­است؛ به این دلیل که چشم در صورت انسان شریف­ترین عضو است کار و تلاش و حرکت انسان به دیدن چشم بستگى دارد و با لفظ «فقأ» استعاره و کنایه از فروخوابیدن فتنه با شمشیر آن حضرت مى‏باشد.
« وَ لَم یَکُن لِیَجتَرِیءَ عَلَیهَا أَحَدٌ غَیرِی »^[۱۷۲]
منظور این است که مردم جرأت جنگ با اهل قبله و مسلمانان را ندارند، چه مى‏ترسند که مرتکب خطا و گناهى شوند و چگونگى جنگ با آن­ها را نمى‏دانند و آگاه نیستند که فراریان را تعقیب کنند یا خیر زخمیان را بکشند یا زنده بگذارند. اهل و عیالشان را اسیر و مالشان را در صورتى که متجاوز باشند تقسیم کنند یا نه چگونگى جنگ با اهل قبله را کسى نمى‏دانست تا آن­گاه که امام × بر فرونشاندن فتنه ناکثان اقدام کرد. چشم فتنه را کور و آن را پس از هیجان زیاد فرونشاند.
محتمل است که مقصود از «فَقَأتُ عَینَ الفِتنَهِ» « فَقَأتُ عَینَ اَهلِ الفِتنَهِ»باشد، که در این صورت مضاف حذف شده و مضاف­الیه به­جاى آن نشسته­باشد. یعنى چشم اهل فتنه را کور کردم، و کورکردن چشم آن­ها کنایه از کشتن آن­ها باشد.
بعضی از شارحان این فتنه را، فتنۀ جنگ جمل دانسته‌اند؛ چرا که افراد ساده­لوح و حتی کسانی که در درجۀ متوسطی از علم و ایمان بودند، در آن حیران شده­بودند که آیا می‌شود با گروهی که ظاهراً مسلمانند و به اصطلاح اهل قبله‌اند، جنگید!؟ گروهی که بعضی از صحابۀ معروف مانند طلحه و زبیر در میان آن‌هاست و گروهی که همسر رسول خدا عایشه زمام­دار آن است؛ هر چند این جنگ، بعد از اتمام حجّت فراوان و عدم تسلیم در برابر حق بوده باشد. وانگهی، بعد از غلبه بر آن‌ها، آیا می‌توان اموال آن‌ها را به غنیمت گرفت؟ با اسیرانشان باید چه کرد؟ ولی امام که می‌دانست اگر این پیمان­شکنی و شقّ عصای مسلمانان ادامه یابد، فتنه و آشوب سراسر کشور اسلام را خواهد گرفت و شاید چیزی از اسلام و میراث پیغمبر اکرم | باقی نماند؛ نخست به اتمام حجّت برخاست و با ملاقات‌ها و گفتگوهای پی در پی آن‌ها را از عواقب این امر بر حذر داشت و چون نپذیرفتند چاره­ای جز توسل به زور نبود؛ به همین دلیل با قاطعیت و بدون هیچ گونه شک و تردید، بر آن‌ها تاخت و آتش جنگ جمل را خاموش کرد.^[۱۷۳]
قاطعیت در امور، از آثار بسیار مهمی است که در هنگام بروز فتنه­ها کارساز می­باشد. زیرا شخص به وسیلۀ درک درست از اوضاع و شرایط حق و باطل را تشخیص داده، بحران به ­وجود آمده را مدیریت می­نماید. باصراحت و قاطعیت تمام، اعلام موضع و اقدام لازم را به عمل می ­آورد.
۴.۴.۳. حرکت سنجیده
انسان در زندگی همیشه در حال تصمیم ­گیری می­باشد. اگر این تصمیمات خردمندانه و واقع­بینانه باشد در طول زندگی، آگاهانه قدم برداشته و از مسیر حق خارج نمی­ شود. حضرت علی × در توصیف این افراد چنین می­فرمایند:
«وَ نَاظِرُ قَلبِ اللَّبِیبِ بِهِ یُبصِرُ أَمَدَهُ، وَ یَعرِفُ غَورَهُ وَ نَجدَهُ»^[۱۷۴]
دیدۀ دل خردمند چیزی است که بدان آینده خود را می­نگرد، و به نشیب و فراز زندگی­اش پی­ می­برد.
اشاره به این­که انسان عاقل به ظواهر امر قناعت نمی‌کند؛ بلکه سعی می‌کند فراز و نشیب‌ها و عاقبت کار را بنگرد و مسیر خود را به درستی تعیین کند، از بیراهه نرود و در کنار پرتگاه‌ها گام بر ندارد.
امام علی(ع) برای هدایت مردم در جهت رسیدن به کمالات حقیقی در ادامه می‌افزاید:

«دَاعٍ دَعَا، وَ رَاعٍ رَعَی، فَاستَجِیبُوا لِلدِّاعِی، وَ اتَّبِعُوا الرَّاعِی.»^[۱۷۵]
دعوت­کننده ­ای پیامبر | فرا خواند، و سرپرستی (یعنی خود آن حضرت) سرپرستی نمود، دعوت­کننده را اجابت کنید، و در پی سرپرست به راه افتید.
