۳ـ تهدید زیاد بن ابیه ۱۳۲
۴ـ تهدید اهل بصره ۱۳۲
۵ـ تهدید ابو موسی اشعری ۱۳۳
۶ـ تهدید یکی دیگر از کارگزاران ۱۳۴
۳ـ۳ـ۱۲ـ عزل از مسؤلیت ۱۳۴
جمع بندی ۱۳۵
نتیجه گیری ۱۳۶
پیشنهادات ۱۳۸
فهرست منابع ۱۳۹
فصل اول :
مفاهیم وکلیات
مقدمه
امروزه بحث شیوه های برخورد با هنجارها و خصوصا ناهنجاریهای اجتماعی ، از مباحث مطرح و البته مورد نیاز جامعه فعلی ما می باشد . همان گونه که در سطح اجتماع ملاحظه می گردد، جامعه در مسیر تغییر ارزش ها و حرکت به سوی ناهنجاریها در حال حرکت است . در این میان هر صاحب نظری به تناسب ایدئولوژی خود و از منظر خویش، به نظریه پردازی و ارائه راهکاری مناسب در برابر نابهنجاریها می پردازد .
به عنوان نمونه از ناهنجاریهای فعلی، می توان به معضل بی حجابی و اباهه گری و … اشاره کرد .عده ای تنها راه علاج بی حجابی را برخورد جدی و قانون مند، که از شئونات حکومت اسلامی است، می دانند. عده ای دیگر آن را حق الله مانند نماز می دانند، که هیچ گونه حد و تعزیری ندارد، بلکه از مسائل تربیتی می باشد و تنها با فرهنگ سازی و تربیت دینی افراد، قابل پیشگیری است و گروهی با عوام فریبی و سفسطه آن را ترک اولائی کوچک و مسئله ای جزئی می نمایانند و با قیاس (مع الفارق)با عفو و گذشت بی دریغ امیرالمؤمنین ۷، که حتی از قاتل خویش گذشتند، با القای امید کاذب، تلاش بر جزئی بودن این نابهنجاری در قبال عفو و رحمت بیکران الهی وشفاعت و بخشش ائمه اطهار :دارند.
با در نظر گرفتن این مثال ساده، می توان به اهمیت بحث شیوه های مواجهه امیرالمؤمنین۷با هنجارها و ناهنجاریها پی برد. این که از میان راهکارهای پیشنهادی که به چند مورد آن اشاره شد، کدام راهکار، صحیح و مورد تأیید اسلام است . از آنجا که در بین ائمه معصومین :تنها امام علی ۷زمامداری کوتاه مدتی داشتند، شیوه ها و عملکردهای ایشان، الگوی عملی بسیار خوبی برای همه بشریت، خصوصا پیروان و شیعیان آن حضرت می باشد .

دستورات و اقدامات ایشان چراغ راهی روشن برای انسانهاست، حتی می تواند، به عنوان مبنا و اصول در علم جامعه شناسی و سیاست و علوم تربیتی قرار بگیرد. فیلسوفان مسلمانی که با بهرگیری از آموزه های اسلامی به مطالعه مباحث اجتماعی پرداخته اند، بسیار پیشرفته و موفق در این وادی عمل کردند . مانند فارابی، ابن سینا، خواجه نصیرالدین طوسی، ابن خلدون ، ملا صدرا که بر پایه اسلام مباحث جامعه شناسی را استخراج کرده و بابی نو در این زمینه برای دانشمندان این رشته گشوده اند .
ولی متأسفانه تحقیقات در حیطه این موضوع، هم از دیدگاه جامعه شناسی به وفور یافت می شود و هم از منظر دینی، ولی تا کنون با رویکرد میان رشته ای با مفاهیم جامعه شناسی و دینی، کمتر مورد بررسی قرار گرفته است .
۱ـ کلیات
۱ـ۱ـ بیان مسئله تحقیق :
انسان موجودیست که فطرتا بصورت اجتماعی زندگی می کند؛ در این زندگی اجتماعی ، هر گروهی آداب و رسوم خاصی را برای ایجاد روابط با یکدیگر و انجام امور فردی و اجتماعی خود برگزیده اند و طبق آن رفتار می کنند، که به آن هنجار می گویند. مانند سلام و احوال پرسی ، آداب مهمان داری ، رسومات ازدواج و … . به بیانی دیگر هنجار یعنی «رفتار ، قاعده ، معیار یا میزانی که با آن عملکرد اجتماعی اشخاص در جامعه سنجیده می شود. هر رفتاری که با آن تطبیق داشته باشته باشد؛ بهنجار است و اگر نسبت به آن انحراف داشته باشد، نابهنجار نامیده می شود».از آن جا که هنجارها و ناهنجارهای اجتماعی بطور مستقیم با مصالح و مفاسد اجتماعی در ارتباط است ، آشنائی و روش های برخورد با آنها می تواند، در ترویج فرهنگ دینی و اسلامی در جامعه مؤثر باشد . با توجه به این که کتاب نهج البلاغه بیانات امیرالمؤمنین ۷در زمانی است که آن حضرت به عنوان حاکم جامعه اسلامی زمام امور را به دست داشته اند و با هنجارها و ناهنجارهای جامعه ارتباط مستقیم داشته اند، نحوه مواجهه ایشان با این دو پدیده، می تواند به عنوان اصلی ترین و بهترین منبع در این باره مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد و به عنوان نظریه اسلامی- علوی، مطرح گردد .
۱ـ۲ـ ضرورت تحقیق
در هر جامعه و حکومتی ثبات اجتماعی و رعایت هنجارها، آرمان اصلی و هدف مهم دستگاه حاکم شمرده می شود. هر چند در جهان هیچ گروه یا جامعه ای نداریم، که همه افراد آن هنجارهای موجود در جامعه را بطور کامل عمل کنند و پایبند آن باشند، بلکه افرادی دانسته یا نادانسته از هنجارها تخطی می کنند و ناهنجاری ایجاد می کنند. در کشور ما هم امروزه بحث هنجارها و ناهنجارهای اجتماعی و روش های برخورد با آن یکی از مباحث بسیار ضروری و مهم می باشد. تا کنون مکاتب غربی و مراکز دانشگاهی کتابها و مقالات متعددی در زمینه هنجارها و ناهنجارهای اجتماعی و شیوه های برخورد با آن به نگارش در آوردند . اما این روشها با نگرش دینی و بر اساس متون غنی اسلامی کمتر مورد بحث و کنکاش قرار گرفته است . با توجه به اینکه آموزه های غنی اسلام، مسائل مهم اجتماعی را در همه عرصه بیان کرده است ، لازم است این مباحث بصورت قالب های نوین امروزی استخراج وبه عنوان نظریه اسلامی، ارائه گردد.
۱ـ۳ـ اهداف تحقیق