این سخن اشاره به این دارد که اگر با دقت بنگرید هم پیامبر خدا | را می‌شناسید هم جانشین به حق او را و با شناخت آن دو بزرگوار، تردید و تأملی در اجابت دعوت و پیروی از رهبر باقی نخواهد ماند.مراد از واژه ناظر در جمله« نَاظِرُ قَلبِ اللَّبِیبِ » چشم بصیرت انسان است.
آشکار است انسان راه سعادت خود را با چشم دل مى‏بیند و هدف و مقصدى را که در این راه تعقیب مى‏کند با دیدۀ بصیرت مى‏نگرد. منظور از غور و نجد راه­هاى خیر وشرّ است؛ چنان که در قول خداوند متعال که فرموده­است: ﴿وَهَدَیْناهُ النَّجْدَیْنِ﴾^[۱۷۶]نجدین به همین دو راه خیر و شرّ تفسیرشده­است. تعبیر قرآن مجید دراین­باره کوتاه­تر و عبارت غور و نجد به آن­چه در این­جا منظور است مناسب­تر است؛ زیرا «غور» که عبارت از گودى و مکان پست است، تعبیرى مناسب براى افتادن از بلندى در درکات جحیم است. مقصود از «داعى» پیامبرگرامى | و آن­چه قرآن بدان ناطق و هم­چنین سنّت نبوى است؛ مراد از «راعى» نفس نفیس خود آن حضرت مى‏باشد. امام × دستور مى‏دهد که نخستین را که دعوت پیامبر | و قرآن و سنّت است بپذیرند و دوّمین را که خود آن حضرت است پیروى کنند. وجوب دعوت خداوند و پیامبرش | به حکم خداوند متعال در آیۀ شریفۀ:﴿یاأَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْیِیکُمْ﴾^[۱۷۷]روشن است. پیروى از کسى که خداوند و پیامبرش | متابعت او را واجب داشته‏اند نیز واجب است.^[۱۷۸]
در بررسی سیرۀ عملی اولیای دین به­خصوص امام علی × به وقایع حساسی در زندگی آن­ها برمی­خوریم، که حاکی از درک صحیح از شرایط و نگاه واقع­بینانه آن­حضرت به امور است، در نتیجه، منجر به حرکت سنجیده و درست ایشان در همه حوزه ­های فردی، اجتماعی و سیاسی می­شد.
۵.۳.موانع واقع­­بینی در نهج­البلاغه
۵.۱.۳. موانع درونی
۳.۵.۱.۱. وابستگی­های مادی
انسان در طول زندگی دو مسیر در پیش رو دارد:
۱ـ سیر به سوى کمال، سعادت، روحانیت و حقیقت که سلوک در راه خدا و به سوى خدا و به مقصد خدا مى‏باشد.
۲ـ سیر به سوى مادیت، تمایلات نفسانى، هوس رانى، دنیاپرستى‏ و تن­پرورى که کوشش در راه دنیاپرستى‏ و به سوى دنیا و به مقصد تأمین امور مربوط به زندگى دنیوى است.
و به طور کلى هر راهى که بر خلاف راه خدا و به مقصد غیر خدا باشد، از این قسم محسوب مى‏شود و چون راه اول مستلزم عبور و گذشت ار راه دوم است، قهر از موانع و ابتلائات و ناگواری­ها و سختی­هائى پیشامد کرده و محتاج به استقامت و تحمل و صبر و بردبارى و کوشش در انجام وظایف الهى و پایدارى در سلوک خود خواهد بود.
از جمله وظایف لازم در این سیر رفع نقاط ضعف، بر طرف کردن موانع، دورى نمودن از مقتضیات بر خلاف مقصود، مجاهده در فراهم کردن و ایجاد اسباب و مقتضیات مناسب است.^[۱۷۹]
اگر انسان در مسیر عبور از دنیا گرفتار آن شود، وابسته به مادیات می­ شود، و از مسیر رشد و تعالی به سوی کمالات باز می­ماند.