1. 1. استخراج مباحث اساسی در مواجهه با هنجارها و نابهنجارهای اجتماعی ازمنظر نهج البلاغه

1. 1. تبیین دیدگاه اسلام در روابط اجتماعی

1. 1. ارائه تئوریک حضور دین در عرصه های اجتماعی

۱ـ۴ـ پیشینه تحقیق
نزدیک ترین کتابهایی که مرتبط با این موضوع نگارش شده است ، کتاب هنجارهای اخلاق اسلامی در حریم خصوصی فضای مجازی، نویسنده فهیمه سید سعادتی است، که با توجه به آیات و روایات اسلامی نکات اخلاقی مانند رعایت حقوق دیگران، پرهیز از آزار دیگران، رازداری، پایبندی به تعهدات و مسئولیت‌ها را بررسی کرده و با تعاملات افراد در فضای مجازی تطبیق داده است. این اثرفقط راهکارهایی را برای حفظ حریم‌های خصوصی در فضای مجازی ارائه می‌کند .کتاب دیگر، درآمدی بر مبانی ارزشها، نویسنده سید احمد رهنمائی است، که در آن مبانی وجود شناختی، معرفت شناختی و انسان شناختی ارزش‌های اسلامی مربوط به حوزه‌های اخلاقی، حقوقی و سیاسی تحلیل شده است. این کتاب فقط به ارزش های اسلامی پرداخته است و به شیوه هنجار سازی ارزش ها اشاره ای نداشته. پایانه نامه ای با عنوان هنجارها و ناهنجارهای اجتماعی در نهج البلاغه توسط فردوس میریان نوشته شده، که در آن اشاره مختصری به هنجارها و ناهنجارها شده ولی به روش های برخورد پرداخته نشده است . همچنین سه مقاله از این پایان نامه استخراج شده با عنوان هنجارهای اجتماعی ار دیدگاه نهج البلاغه ، علل ناهنجاریها و روش های کنترل آن در نهج البلاغه ،عوامل تبدیل ارزشها به هنجارهای اجتماعی .
۱ـ۵ـ سؤالات تحقیق
سؤال اصلی:
روش امیرالمومنین ۷درمواجهه با هنجارها و ناهنجارهای اجتماعی چگونه بوده؟
سؤالات فرعی:

1. 1. مهمترین رفتار تأثیر گذار در مواجهه با هنجارهای اجتماعی کدام است؟

1. 1. مهمترین رفتار تأثیر گذار در برخورد با ناهنجارهای اجتماعی کدام است؟

۱ـ۶ـ فرضیات تحقیق

1. 1. بهترین روش، در مواجهه با هنجارهای اجتماعی تقدیر و قدردانی شایسته است؛ که تشویق ، دعا و ارتقاء جایگاه اجتماعی، از آن جمله است.

1. 1. بهترین برخورد در مقابل نابهنجاریهای اجتماعی: کنترل درونی و بیرونی ناهنجاریها می باشد .

۱ـ۷ـ روش تحقیق
روش این تحقیق کتابخانه ای است و به صورت توصیفی ـ تحلیلی ارائه می شود .
۱ـ۸ـ ساختار تحقیق
در ابتدا به بررسی مفاهیم، از دیدگاه جامعه شناسی و علوم اجتماعی پرداخته و پس از بررسی نظرات اندیشمندان این رشته، مطالعه و فیش برداری مضامین مرتبط با آن، در نهج البلاغه و کلام امیرالمؤمنین ۷
انجام شد. سپس چینش مطالب و انسجام ساختار آن صورت گرفت و در نهایت با نتیجه گیری و ارائه الگوی رفتار علوی در مواجهه با هنجارها و ناهنجارهای اجتماعی به پایان رسید.
۲ـ مفاهیم
۲-۱ مفهوم روش
در لغت : به معنای طرز، طریقه، قاعده و قانون، راه، شیوه و اسلوب می باشد .^[۱]
در اصطلاح : مجموعه ای از تلاش ها، فنون، مهارتها و وسایل و ابزاری هستند که وصول ما را به هدف مورد نظر ممکن و تسریع می کند . روش؛ خط مشی معقول و منظم ، جهت وصول به هدفی معین است ^[۲].
۲ـ۲ـ مفهوم روابط اجتماعی
روابط اجتماعی : ارتباط و وابستگی متقابل انسانها و جهت گیری رفتاری آنها است .^[۳]
رابطه اجتماعی^[۴] در ادبیات جامعه شناختی، برای بیان الگوی روابط متقابل اجتماعی میان دو یا چند نفر از انسان ها به کار می رود. این مفهوم ساده ترین واحد تحلیل جامعه شناسی است و حاوی ارتباط و آگاهی از رفتار احتمالی سایرین است . روابط اجتماعی تنوع بسیار دارد و در پرتو این روابط زمینه های مختلفی، مانند ارتباطات میان افراد، یا عضویت ، همکاری و مشارکت (در سطوح مختلف آن) در گروه ها، نهادها و سازمان های مختلف دارای اهداف اجتماعی، تفریحی، ورزشی، فرهنگی، خیریه، مذهبی و درمانی و …. را می توان تمیز داد ^[۵]
۲ـ۳ـ مفهوم هنجار
در لغت : راه و روش، طریق، طرز، قاعده و قانون^[۶]
هنجار در اصطلاح جامعه شناسی : قواعد رفتاری که رفتار مناسب در محدوده معینی از زمینه های اجتماعی را مشخص می کنند . هنجار یا نوع معینی از رفتار را تجویز می کند، یا آن را ممنوع می کند.^[۷] هنجار ممنوع، مشخص کننده چیزهایی است، که فرد مجاز به انجام آن نیست(نبایدهائی است که شخص نباید آن ها را انجام دهد). هنجار تجویز شده، چیزهایی را مشخص می کند، که فرد مجاز به انجام آن است (بایدهایی است که افراد ملزم به رعایت آن هستند) ^[۸].

سیکز نتمی هالی (۱۹۸۹) می گوید: ما نمیتوانیم به افراد و کارهای خلاق جدا از اجتماعی که در آن عمل میکنند، بپردازیم. زیرا خلاقیت هرگز نتیجه عمل فرد به تنهایی نیست. وایزبرگ^[۲۳] (۱۹۹۳) خلاقیت را توانایی حل مسائلی که فرد از قبل نیاموخته است، میداند. از نظر آمابیل (۱۹۹۰) هر اثر نو و ارزشمندی که از طریق اکتشاف حاصل شده باشد خلاقیت است.
۲-۲-۲- ابعاد خلاقیت
با توجه به تعاریفی که از خلاقیت بیان شد، خلاقیت دارای سه بعد شناختی، انگیزشی و غیرشناختی است. ابعاد شناختی خلاقیت ناظر بر وجود تفکر واگرا در فرد هست. فرد خلاق، توان‏مندی تولید ایده‏های بیش‏تری دارد. به علاوه، او در جریان تولید ایده‏ها از انعطاف‏پذیری ذهنی بیش‏تری برخوردار است و در جریان تولید ایده‏هایش، ایده‏هایی بدیع و ابتکاری تولید می‏کند که این ایده‏ها به ذهن کم‏تر کسی خطور می‏کند. ابعاد انگیزشی خلاقیت ناظر بر انگیزه درونی فرد بوده، او را بر آن می‏دارد که بدون آن‌که الزاماً پاداش بیرونی وجود داشته باشد، به شکل مستمر و پی‏گیر به کار مورد علاقه‏اش بپردازد. ابعاد غیرشناختی خلاقیت هم شامل ویژگی‏های خلاق در امور حرکتی، هنری و توانایی‏های خاصی است که در سطح افراد مشابه کم‏تر می‏توان شاهد آن بود (منطقی، ۱۳۸۱). بعد غیر شناختی خلاقیت در نظریه تعاملی استرنبرگ نیز مورد توجه قرار گرفته است. نظریه تعاملی استرنبرگ به خلاقیت از زوایای مختلفی نگریسته است و به توانایی فکری بشر با توجه به زمینه و شرایط آن پرداخته است.
۲-۲-۲-۱- نظریه شناختی
نظریه شناختی مبتنی بر تقویت تفکر واگرا است. تفکر واگرا تفکری است که برای یک سوال به پاسخ های متعدد و متفاوتی میاندیشد. در حالی که در تفکر همگرا پاسخی معین و مشخص به سوال داده میشود. مهمترین ویژگیهای تفکر واگرا عبارتند از (حسینی، ۱۳۸۶):