حضرت علی × واقعیت دنیا را این گونه توصیف نموده اند:

جدول ۴-۳- ۱۱- آماره های آزمون همبستگی پیرسون مربوط به رابطه بین بعد فردی-پرورش روح معنویت محیط کار و رضایت شغلی معلمان مقطع متوسطه ناحیه ۱ شهرستان کرمان ۱۵۷
جدول ۴-۳- ۱۲- آماره های آزمون همبستگی پیرسون مربوط به رابطه بین بعد گروهی معنویت محیط کار و رضایت شغلی معلمان مقطع متوسطه ناحیه ۱ شهرستان کرمان ۱۵۹
جدول ۴-۳- ۱۳- آماره های آزمون همبستگی پیرسون مربوط به رابطه بین بعد سازمانی معنویت محیط کار و رضایت شغلی معلمان مقطع متوسطه ناحیه ۱ شهرستان کرمان ۱۶۱
جدول ۴-۳- ۱۴- آماره های آزمون همبستگی پیرسون مربوط به رابطه بین رضایت شغلی و فرسودگی شغلی معلمان مقطع متوسطه ناحیه ۱ شهرستان کرمان ۱۶۳
جدول ۴-۳- ۱۵- آماره های آزمون همبستگی پیرسون مربوط به رابطه بین رضایت شغلی و خستگی عاطفی معلمان مقطع متوسطه ناحیه ۱ شهرستان کرمان ۱۶۵
جدول ۴-۳- ۱۶- آماره های آزمون همبستگی پیرسون مربوط به رابطه بین رضایت شغلی و مسخ شخصیت معلمان مقطع متوسطه ناحیه ۱ شهرستان کرمان ۱۶۷
جدول ۴-۳- ۱۷- آماره های آزمون همبستگی پیرسون مربوط به رابطه بین رضایت شغلی و فقدان موفقیت شخصی معلمان مقطع متوسطه ناحیه ۱ شهرستان کرمان ۱۶۹
جدول ۴-۳- ۱۸- تحلیل لگ خطی، رابطه بین معنویت محیط کار و فرسودگی شغلی معلمان با توجه به جنسیت آنها ۱۷۱
جدول ۴-۳- ۱۹- تحلیل لگ خطی، رابطه بین معنویت محیط کار و رضایت شغلی معلمان با توجه به جنسیت آنها ۱۷۱
جدول ۴-۳- ۲۰- تحلیل لگ خطی، رابطه بین معنویت محیط کار و فرسودگی شغلی معلمان با توجه به سطح تحصیلات آنها ۱۷۲
جدول ۴-۳- ۲۱- تحلیل لگ خطی، رابطه بین معنویت محیط کار و رضایت شغلی معلمان با توجه به سطح تحصیلات آنها ۱۷۲
جدول ۴-۳- ۲۲- تحلیل لگ خطی، رابطه بین معنویت محیط کار و فرسودگی شغلی معلمان با توجه به سابقه کار آنها ۱۷۳
جدول ۴-۳- ۲۳- تحلیل لگ خطی، رابطه بین معنویت محیط کار و رضایت شغلی معلمان با توجه به سابقه کار آنها ۱۷۳
جدول ۴-۳- ۲۴- تحلیل لگ خطی، رابطه بین معنویت محیط کار و فرسودگی شغلی معلمان با توجه به وضعیت تأهل آنها ۱۷۴
جدول ۴-۳- ۲۵- تحلیل لگ خطی، رابطه بین معنویت محیط کار و رضایت شغلی معلمان با توجه به وضعیت تأهل آنها ۱۷۴
جدول ۴-۳- ۲۶- آماره های همبستگی اسپیرمن و تاوbکندال مربوط به رابطه بین معنویت محیط کار و فرسودگی شغلی و مؤلفه های آن ۱۷۵
جدول ۴-۳- ۲۷- آماره های همبستگی اسپیرمن و تاوbکندال مربوط به رابطه بین مؤلفه های معنویت محیط کار و فرسودگی شغلی ۱۷۵
جدول ۴-۳- ۲۸- آماره های همبستگی اسپیرمن و تاوbکندال مربوط به رابطه بین معنویت محیط کار و مؤلفه های آن با رضایت شغلی ۱۷۶
جدول ۴-۳- ۲۹- آماره های همبستگی اسپیرمن و تاوbکندال مربوط به رابطه بین فرسودگی شغلی و مؤلفه های آن با رضایت شغلی ۱۷۶
جدول ۴-۳- ۳۰- تحلیل واریانس برای بررسی رابطه فرسودگی شغلی با مؤلفه های معنویت محیط کار ۱۷۷

جدول ۴-۳- ۳۱- ضرایب رگرسیون در مدل میان فرسودگی شغلی و مؤلفه های معنویت محیط کار ۱۷۸
جدول ۴-۳- ۳۲- تحلیل واریانس برای بررسی رابطه رضایت شغلی با مؤلفه های معنویت محیط کار ۱۷۹
جدول ۴-۳- ۳۳- ضرایب رگرسیون در مدل میان رضایت شغلی و مؤلفه های معنویت محیط کار ۱۸۰
جدول ۴-۳- ۳۴- آماره خی-دو پیرسون، بین سطوح دو متغیر جنسیت و فرسودگی شغلی ۱۸۱
جدول ۴-۳- ۳۵- آماره خی-دو پیرسون، بین سطوح دو متغیر جنسیت و رضایت شغلی ۱۸۲
جدول ۴-۳- ۳۶- آماره های آزمون همبستگی اسپیرمن و تاوbکندال مربوط به رابطه بین سطح تحصیلات و فرسودگی شغلی ۱۸۳
جدول ۴-۳- ۳۷- آماره های آزمون همبستگی اسپیرمن و تاوbکندال مربوط به رابطه بین سطح تحصیلات و رضایت شغلی ۱۸۴