۱- سیالی: توانایی برقراری رابطه معنیدار بین فکر و اندیشه و بیان که افراد را قادر میسازد راهحلهای متعددی در حل مساله ارائه دهند. به عبارتی دیگر، سیالی به کمیت پاسخ های فرد به یک مساله، مرتبط است. این ویژگی مبتنی بر این عقیده است که؛ کمیت موجب کیفیت میگردد.
۲- اصالت: (ابتکار) توانایی تفکر به شیوه غیرمتداول و خلاف عادت رایج، اصالت و ابتکار مبتنی بر ارائه جوابهای غیرمعمول، عجیب و زیرکانه به مسائل است.
۳- انعطافپذیری: توانایی تفکر به راه های مختلف برای حل مساله جدید است. تفکر قابل انعطاف الگوهای جدیدی برای اندیشیدن طراحی میکند.
۴- بسط: توانایی توجه به جزئیات در حین انجام یک فعالیت است. اندیشه بسط یافته به کلیه جزئیات لازم برای یک طرح میپردازد و چیزی را از قلم نمیاندازد.
دوبونو^[۲۴] (۱۹۸۶) نیز با نگاهی شناختی به خلاقیت، نظریه تفکر جانبی یا افقی را در تبیین خلاقیت ذکر نمود، که مشابه تفکر واگرا در نظریه گیلفورد و تورنس است. دوبونو در کنار تفکر جانبی تفکر عمودی را طرح نمود، او معتقد است تفکر عمودی موجب ایجاد قالبهای ذهنی و توسعه آن می‌شود؛ در حالی که تفکر جانبی یا خلاق ساختار این قالبها را تغییر داده و قالبهای جدیدی ایجاد می‌کند. در تفکر عمودی افراد برای حل مساله پس از کندن چاه به حفر آن ادامه می‌دهند، اما در تفکر جانبی پس از کندن چاه به سمت دیگر میل کرده، چاه دیگری می‌کنند. مهمترین تفاوتهای تفکر خلاق و منطقی از نظر دوبونو عبارتست از:
۱- وسعت عمل: در تفکر منطقی معمولا سعی می‌کنیم با بررسی شقوق مختلف یک امر یا مساله بهترین راه را برگزینیم و آن را ملاک عمل قرار دهیم. اما در تفکر خلاق، خود را به یک طریق محدود نکرده و در صدد آنیم راه های هر چه بیشتری برای یک مساله بیاییم. این امر حتی پس از یافتن راه های مناسب ادامه پیدا می‌کند.
۲- مسیر و جهت عمل: در تفکر منطقی جهت و مسیر مشخصی دنبال می‌گردد. در حالی که در تفکر خلاق نه تنها یک مسیر دنبال نمی‌گردد، بلکه راه و جهتهای مختلفی نیز ایجاد می‌گردد. به عبارت دیگر، برای فرد در تفکر منطقی، روشن است چه می‌خواهد و از چه راهی می‌تواند به مقصود برسد، در حالی که در تفکر خلاق فرد جستجو می کند، تا بتواند تغییر و حرکتی ایجاد کند، و تنها برای رسیدن به مقصود تلاش نمی‌کند.
۳- توالی عمل: در تفکر منطقی هر مرحله باید به دنبال مرحله بعد بیاید و مراحل به یکدیگر وابسته است. در حالی که در تفکر خلاق نیازی به توالی مراحل نیست و می‌توان از مرحله‌ای به مرحله بالاتر پرید و سپس بار دیگر مراحل باقی مانده را طی کرد.
۴- چگونگی برخورد با اشتباهات و مسائل نامربوط: در تفکر منطقی تلاش می‌شود در هر قدم هیچ گونه اشتباهی رخ ندهد. در حالی که در تفکر خلاق امکان اشتباه نیز هست، تا بتوان در نهایت به جواب درست، دست یافت. همچنین در تفکر منطقی، مسائل نامربوط کنار گذاشته می‌شود و تنها به آنچه به مساله ارتباط دارد پرداخته می‌شود، در حالی که در تفکر خلاق به هر چیز به ظاهر بی‌ارتباط نیز توجه می‌شود، چون قرار نیست در یک قالب بماند. در تفکر منطقی راههایی انتخاب می‌شود که اطمینان باشد به جواب و نتیجه‌ای می‌رسد، در حالی که در تفکر جانبی راه های نامطمئن نیز کشف می‌گردد‏. زیرا ممکن است این راه ها به نتایج با ارزشی منتهی شود. پس بهتر است که این راه ها نیز شناخته شوند. بطور کلی فکر منطقی از نظر دوبونو جنبه داوری کننده و ارزیابی کننده فکر است، یعنی مسائل، تجزیه و تحلیل، مقایسه و در نهایت انتخاب می‌گردند، در حالی که در بعد خلاق مسائل، تجسم و پیش‌بینی می‌گردد. تفکر منطقی با واقعیتهای موجود محدود می‌‌‌گردد، اما تفکر خلاق پای در مسیر مجهولات می‌گذارد.
۲-۲-۲-۲- نظریه انگیزشی
بعد انگیزه، توسط محققانی چون آمابیل (۱۹۸۳) مورد توجه قرار گرفت. او اعتقاد داشت توجه زیاد به بعد شناختی، باعث شده بعد غیر شناختی به خصوص عامل انگیزه، علیرغم اهمیت زیاد آن مورد توجه قرار نگیرد. انگیزه شامل دو نوع درونی و بیرونی است. انگیزه درونی، انگیزه‌ای است که فعالیت، به خاطر خود عمل انجام می‌گیرد. زیرا خود کار‏، جالب و لذت بخش است. برعکس در انگیزه بیرونی انجام کار برای تحقق هدف بیرونی است وی معتقد است؛ خلاقیت نتیجه تعامل سه عامل مهارتهای فردی‏‌، استعدادهای درونی و انگیزه است و محل تلاقی این سه عنصر اصلی، بستر اصلی رشد خلاقیت است. استعدادها هر چند تا حدی ذاتی است اما با آموزش می‌توان این استعدادها را شکوفا نمود. مهارتهای تخصصی نیز اشاره بر تجربیات مکتسب هر فرد دارد. انگیزههای درونی نیز به عنوان یک عنصر مهم باعث می‌شود افراد بتوانند استعدادها و مهارتهای تخصصی خود را با پشتکار و با علاقه دنبال نموده، به خلاقیت نایل گردند..
۲-۲-۲-۳- نظریه تعاملی استرنبرگ
استرنبرگ (۱۹۹۶) از جمله محققانی است که مطالعات وسیعی درباره تفکر و هوش و تفکر خلاق داشته است. او تفکر را یک جریان تعاملی میداند و معتقد است امکان ندارد ما بتوانیم به توانایی های فکری بشر بدون توجه به زمینه و شرایطی که در آن عمل میکند و در حال تعامل است بپردازیم. زمینههایی مانند شناخت، شخصیت، انگیزه و غیره. استرنبرگ ارتباط تفکر و هوش را با دنیای درونی، تجربه و با دنیای بیرونی مورد بحث قرار می دهد.
۱- جهان درونی^[۲۵]
جهان درون شامل دو زیر مجموعه، اجزای فرا شناخت و کسب دانش است که اگر به صورت هماهنگ عمل نمایند منجر به خلاقیت می‌گردد.
اجزای فرا شناخت نیز خود شامل این مراحل است.