جدول ۴-۳- ۳۸- آماره های آزمون همبستگی اسپیرمن و تاوbکندال مربوط به رابطه بین سابقه کار و فرسودگی شغلی ۱۸۵
جدول ۴-۳- ۳۹- آماره های آزمون همبستگی اسپیرمن و تاوbکندال مربوط به رابطه بین سابقه کار و رضایت شغلی ۱۸۶
جدول ۴-۳- ۴۰- آماره های آزمون همبستگی اسپیرمن و تاوbکندال مربوط به رابطه بین وضعیت تأهل و فرسودگی شغلی ۱۸۷
جدول ۴-۳- ۴۱- آماره های آزمون همبستگی اسپیرمن و تاوbکندال مربوط به رابطه بین وضعیت تأهل و رضایت شغلی ۱۸۸
نمودار ۴-۱- ۱- درصد فراوانی وضعیت جنسیت آزمودنی ها ۱۱۶
نمودار ۴-۱- ۲- درصد فراوانی وضعیت سطح تحصیلات آزمودنی ها ۱۱۷
نمودار ۴-۱- ۳- درصد فراوانی وضعیت سابقه خدمت آزمودنی ها ۱۱۸
نمودار ۴-۱- ۴- درصد فراوانی وضعیت تأهل آزمودنی ها ۱۱۹
نمودار ۴-۱- ۵- درصد فراوانی وضعیت سن آزمودنی ها ۱۲۰
نمودار ۴-۲- ۱- درصد فراوانی متغیر رضایت شغلی ۱۲۱
نمودار ۴-۲- ۲- درصد فراوانی متغیر فرسودگی شغلی ۱۲۲
نمودار ۴-۲- ۳- درصد فراوانی مؤلفه خستگی عاطفی ۱۲۳
نمودار ۴-۲- ۴- درصد فراوانی مؤلفه مسخ شخصیت ۱۲۴
نمودار ۴-۲- ۵- درصد فراوانی مؤلفه فقدان موفقیت شخصی ۱۲۵
نمودار ۴-۲- ۶- درصد فراوانی متغیر معنویت محیط کار ۱۲۶
نمودار ۴-۲- ۷- درصد فراوانی مؤلفه فردی-روان شناختی معنویت ۱۲۷
نمودار ۴-۲- ۸- درصد فراوانی مؤلفه فردی-پرورش روح معنویت ۱۲۸
نمودار ۴-۲- ۹- درصد فراوانی مؤلفه گروهی معنویت ۱۲۹
نمودار ۴-۲- ۱۰- درصد فراوانی مؤلفه سازمانی معنویت ۱۳۰
نمودار ۴-۲- ۱۱- آماره های توصیفی متغیر رضایت شغلی ۱۳۲
نمودار ۴-۲- ۱۲- آماره های توصیفی متغیر فرسودگی شغلی ۱۳۲
نمودار ۴-۲- ۱۳- آماره های توصیفی مؤلفه خستگی عاطفی ۱۳۳

باقرزاده (۱۳۸۸) در تحقیق خود با عنوان «نقش اطلاعات حسابداری در قیمتگذاری سهام شرکتهای جدیدالورود به بورس اوراق بهادار تهران» نتیجه گرفت که سهام عرضه های اولیه سالهای ۱۳۷۶-۱۳۸۳ نسبت به قیمت معاملاتی سهام در پایان ماه اول، کمتر از واقع قیمت گذاری شدهاند که منجربه بازده غیرعادی مثبت این سهام شده است و عمده ترین دلایل آن را میتوان به پیامدهای تئوری اطلاع رسانی و عدم تقارن اطلاعات در بورس تهران نسبت داد.
مطالعات انجام شده در سایر کشورها
کلین^[۵۲] (۱۹۹۶) در تحقیق خود بطور مشخص نقش و اهمیت اطلاعات حسابداری در ارزش گذاری سهام عرضه های عمومی اولیه بررسی کرد. نتایج تحقیق نشان داد که بین قیمت عرضه سهم با سود هر سهم (EPS) و ارزش دفتری هر سهم (BV) قبل از تاریخ عرضه سهام رابطه مثبت و معنیدار وجود دارد.
فرت (۱۹۹۸) در تحقیق بر روی ۷۱۶ شرکت جدید الورود به بورس نیوزلند طی سال های ۱۹۷۷-۱۹۹۲ ارتباط بین سود پیش بینی شده و ‌ارزش شرکت و بازده غیرعادی سهام این نوع شرکت ها را در مقطع عرضه اولیه بررسی کرد و ‌به این نتیجه رسید که پیش بینی های سود در ارتباط با ارزش شرکت های دارای عرضه عمومی اولیه سهام بوده و ‌از سایر ابزارهایی همچون سود انباشته موثرتر هستند و بین خطای پیش بینی سود و بازده غیرعادی رابطه مثبت معنی دار وجود دارد.
جلیک و همکاران^[۵۳] (۲۰۰۰) در بررسی از ۱۲۲ شرکت دارای عرضه عمومی اولیه سهام برای سال های ۱۹۸۴ تا ۱۹۹۵ در مالزی دریافتند که مدیران پیش بینی های سود کمتری را گزارش می کنند. قابل ذکر است که مالزی کشوری است که برآورد سود شرکت های مربوط (IPO) اجباری بوده و ‌مدیران در برآوردهای خود محافظه کار هستند.

درین و ووماک (۲۰۰۰) بیان مینمایند که شرایط جاری بازار نقش مهمی در تعیین مقدار قیمت گذاری کمتر از واقع سهام عرضه های عمومی اولیه ایفا میکند. بنابراین هر قدر شرایط بازار قبل از تاریخ عرضه های عمومی اولیه یا در تاریخ عرضه سهم مطلوبتر باشد، قیمتگذاری کمتر از واقع مورد انتظار نیز بیشتر خواهد بود.