۱- تشخیص مساله : افراد خلاق توانایی خوبی برای یافتن و تشخیص مسایل دارند. اهمیت تشخیص و انتخاب مسئله نه تنها از ارائه راهحل کمتر نیست بلکه گاهی نقش اساسیتری ایفا مینماید.
۲- تعریف مسئله: تعریف مناسبی از مسئله، بسیاری از مواقع منجر به حل مساله میشود و عدم ارائه یک تعریف مناسب از مساله، حل آن را دشوار می‌سازد.
۳- سازماندهی: سازماندهی یک راهبرد و ارائه ذهنی حل مسایل، برگزیدن راهحلهای ابتکاری و خلاق، برای مسائل تعیین کننده میزان خلاقیتهای متفاوت افراد است.
۲- تجربه^[۲۶]
نقش تجربه در خلاقیت بسیار مهم است. هر چند خلاقیت بدون وجود دانش و تجربه ممکن نیست، دانش و تجربه زیاد، نیز ممکن است تاثیر منفی بر خلاقیت داشته باشد. زیرا افرادی که از اطلاعات و تجربه بسیار زیاد برخوردارند، جایی برای تفکر و پویایی خویش نمی بینند. عناصر فکر و هوش در مسائل، در سطوح متنوع تجربه به کار گرفته شده و بر حسب کارها و موقعیتهایی که کلا غیر مشابه و کارها و موقعیتها که کاملا مشابه هستند درجه بندی می شود. تفکر خلاق در هر دو موقعیت نقش دارد، هم موقعی که به مسائل قدیمی و مشابه به روشی نو بنگریم و هم موقعی که به مسائل نو و غیر مشابه به روشی قدیمی. یعنی فرد به فکر میافتد، چگونه آنچه را میدانسته، در موقعیت تازه و با یک نوع کار تازه، به کار گیرد. وقتی شخصی با چیزی کاملا متفاوت از آنچه قبلا می‌دانسته مواجه شود، فرصتی دارد تا برای حل مساله از راه خلاق خاصی استفاده کند. در زمان اخیر دانشمندان شناختی‏، تاکید زیادی بر نقش دانش در تفکر نمودهاند. این غیر ممکن است که کسی عقاید جدیدی درباره چیزی داشته باشد بدون این که از آن چیزی بداند. نیاز به دانش در تمام مراحل خلاقیت محسوس است. اما دانش زیاد نیز می تواند خطرناک باشد. زیرا اشراف به همه جنبه‌های مساله مانع آن است که ورای نظریات و انگاره‌های موجود به آن نگاه کرد. بنابراین اغلب کارهای خلاق به وسیله افرادی که با آن رشته تازه آشنا بودند و اطلاعات نسبی داشتند‏، به وجود آمده است.
۳- دنیای بیرونی^[۲۷]
وظیفه هوش و فکر در رابطه با محیط روزانه سه دسته است: انطباق با محیط فعلی، شکل دهی محیط فعلی به محیط تازه، انتخاب یک محیط تازه. تفکر خلاق بیشتر به شکل دهی محیط ارتباط دارد. متفکران بزرگ خلاق در رشته‌های مختلف‏، بر اساس مفهومی که خود از آن زمینه داشتند به آن رشته شکل دادند. به طور مثال: همینگوی، پیکاسو، دیوئی. شکل‌دهی یک محیط به عنوان شکل تازه دادن‏، امکاناتی برای تفکر خلاق فراهم می‌آورد. اگر چه محیطها در وسعتی که بتواند شکل بپذیرند، متفاوتند و از این رو حدودی که شخص می تواند خلاقیت را از طریق شکل‌دهی تجربه کند متفاوت است.
۴- سبکهای فکری
استرنبرگ )۲۰۰۳ (به سبکهای فکری مختلفی که از فرضیه خود- مدیریتی به عنوان شالوده روش های کاری گرفته شده است، اشاره دارد. بر طبق این دیدگاه کسی که خود حکومتی^[۲۸] فکری داشته باشد بالقوه خلاقتر از دیگران است وی ویژگیهای خود مدیریتی را از پنج لحاظ به شرح زیر طبقه بندی نموده است: (به نقل از میر کمالی و خورشیدی، ۱۳۸۷):
کارکرد یا وظیفه^[۲۹]: قانونگذاری‏، اجرائی، قضاوتی
اشکال^[۳۰]حکومت: مستقل سلسله مراتب‏، حکومت متنفذین، بیقانونی
سطح^[۳۱]: کلی یا محلی
حوزه و میدان: درونی و بیرونی
یادگیری: محافظهکاری و پیشرفتگرایی
الف- کارکرد حکومت
در حکومت فکری، مانند حکومت اجتماعی سه قوه وجود دارد: در شیوه قانونگذاری، افراد خودشان قوانین فکری را خلق می‌کنند و ترجیح می‌دهند مسائل از قبل ساخته و پرداخته نشده باشد. در شیوه‌های اجرایی، قوانین دنبال می‌گردد و ترجیح این است که مسائل از قبل ساخته شده و منظم باشد. در روش قضایی قوانین ارزیابی شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد. افراد خلاق به روش قانونگذاری گرایش دارند. زیرا این روش به خودی خود خلاق است.
ب- اشکال حکومت فکری
خلاقیت ارتباط قوی با اشکال حکومت فکری ندارد. با وجود این می‌تواند با شکل بی قانونی تا حدی منطبق باشد.
ج- سطوح فکری
کلینگر‏، ترجیح می‌دهد مسائل را بزرگ ببیند و از جرئیات صرف نظر کند، بر عکس جزئینگر که تمایل به جزئیات دارد. هر چند تمایل کلینگر صرفا برای خلاقیت کافی نیست، اما برای حل مسائل به طور خلاق باید تصویر جامعی از مسائل داشته باشیم.
د- میدان و حوزه خود حکومتی
افراد با روش درونی کمتر حساسیت اجتماعی دارند و متوجه درون خویش هستند، در حالی که افراد با روش بیرونی متوجه بیرون خویش هستند و حساسیت اجتماعی دارند. خلاقیت هر دو حوزه بیرونی و درونی را در برمی‌گیرد، لکن حداقل در بعضی موارد برای ظهور خلاقیت نیاز به حوزه درونی است، حتی در بحث با مردم.
ﻫ - یادگیری
افراد محافظهکار دوست دارند قوانین و دستورالعمل حفظ شود و حداقل تغییر ایجاد شود، زندگی و کارشان مشابه باشد، از موقعیتهای مبهم اجتناب می‌کنند. بر عکس افراد پیشرفتگرا دوست دارند ورای قوانین و دستورالعمل‌های موجود عمل کنند. مایل به حداکثر تغییر هستند، عدم شباهت کار و زندگی را میطلبند و موقعیتهای مبهم را ترجیح میدهند. روشن است که برای خلاقیت نیازمند روش پیشرفتگرا هستیم.
افراد محافظهکار معمولا به راه های موجود توجه می‌کنند، بنابراین امکان این که به راهحلهای خلاق برای مسائل دست یابند کم است. در حالی که افراد خلاق معمولا از شرایط موجود ناراضی هستند و اصول و دستورالعمل‌های جدیدی را دنبال می‌نمایند. نتیجه آن که افراد خلاق نه تنها به توانایی فکری خاصی نیازمندند، بلکه به سبکهای فکریی احتیاج دارند که این توانائیها را به طریق خلاق هدایت کند.