یتمن (۲۰۰۱) کارایی اطلاعاتی قیمت گذاری اولیه و بازده سه ساله عرضه های عمومی اولیه از نقطه نظر اطلاعات حسابداری بررسی کرد و چنین نتیجه گیری نمود که اطلاعات حسابداری با قیمت گذاری اولیه و بازده سه ساله عرضه های عمومی اولیه رابطه معنادار دارد.
فرت و همکاران (۲۰۰۱) تحقیقی در مورد نقش برآورد سود برای ۱۱۶ شرکت دارای عرضه عمومی اولیه سهام در سنگاپور برای سالهای ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۹ انجام دادند. نتایج تحقیق نشان میدهد که ارتباط معنیدار مثبت میان خطای برآورد سود و بازده غیر عادی سهام وجود دارد.
کلارکسون و همکاران (۲۰۰۲) با بررسی ۲۶۷ شرکت جدیدالورود به بازار بورس کانادا در طی سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰ به این نتیجه رسیدند که برآوردهای سود داوطلبانه منتشره در گزارش شرکت‌های دارای عرضه عمومی اولیه در کانادا با ارزش بوده و ‌بین خطای برآورد سود و ‌بازده غیرعادی سهام جدید رابطه مثبت وجود دارد.
چن و ‌فرت (۲۰۰۲) دقت برآورد سود و ‌ارتباط آن با بازده سهام شرکت‌های دارای عرضه عمومی اولیه در چین را بررسی کردند. آنان تمام شرکت های مربوط در بورس شانگ‌های و ‌شنزن را برای سال‌های ۱۹۹۳ تا ۱۹۹۸ بررسی و ‌به این نتیجه رسیدند که برآوردهای سود مدیران دقیق‌تر از اطلاعات حاصل از سودهای تاریخی است و ‌همچنین بین دقت برآورد سود و ‌قیمت سهام رابطه منفی وجود دارد.
سیوگل (۲۰۰۲)^[۵۴] محتوای اطلاعاتی پیش‌بینی سود شرکت‌های جدیدالورود به بورس آتن در محدوده زمانی سال‌های ۱۹۹۹-۱۹۹۲ را بررسی کرد. نمونه وی شامل ۱۶۰ شرکت دارای عرضه اولیه سهام بود. نتایج وی نشان می‌دهد که پیش‌بینی مدیران بسیار بهتر (دقیق‌تر) از پیش‌بینی از طریق مدل‌های سری زمانی است و از طرف دیگر بین خطای پیش‌بینی سود و بازده غیرعادی رابطه مثبت وجود دارد.
ولچ و ‌ریتر (۲۰۰۲)^[۵۵] با ارزیابی بورس اوراق بهادار امریکا بین سالهای ۱۹۸۰ تا ۲۰۰۱ میلادی، به بررسی عملکرد بازار نسبت به قیمت گذاری سهام شرکتهای تازه وارد پرداختند. نتایج این تحقیق نشان میدهد که در پایان اولین روز معامله سهام شرکتهای تازه پذیرفته شده در بازار بورس، بطور میانگین قیمتهای مبادله ۶/۱۸ درصد بیشتر از قیمت فروخته شده آنها در ابتدای روز معامله سهام شرکت در بازار توسط شرکت اصلی است. همچنین بعد از گذشت ۳ سال مشاهده شد که میانگین قیمت گذاری و ارزیابی ضعیف این شرکتها در مقایسه با شاخص بازار ۴/۲۳ درصد بوده است.
باگات و سریواناسان (۲۰۰۳)^[۵۶] تحقیقی انجام دادند که شاید از جامع ترین تحقیقات صورت گرفته در زمینه رابطه بین اطلاعات حسابداری با ارزشگذاری سهام شرکت های جدید الورود به بورس باشد. در این تحقیق علاوه بر نقش اطلاعات حسابداری، متغیرهای دیگری نظیرفرصت های رشد، درصد مالکیت سهامداران اولیه در تاریخ قبل و بعد از عرضه اولیه سهام و اعتبار بانک سرمایه گذار متولی عرضه سهام شرکت ها با بهره گرفتن از نمونه اطلاعات ۱۶۵۵ سهم جدید الورود به بورس های امریکا طی سال های ۱۹۸۶-۲۰۰۱ بررسی شد و نتایج حاکی از این بود که علاوه بر متغیرهای حسابداری نظیر سود خالص، ارزش دفتری سهم و فروش؛ عوامل دیگری نظیر در صد مالکیت سهامداران اولیه و اعتبار بانک سرمایه گذار متولی عرضه سهام نیز در قیمت گذاری کمتر از واقع سهام جدید نقش مهمی ایفا می کنند.
فرت (۲۰۰۴) استدلال کرده است که پیش بینی سود در تشریح بازده اولیه در اولین روز معامله شرکت‌های دارای عرضه عمومی اولیه سهام موثر است. وی ادعا می کند که سرمایه‌گذاران برای قیمت‌گذاری سهام جدید برآورد سود را در نسبت  ضرب می کنند که این نسبت با بازده اولیه رابطه مثبت دارد و ‌نتایج تحقیق وی نیز بیانگر این واقعیت است.
گائو و همکاران (۲۰۰۴)^[۵۷] در تحقیق خود علاوه بر بررسی متغیرهای مالی به بررسی متغیرهای غیر مالی موثر بر قیمت عرضه سهام جدید شرکت های داروسازی و بیوتکنولوژی پرداخته اند. مهم ترین متغیرهای مالی مورد مطالعه عبارتند از: جریان نقدی عملیاتی، فروش، سود خالص، سود عملیاتی، کل دارایی ها، مخارج تحقیق و توسعه و نسبت ارزش دفتری به ارزش بازار. مهم ترین متغیرهای غیر مالی نیز؛ تعداد محصولات شرکت، مرحله توسعه محصول و حمایت قانونی از حقوق مادی و معنوی حق اختراع ها بودند. نتایج تحقیق نشان داد که از بین متغیر های مالی تنها مخارج تحقیق و توسعه و از بین متغیر های غیر مالی تعداد محصولات شرکت، مرحله توسعه محصول و حمایت قانونی از حقوق مادی و معنوی حق اختراع ها مهم ترین متغیر های تاثیرگذار بر قیمت عرضه سهام شرکت های داروسازی و بیو تکنولوژی بشمار می روند.
لونکانی و ‌فرت (۲۰۰۵) با بررسی موضوع بر روی ۱۷۵ شرکت انتخابی به عنوان نمونه از ۴۶۸ شرکت دارای عرضه اولیه سهام طی سالهای ۱۹۹۱ الی ۱۹۹۶ در تایلند، نشان دادند که برآوردهای سود مدیران بصورت خوش بینانه (سود پیش بینی شده بیشتر از سود واقعی) بوده و دارای دقت بیشتری نسبت به مدل‌های سری زمانی است و از طرفی بین خطای برآورد سود و بازده غیرعادی بلند مدت محاسبه شده به روش CARs رابطه مثبتی وجود دارد ولی این رابطه معنی دار نیست. همچنین متغیرهای اندازه شرکت و افق زمانی پیش بینی سود با خطای پیش بینی سود هر سهم رابطه مثبت وجود دارد.
ژنگ (۲۰۰۶)^[۵۸] در تحقیق خود به بررسی رابطه بین ویژگی های شرکت های جدید الورود و پیش بینی مدیران پرداخت. نمونه وی شامل ۳۱۸۶ شرکت جدید الورود به بورس کانادا طی سالهای ۱۹۸۲-۱۹۸۸ بود. نتایج وی بیانگر این بود که بین ارزان فروشی و متغیرهایی همچون نرخ رشد سالیانه فروش و سود قبل از مالیات رابطه مثبت معناداری وجود دارد.
تیان (۲۰۰۷)^[۵۹] به بررسی ارزان فروشی نظام مند در بورس های شانگهای و شنزن پرداخت. نمونه وی شامل ۱۳۹۷ شرکت جدید الورود طی سالهای ۱۹۹۱-۲۰۰۴ بود. یافته های وی بیانگر این است که بین اطلاعات محرمانه و بازده اولیه سهام رابطه منفی معنادار وجود دارد. وی دلایل ارزان فروشی را ریسک سرمایه گذاری در بازار اولیه و مقررات دولتی می دانست، زیرا مقررات دولتی موجب سهمیه بندی در عرضه اولیه شده و عرضه سهام را محدود می کند.( مشیریان و وو۲۰۱۰)
کریشنان (۲۰۰۷‌)^[۶۰] به بررسی این موضوع پرداخت که آیا اعتبار ‌شرکت (شهرت شرکت‌) تاثیری بر عملکرد بلند‌مدت غیرعادی شرکت‌های جدید الورود به بورس آمریکا دارد ‌یا خیر؟ در تحقیق وی که برای سال‌های ۲۰۰۲-۱۹۹۳ بوده و ‌تعداد نمونه‌های آن به ۲۳۹۷ شرکت می‌رسید، به این نتیجه رسید که بین ‌اعتبار‌ موسسه و ‌عملکرد بلند مدت سهام عرضه های عمومی اولیه رابطه مستقیم وجود دارد.
کای و همکاران (۲۰۰۸)^[۶۱] با بهره گرفتن از داده های بورس شانگهای چین به بررسی عملکرد بلند مدت سهام عرضه های عمومی اولیه و عوامل موثر بر آن پرداختند. نتایج تحقیق آنها سطوحی از عملکرد نامتعارف را نشان داد. همچنین خوش بینی بیش از حد اولیه و اندازه شرکت عرضه کننده سهام، فاکتورهای توضیحی مهمی برای این عملکرد نامتعارف بود.
خلاصه
در فصل دوم که در سه قسمت ارائه شد به بررسی مبانی نظری و ‌مروری بر پیشینه تحقیق پرداختیم. در قسمت اول، به شواهد تجربی موجود در سطح بین الملل در خصوص پدیده های قیمت گذاری کمتر از واقع (بازده غیرعادی کوتاه مدت) و بازده بلند مدت سهام عرضه های عمومی اولیه اشاره کردیم و سپس فرضیه هایی که در مقام تبیین این پدیده ها برآمده اند مرور شد. در قسمت بعدی به تشریح رویکردهای مختلف ارزشگذاری سهام و بررسی این رویکردها در ارزشگذاری سهام عرضه های عمومی اولیه پرداخته شد. و در انتهای فصل، تحقیقات و مطالعات انجام شده در خصوص عرضه های عمومی اولیه در داخل و خارج کشور بیان شد.