ماخذ: محاسبات و یافته های محقق
بر اساس نتایج بدست آمده می‌توان نتیجه گرفت انحراف معیار محاسبه شده برای شاخص‌های بازار سرمایه به ترتیب از بازدهی صنعت، بازدهی کل سهام، بازدهی۵۰ شرکت برتر و شاخص بازدهی مالی رو به افزایش است. در واقع شرکت‌های صنعتی ای که ارزش سهام آنها در شاخص بازدهی صنعتی محاسبه می شوند دارای نوسان کمتری در طول دوره مورد بررسی نسبت به شرکت‌هایی می باشند که ارزش سهام آنها در شاخص بازدهی مالی محاسبه می گردند.

در نهایت برای پاسخ به وجود دنباله پهن در سری زمانی شاخص‌های مورد مطالعه می‌بایست از تکنیک نمودارهای Q-Q^[189] استفاده نمود. تکنیک Q-Q ابزاری مناسبی جهت مقایسه بین دو توزیع بشمار می رود. این روش این امکان را فراهم می‌آورد که دو سری از داده های آماری را با یکدیگر از لحاظ فرم تابع توزیع با یکدیگر و یا یک سری از داده های آماری را با خواص توابع توزیع نظری در مقابل یکدیگر با هم مقایسه نمود. فرم تابعی Q-Q به صورت زیر می‌باشد:

بطوری که، معکوس تابع توزیع تجمعی^[۱۹۰]، تابع توزیع تجمعی و حجم نمونه می‌باشد.
در شکل های ۷ و ۸ فرم توزیعی شاخص های مورد نظر در مقابل توزیع نرمال رسم شده است. قابل استنباط است که هر چهار شاخص بازدهی کل سهام، بازدهی مالی، بازدهی صنعت و بازدهی پنجاه شرکت برتر دارای یک توزیع لپتوکورتیک^[۱۹۱] می‌باشند. این نتیجه بدین مفهوم است که هر چهار شاخص دارای دنباله پهن نسبت به توزیع نرمال می‌باشند.
ماخذ: محاسبات و یافته های محقق
شکل ۷: آزمون وجود دنباله پهن برای شاخص بازدهی کل سهام
و شاخص بازدهی مالی (به ترتیب از چپ به راست)
ماخذ: محاسبات و یافته های محقق
شکل ۸: آزمون وجود دنباله پهن برای شاخص بازدهی صنعت
و شاخص پنجاه شرکت برتر (به ترتیب از چپ به راست)
بنابراین، با توجه به برآورد تجربی، نتایج بیانگر این حقیقت هستند که شاخص‌های کل بازدهی سهام، بازدهی مالی، بازدهی صنعت و پنجاه شرکت برتر دارای توزیع گاوسی نیستند. همچنین نتایج نشان می‌دهند که توزیع‌های تجربی شاخص‌های مورد مطالعه در این تحقیق دارای توزیع‌هایی با دنباله پهن می‌باشند. بدین مفهوم که توابع چگالی بازده معمولاً دارای دنباله پهن و قله بلند نسبت به توزیع نرمال است. به عبارت بهتر توزیع های شاخص بازدهی‌ نسبت به توزیع نرمال با سطح احتمال بالاتری، نقاط انتهایی را طی می کنند. در چنین حالتی ضریب کشیدگی توزیع نرمال برابر ٣ می باشد. درحالی‌که ضریب کشیدگی اکثر سری‌های زمانی مالی بیش از ٣ است. در واقع بازار سرمایه در ایران دارای رفتاری شبیه سایر بازار های مالی می‌باشد.
۴-۳- برآورد تابع توزیع کستینگ
ابتدا در این بخش با بهره گرفتن از روش‌های هودریک پرسکات، بیزین و زنجیره مارکوف مونت‌کارلو مقدمات لازم جهت برآورد تابع توزیع کستینگ فراهم خواهد شد. بنابراین ابتدا با بهره گرفتن از روش هودریک پرسکات اطلاعات شاخص قیمت سهام در ایران روند زدایی می‌شوند. اطلاعات و آمار این مطالعه به صورت روزانه از شهریورماه ۱۳۸۱ تا بهمن ماه ۱۳۸۹ مورد استفاده قرار گرفته است. نمودار روند تغییرات شاخص قیمت سهام (TEPIX) در طول زمان در شکل ۹ نشان داده شده است.
ماخذ: محاسبات و یافته های محقق
شکل۹- تغییرات شاخص قیمت سهام
بر اساس تکنیک کستینگ، جهت برآورد تابع توزیع می‌بایست از داده های روند زدایی شده شاخص قیمت سهام استفاده گردد. لذا با بهره گرفتن از روش هودریک پرسکات داده های شاخص قیمت سهام، به صورتی که در شکل۱۰ مشاهده می‌شود، روند زدایی شده است.
ماخذ: محاسبات و یافته های محقق
شکل شماره۱۰- داده های روند زدایی شده برای شاخص قیمت سهام
در چارچوب یک تابع توزیع گوسی، با بهره گرفتن از روش بیزی انحراف معیارهای زیر گروه داده های مورد نظر محاسبه خواهد شد.
جهت برآورد پارامتر انحراف معیار برای هر مجموعه داده مورد نظر از روش بیزی استفاده خواهد شد. در این روش که از تکنیک شبیه سازی زنجیره مارکوف مونت‌کارلو^[۱۹۲] استفاده می کند با در نظر گرفتن تابع چگالی شرطی برای محاسبه پارامترها (میانگین و واریانس) به طور متوالی نمونه گیری انجام می دهد. در این تحقیق برای محاسبه پارامترهای مورد نظر با بهره گرفتن از نرم افزار وین باگز^[۱۹۳] که توسط اشپیگل هالتر و همکاران^[۱۹۴] طراحی شده است، استفاده خواهد شد. در برآورد تجربی با بهره گرفتن از داده های روند زدایی شده شاخص قیمت سهام، میزان انحراف معیار تمام زیر مجموعه داده‌ها به روش مونت‌کارلو محاسبه می شود. شکل شماره ۱۱ انحراف معیارهای محاسبه شده از روش بیزی را نشان می‌دهد.
ماخذ: محاسبات و یافته های محقق
شکل۱۱- نمودار انحراف معیار محاسبه شده
با بهره گرفتن از روش زنجیره مارکوف مونت‌کارلو
بعد از محاسبه انحراف معیارهای نمونه های مختلف از روش بیزی و محاسبه تابع توزیع مربوط به آن، مقدار عددی پارامتر  حدود ۵۳/۰ برآورد گردید. در نهایت با بهره گرفتن از برنامه نویسی در نرم افزار متلب، تابع توزیع کستینگ به صورت شکل شماره ۴ برآورد شده است.
ماخذ: محاسبات و یافته های محقق
شکل۱۲- برآورد تابع توزیع کستینگ
همان‌طور که در شکل شماره ۱۲ قابل مشاهده می‌باشد، نتایج فرم تابعی توزیع کستینگ به صورت آبشاری برآورد شده است. با کنکاش دقیق در روابط آماری می‌توان به این نتیجه رسید که دلیل بنیادینی که چولگی را ایجاد می کند این است که در تابع توزیع کستینگ متغیر  با متغیر  دارای همبستگی می‌باشند. لذا شکل چولگی تابع توزیع برای سرعت متغیر مورد بررسی، بی شباهت به شکل آبشار انرژی یا فرایند کشیدگی گرداب نیست. این ویژگی در فیزیک بدین مفهوم است که انرژی از مقیاس‌های بزرگ به مقیاس‌های کوچک انتقال می‌یابند. این پدیده به میزان همبستگی واریانس سرعت به مقیاس  دارد. در ضمن بر اساس خواص این تابع توزیع، با افزایش واریانس سرعت به وسیله تغییر  ، می‌توان این انتظار را داشت که دنباله سمت چپ پهن‌تر از دنباله راست گردد.
این امر بدین مفهوم است که با افزایش سرعت حرکت قیمت به سمت مثبت می‌بایست دنباله سمت راست دارای امتداد بلند تری باشد. اما اگر سرعت تعدیلات قیمت کاهش یابد، این انتظار وجود دارد که فرم توزیع نیز دارای دنباله چپ بلند تری باشد. این بدین مفهوم است که اگر در بازار شاهد سرعت‌های متعادلی چه از نظر افزایش قیمت و چه از نظر کاهش قیمت باشیم می‌بایست فرم تابع توزیع از هر دو طرف به میزان تقریباً مشابهی امتداد یابد. به عبارت بهتر اگر در بازار حرکات هیجانی منجر به نوسانات شدید، سریعاً تعدیل گردد، این انتظار وجود دارد که فرم تابع توزیع به سمت توزیع نرمال میل کند.
۴-۳-۱- بررسی ویژگی‌های تابع توزیع کستینگ
با توجه به برآورد تجربی(شکل۱۲)، نتایج نشان می‌دهد که شاخص قیمت سهام دارای توزیع گوسی نمی‌باشد. از آنجا که ضریب کشیدگی توزیع نرمال برابر ٣ می‌باشد، ضریب کشیدگی تابع کستینگ برای نمونه های مختلف حدود ۸/۶ برآورد شده است. این نتیجه بدین مفهوم است که تابع توزیع کستینگ دارای دنباله پهن و قله بلندتری نسبت به توزیع نرمال است. به عبارت دیگر این تابع توزیع نسبت به توزیع نرمال با مقدار احتمال بالاتری نقاط غایی را طی می کند. تفاوت رفتار شاخص بازار سهام با حالت نرمال را می‌توان با مقایسه تابع توزیع تجمعی^[۱۹۵]نشان داد. اگر شکل تابع توزیع تجمعی در حالت نرمال به صورت شکل شماره۱۳ در نظر گرفت. بنابراین با رسم تابع توزیع تجمعی برای بازار سهام ایران (شکل شماره ۱۴) می‌توان به راحتی به وجود دنباله راست در تابع توزیع کستینگ نسبت به حالت نرمال پی برد.
ماخذ: محاسبات و یافته های محقق
شکل۱۳- تابع توزیع تجمعی در حالت نرمال
ماخذ: محاسبات و یافته های محقق
شکل۱۴- تابع توزیع تجمعی در چارچوب الگوی کستینگ
تفاوت میان کشیدگی تابع توزیع نرمال و تابع توزیع با حالت وجود دنباله پهن را می‌توان با بهره گرفتن از روش مقایسه ای مقداری(QQ)^[196] نشان داد. شکل شماره ۱۵ به دلیل وجود دنباله پهن، حاکی از وجود موقعیت‌های ریسکی بیشتری در بازار سهام ایران نسبت به حالت نرمال می‌باشد.
ماخذ: محاسبات و یافته های محقق
شکل۱۵- مقایسه توزیع نرمال با توزیع کستینگ(QQ)
۴-۳-۲-آزمون ثبات مجانبی توزیع^[۱۹۷]
در نهایت این امکان وجود دارد که به آزمون فرضیه ای کستینگ پرداخت. آین فرضیه بیان می کند که با حرکت مقدار لاندا به سمت صفر، تابع توزیع کستینگ به سمت توزیع نرمال حرکت می‌کند. این آزمون به آزمون ثبات مجانبی توزیع مشهور می‌باشد. برای آزمون این فرضیه کافیست مقدار لاندا را که در برآورد الگوی کستینگ مقدار تقریبی ۵۳/۰ برآورد گردید، به سمت عددی نزدیک به صفر (مثلاً ۰۰۰۰۱/۰) میل دهیم. با برآورد تابع توزیع کستینگ و مقایسه آن با توزیع نرمال می‌توان فرضیه فوق را مورد آزمون قرار داد. لذا تحت شرایط جدید منحنی‌های جدید توزیع کستینگ و مقایسه آن با حالت نرمال در شکل های ۱۶ و ۱۷ نشان داده شده است.
ماخذ: محاسبات و یافته های محقق
شکل۱۶- تابع توزیع کستینگ با لاندا ۰۰۰۰۱/۰
ماخذ: محاسبات و یافته های محقق
شکل۱۷ - مقایسه توزیع نرمال با توزیع کستینگ (لاندا ۰۰۰۰۱/۰)
با توجه به شکلهای شماره ۱۶ و ۱۷ به وضوح قابل استنباط است که با کوچک شدن مقدار لاندا توزیع کستینگ که دارای تابع توزیعی با دنباله پهن آبشاری با دنباله سمت راست می‌باشد، به سمت توزیع نرمال حرکت می کند. به عبارت بهتر تابع توزیع کستینگ با لاندای ۵۳ درصد که دارای چولگی شدید به راست می‌باشد با کوچک شدن لاندا چولگی آن از بین رفته و به سمت توزیع نرمال حرکت می کند.
۴-۴-باز تولید دینامیک رفتار شاخص قیمت بازار سهام
مطالعه حاضر برای پاسخ به آخرین سؤال تحقیق اقدام به آزمون باز تولید رفتار شاخص قیمت سهام تحت یک الگوی مشخص اقتصادی کند. هدف از این قسمت تحقیق، آزمون تجربی‌ الگوی اقتصادی ارائه شده در فصل سوم ‌و توانایی قدرت باز تولید رفتار پیچیده شاخص قیمت سهام بازار بورس ایران می‌باشد. لذا جهت باز تولید دینامیک رفتار شاخص بازار سهام می‌بایست در چارچوب قوانین‌ و روابط‌ حاکم‌ در الگو‌ی مورد نظر، تأثیر اجزاء و پارامترهای اثر گذار مورد بررسی قرار گیرد. در ادامه به محاسبه میزان تلاطم^[۱۹۸] به عنوان یکی از مقادیری که برای باز تولید شاخص قیمت مورد نیاز است، پرداخته خواهد شد.
۴-۴-۱-بررسی میزان تلاطم
در این بخش روش پارامتریک که از تکنیک میانگین متحرک موزون نمایی^[۱۹۹] استفاده می‌کند، برای برآورد میزان تلاطم بهره گرفته خواهد شد.^[۲۰۰] در این روش هر چه از زمان حال به گذشته برگشته، به صورت تصاعدی وزن کوچکتری (اهمیت کمتری) برای محاسبه داده می‌شود. روش مورد استفاده به صورت رابطه زیر قابل نشان دادن است.