فصل سوم: روش تحقیق
شامل:
مقدمه
جامعه و نمونه های آماری تحقیق
فرضیه های تحقیق
تعریف عملیاتی متغییرهای تحقیق
روش گردآوری داده ها
قلمرو تحقیق
روش های آماری مورد استفاده و تجزیه و تحلیل داده ها
مقدمه
بی تردید توسعه کمی و کیفی جوامع متاثر از تولید علم در آن جوامع است و در این رابطه تحقیقات علمی از اهمیت و شان بالایی برخوردار است.دستیابی به هدفهای تحقیق میسر نخواهد بود مگر آنکه فرایند تحقیق با روش شناسی درست صورت پذیرد.بطورکلی می توان روش تحقیق را مجموعه ای از قواعد، ابزارها و راه های معتبر و سیستماتیک که برای بررسی واقعیات،کشف مجهولات و دستیابی به راه حل مشکلات استفاده می شود تعریف کرد.
در فصل دوم به موضوعاتی نظیر دلایل عرضه اولیه،روش های عرضه اولیه اشاره شد.همچنین مبانی نظری موجود در زمینه فرضیه های تحقیق و تئوریهائی که در این زمینه وجود داشتند ارائه گردید.در این فصل متغغیرهای استفاده شده در این تحقیق به صورت جداگانه تشریح خواهد شد.سپس روش گردآوری داده ها، فرضیه های تحقیق و جامعه آماری تحقیق مورد بحث قرار خواهد گرفت و در نهایت چگونگی آزمون فرضیه های تحقیق و روش آماری مورد استفاده در انجام آزمون فرضیه ها ارائه خواهد شد.
جامعه و نمونه آماری تحقیق
جامعه آماری تحقیق شامل کلیه شرکتهای تازه وارد به بورس اوراق بهادار تهران اعم از شرکتهای(مواد و محصولات شیمیایی ،صنایع غذایی و نوشیدنی،واسطه گرهای مالی،صنایع خودرو، سیمانی و …) طی سالهای ۱۳۸۳ لغایت ۱۳۸۸ است. به دلیل اینکه فرضیه های تحقیق در دوره بلندمدت(۳۶ ماه پس از عرضه اولیه) آزمون می شوند، این بازه زمانی انتخاب گردیده است. نمونه آماری نیز شامل شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است که شرایط زیر را داشته باشند:
شرکتهایی که در فاصله زمانی ۱۳۸۳ لغایت ۱۳۸۸ برای نخستین بار عرضه عمومی اولیه سهام در بورس اوراق بهادار تهران داشته اند.
سهام آنها پس از عرضه اولیه در بورس، نباید وقفه معاملاتی بیش از یکسال داشته باشد.
اطلاعات مورد نیاز آنها برای محاسبه متغییرهای پژوهش در دسترس باشد.
با توجه به محدودیتهای فوق در نهایت ۶۶ شرکت به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند که اسامی آنها در جدول ‏۳-۱ ارائه شده است.
جدول ‏۳-۱ لیست شرکت های نمونه تحقیق

۳-۹) شیوه ‌های تجزیه و تحلیل اطلاعات
انتخاب روش انجام تحقیق بستگی به هدف ها و ماهیت موضوع پژوهش دارد. هدف از انتخاب روش تحقیق آن است که مشخص نماییم چه شیوه و روشی را بکار گیریم، تا ما را هر چه دقیقتر، آسانتر و ارزانتر در دستیابی به پاسخ یا پاسخهایی برای پرسش یا پرسشهای تحقیق کمک نماید(خاکی، ۱۳۸۲، ۲۱۲).

برای تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده از روش های آماری زیر با بهره گرفتن از نرمافزار Spss استفاده شده است. تجزیه و تحلیل شامل آمار توصیفی و آمار استنباطی می باشد.
۳-۹-۱) آمار توصیفی^[۷۲]
آزمون فراوانی (میانگینها، درصدها، انحراف استانداردها، جداول و نمودارها) مربوط به جنسیت، سابقه خدمت، سطح تحصیلات و … استفاده شده است.
۳-۹-۲)آمار استنباطی^[۷۳]
در آمار استنباطی همواره محقق با جریان نمونه‌گیری و انتخاب یک گروه کوچک موسوم به نمونه از یک گروه بزرگتر موسوم به جامعه‌ی آماری یا جمعیت اصلی سروکار دارد، و پژوهشگر بوسیله‌ی داده‌ها و اطلاعات حاصله از نمونه به برآورد و پیش بینی ویژگی‌های جمعیت مورد مطالعه می‌پردازد (خاکی،۱۳۷۹: ۲۹۹).
آزمون کالموگروف-اسمیرنف :
قبل از به‌کارگیری آزمون‌های همبستگی ابتدا باید از نرمال بودن توزیع متغیرهای تحقیق اطمینان حاصل کنیم. در صورتی که مؤلفه‌های ما نرمال باشند آزمون مناسب برای بررسی همبستگی پیرسون است و در صورتی که نرمال نباشد از آزمون اسپیرمن استفاده خواهد شد برای بررسی نرمال بودن مؤلفه‌های از آزمون کالموگروف-اسمیرنوف استفاده می‌شود که یک نوع آزمون ناپارامتریک می‌باشد. محاسبه آماره این آزمون توسط نرم‌افزار SPSS امکان پذیر می‌باشد. در صورتی که مقدار آماره ارائه شده توسط این آزمون بیشتر از ۵% باشد، فرض صفر آماری مبنی بر نرمال بودن توزیع متغیر مورد بررسی با اطمینان ۹۵% پذیرفته می‌شود.
آزمون همبستگی پیرسون:
همبستگی، ابزاری آماری برای تعیین نوع و درجه رابطه یک متغیر کمی با متغیر کمی دیگر است. ضریب همبستگی، یکی از معیارهای مورد استفاده در تعیین همبستگی دو متغیر است. ضریب همبستگی شدت رابطه و همچنین نوع رابطه (مستقیم یا معکوس) را نشان می دهد. این ضریب بین ” ۱ ” تا “۱-” است و در صورت نبود رابطه بین دو متغیر، برابر صفر است. این ضریب میزان همبستگی بین دو متغیر فاصله ای یا نسبی را محاسبه کرده اگر مقدار بدست آمده مثبت باشد به این معنی است که تغییرات دو متغیر به طور هم جهت اتفاق می افتد یعنی با افزایش در هر متغیر، متغیر دیگر نیز افزایش می یابد و برعکس اگر مقدار r منفی شد یعنی اینکه دو متغیر در جهت عکس هم عمل می کنند یعنی با افزایش مقدار یک متغیر مقدار متغیر دیگر کاهش می یابد و برعکس. اگر مقدار بدست آمده صفر شد نشان می دهد که هیچ رابطه ای بین دو متغیر وجود ندارد و اگر ” ۱+” شد همبستگی مثبت کامل و اگر “۱-” شد همبستگی کامل و منفی است. در واقع به منظور آزمون فرضیه های تحقیق از آزمون همبستگی پیرسون استفاده می شود.
آزمون اسپیرمن:
در صورتی که مؤلفه‌های ما نرمال نباشد از آزمون اسپیرمن استفاده خواهد شد برای بررسی نرمال بودن مؤلفه‌های از آزمون کالموگروف-اسمیرنوف استفاده می‌شود که یک نوع آزمون ناپارامتریک می‌باشد.
آزمون تی(T) دو جامعه مستقل و من- ویتنی (آزمون U)
از این آزمونها به منظور مقایسه میانگین دو جامعه یا نمونه نسبت به هم استفاده میشود. در این تحقیق از این آزمونها برای بررسی تأثیر جنسیت و نوع استخدام بر متغیرها استفاده شده است. برای متغیرهای که توزیع آنها غیر نرمال است از آزمون من- ویتنی و متغیرهای که توزیع آن‌ها نرمال است از آزمونتی(T) دو جامعه مستقل استفاده شده است.
آزمون ANOVA و کروسکال – والیس (آزمون H)
از این آزمونها برای مقایسه میانگین دو یا چند جامعه مورد استفاده قرار میگیرد. از آزمون کروسکال– والیس و ANOVA در این تحقیق برای بررسی تأثیر سابقه کار بر متغیرها استفاده شده است. برای متغیرهای که توزیع آنها غیر نرمال است از آزمون کروسکال – والیس و متغیرهای که توزیع آن‌ها نرمال است از آزمون ANOVA استفاده شده است.
آزمون فریدمن
این آزمون هنگامی به کار میرود که داده های آماری حداقل ترتیبی باشند و بتوان با مفهوم ترتیبی آنها را در ردهبندی مرتب کرد. به کمک این آزمون میتوان متغیرهای موجود در تحقیق را رتبهبندی کرد.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها
فصل
۴-۱- مقدمه
داده‌های جمع‌ آوری شده به منظور تجزیه و تحلیل و نتیجه‌گیری می‌بایست در قالب آزمون‌های آماری به اطلاعات ارزشمندی تبدیل گردند. در این فصل بر اساس آزمون‌های آماری مختلف به طبقه‌بندی و تجزیه و تحلیل داده‌های گردآوری شده پرداخته شده است. مطالب این فصل در دو قسمت، یافته‌های توصیفی و یافته‌های استنباطی ارائه گردیده است. یافته‌های توصیفی شامل بررسی متغیرهای جمعیت‌شناختی و همچنین یافته‌های توصیفی متغیرها می‌باشد. در بخش یافته‌های استنباطی ابتدا با بهره گرفتن از آزمون کالموگرف-اسمیرنف به بررسی فرضیه‌های پژوهش پرداخته شده و در ادامه با بهره گرفتن از آزمون فریدمن،مولفه ها رتبه‌بندی می‌گردد.
۴-۲- یافته‎‌های توصیفی
۴-۲-۱- ویژگی‌های جمعیت شناختی نمونه آماری
نمونه آماری این پژوهش شامل کلیه کارشناسان موضوع تحقیق می‌باشد که تعداد کل پاسخ‌دهندگان ۱۳۵ نفر بوده است.
۴-۲-۱-۱- توزیع فراوانی جنسیت در نمونه مورد بررسی
جدول ۴-۱: توزیع فراوانی جنسیت

جنسیت
فراوانی
درصد فراوانی

مرد
۹۸
۶/۷۲

زن
۳۷
۴/۲۷