، تلاطم روزانه در بازار تعریف می شود.  مربع بازدهی، به عنوان نماینده نوسانات واقعی بازار در نظر گرفته شده است. پارامتر لاندا(  )نیز ضریبی ثابت است که دارای مقداری بین صفر و یک می‌باشد. جهت عملیاتی کردن رابطه فوق می‌بایست از عملگر وقفه^[۲۰۱] و محاسبات ریاضی بهره گرفت. روابط نهایی را می‌توان در ادامه نشان داد:

شناسایی فرایند صدور گواهینامه مواد کشتی برای کشتی‌های قدیم و جدید

شناسایی و آماده‌سازی کشتی‌ها برای بازیافت توسط مالکان کشتی
بازرسی و تأیید میدان‌های بازیافت کشتی برای صدور مجوز در جهت انجام اوراق کشتی و از منظر تعیین مسئولیت‌ها
نظارت بر تدارک و صادرات مجدد مواد خطرساز در محل
راهکارهای کمک در پیشرفت کیفی عملیات بازیافت به روش‌های مختلف
همچنین بیان کردند که اولین قدم در انجام این کار تعیین نیازهای مالی است، دومین قدم شناسایی تدابیری برای یک سیستم مالیاتی معتدل بر حسب مسئولیت مالکان کشتی، سازندگان کشتی و تدارک‌کنندگان تجهیزات دریایی کشتی‌های موجود و جدید می‌باشد (دربان، ۱۳۹۱).
۲-۳-۳ بررسی صنعت اوراق کشتی در ایران و جهان
در مقاله‌ای تحت عنوان ”بررسی صنعت اوراق کشتی در ایران و جهان“ با مروری بر چگونگی روند اوراق کشتی‌ها، تحولات جهانی این صنعت در قرن اخیر بررسی شده است و بیان شده است که در ایران نیز دو تجربه ناموفق در این زمینه وجود داشته است که مشکلات هر کدام از زبان مسئولان بررسی می‌شود. در این نوشته با بیان مزایا و مشکلات این صنعت، تلاش شده است تا نظر مسئولان به این صنعت جلب شده و پتانسیل‌های کشور در این زمینه مورد توجه قرار گیرد (مهین روستا، ۱۳۹۱).
در این پژوهش استنتاج شد که این صنعت در مناطقی از دنیا که دارای نیروی کار فراوانی هستند می‌تواند باعث اشتغال‌زایی و سودآوری زیادی باشد. همچنین با بررسی اثرات زیست محیطی صنعت اوراق اعمال قوانین بین‌المللی به عنوان بهترین راهکار جلوگیری از این مضرات مورد تاکید قرار گرفت. که در این مقاله دو تجربه ناموفق صنعت اوراق در کشور بررسی شد و مهمترین مانع در مسیر این صنعت عدم آگاهی کامل مسئولان از منافع این صنعت مطرح شد. همچنین نظر به دسترسی به آب‌های آزاد و همجواری با اقیانوس هند، سواحل دریای عمان به عنوان گزینه مناسب برای ایجاد صنعت اوراق معرفی شد. گزینه قشم بنا بر مسائل زیست محیطی و احتمال ضربه به حیات گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی به خصوص جنگل‌های حرا محل مناسبی نیست و اشتغال‌زایی آن در این جزیره نیز خالی از ابهام نیست و به نظر کاری کارشناسانه انجام نگرفته است، راه‌اندازی این کارگاه در چابهار می‌تواند گزینه در خور تحقیقی برای مسئولان امر باشد تا با بررسی بهتر موقعیت منطقه و عوامل موثر در توقف این طرح، گامی در توسعه‌این منطقه و رشد بیش از پیش این بندر برداشته شود (مهین روستا، ۱۳۹۱).
۲-۳-۴ جذابیت فرصت‌های صنعت اوراق کشتی در ایران
نویسندگان در مقاله‌ای تحت عنوان ”جذابیت فرصت‌های صنعت اوراق کشتی در ایران“ بیان نمودند که به دلیل اهمیت و ضرورت استقرار صنعت اوراق کشتی در ایران، پژوهش حاضر، با رویکردی ترکیبی، به بررسی جذابیت‌های استقرار این صنعت از دیدگاه فرصت‌های موجود پرداخته است. برای استخراج، طبقه‌بندی و اولویت‌بندی فرصت‌ها، پس از مطالعه جامع ادبیات و گردآوری شاخص‌ها و طبقات احتمالی، نمونه‌ای ۳۵ نفره از میان مدیران ارشد و میانی و کارشناسان امور دریایی و بندری و همچنین افراد متخصص در مؤسسات رده‌بندی ایرانیان و شرکت کشتی‌سازی و صنایع فراساحل ایران- ایزوایکو و اساتید این حوزه با نمونه‌گیری آسان و در دسترس انتخاب گردید و گردآوری داده‌ها در دو مرحله انجام شد. ابتدا با بهره گرفتن از پرسشنامه‌های باز و مصاحبه، شاخص‌ها استخراج و پرسشنامه طراحی شد. در مرحله دوم، برای تعیین فرصت‌ها (آزمون دو جمله‌ای) و اولویت‌بندی آن‌ها (آزمون فریدمن) پرسشنامه در میان نمونه توزیع شد (عباسپور و همکاران، ۱۳۹۰).
در پایان هفت طبقه برای فرصت‌ها تعیین شدند که عبارتند از: تقاضای اوراق کشتی، بازار اوراق کشتی، قوانین (سازمان بین‌المللی دریانوردی)، محیط‌زیست، نیروی کار، موقعیت جغرافیایی، و سایر عوامل مشخص شد که نیروی کار، مهمترین فرصت برای استقرار این صنعت در ایران است. البته عوامل فرعی مربوط به آن نیز از اهمیت بیشتری برخوردار بودند (عباسپور و همکاران، ۱۳۹۰).
۲-۳-۵ بررسی تأثیر اسکراپ شناورها بر میزان آلودگی سواحل و محیط‌زیست دریا از دیدگاه کنوانسیون‌های سازمان بین‌المللی دریایی با مطالعه موردی سواحل خلیج فارس
اوراق یک کشتی، با تولید حجم وسیعی از ضایعات همراه است که برخی مفید و برخی دیگر بسیار مضر هستند. در اکثر ضایعات مضر، مواد سمی بسیار خطرناک (هم برای انسان و هم برای محیط‌زیست) به مقدار زیاد یافت می‌شود. افزایش تعداد شناورهای مختلف و حجم تردد آنها، باعث ورود آلاینده‌های مختلف به اکوسیستم دریا و متعاقب آن آلودگی دریا شده است. از سوی دیگر با گسترش استفاده از بخش حمل‌ونقل دریایی در طول زمان، کشتی‌های با طول عمر زیاد و فرسوده نیاز به از رده خارج شدن و اوراق کردن داشتند که به دنبال آن انتشار آلاینده‌های زیست‌ محیطی ایجاد شد و سازمان‌های بین‌المللی و کارشناسان را به فکر ایجاد برنامه مدیریت زیست‌ محیطی انداخت؛ به طوری که از سال ١٩۵۴ آلودگی دریا از جانب کشتی‌ها برای همیشه در دستور کار سازمان‌های بین‌المللی قرار گرفت و سازمان بین‌المللی دریانوردی^[۸] به عنوان سازمان مرجع برای مقابله با آلودگی‌های دریا تعیین شد. پژوهش حاضر با توزیع گویه‌های پرسشنامه، مصاحبات، ارائه نظریات کارشناسی شده و مطالعه متون و تئوری‌ها سعی بر بررسی تأثیر اسکراپ شناورها بر میزان آلودگی سواحل و محیط‌زیست دریا از دیدگاه کنوانسیون مارپل^[۹] در حوزه عملکردی خلیج فارس دارد (خسروی و همکاران، ۱۳۹۳).
در پایان استنتاج کردند که با توجه به موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه پژوهش (عمق کم اروندرود، کثرت تردد شناورها در این حوزه، محدود بودن و بسته بودن منطقه، بوم زیست گونه‌های متعدد آبزیان و …) ، عدم مکان مناسب طراحی شده جهت امر اسکراپ شناورها، عدم نظارت دائمی قوانین حاکم بر صنعت اسکراپ، عدم دسترسی به آب‌های آزاد و … ، این مکان در حال حاضر جهت انجام اسکراپ شناورها پیشنهاد نمی‌گردد. ولی با یک سری اقدامات از جمله تصویب قوانین ملی در مورد امر اسکراپ شناورها، توجه ویژه به قوانین و آیین‌نامه‌های مصوبه محیط‌زیست، عدم ایجاد آلودگی در حین انجام عملیات اسکراپ، ایجاد صنایعی کاملاً مکانیزه جهت اسکراپ شناورها و … این صنعت می‌تواند در سواحل جنوب کشور(سواحل خلیج فارس) پایه‌گذاری شود که به مراتب برای کشور عامل سود و اشتغال‌زایی را ایجاد می‌کند (خسروی و همکاران، ۱۳۹۳).
۲-۳-۶ بررسی و تعیین عوامل موثر بر پیاده‌سازی صنعت اوراق کشتی در ایران و ارائه استراتژی‌های مناسب به کمک مدل SWOT
این پژوهش به بررسی عوامل موثر بر پیاده‌سازی صنعت اوراق کشتی در ایران پرداخته و جنبه‌های متفاوت استقرار صنعت اوراق کشتی و آثار و تبعات آن بررسی شده است و همچنین نقاط قوت و ضعف ایران در استقرار این صنعت مشخص و بر این اساس استراتژی مناسب اتخاذ گردیده است. در مرحله اول تحقیق عوامل اثرگذار بر استقرار صنعت اوراق کشتی در قالب یک پرسشنامه به پرسش گذاشته شد، و به کمک آزمون‌های آماری دوجمله‌ای و فریدمن، عوامل اصلی و فرعی از نظر متخصصین شناسایی و اولویت‌بندی گردید. در مرحله دوم با کمک الگوی SWOT^[10] ، مجدداً با احتساب نظرات کارشناسان، نمرات نهایی ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی به ترتیب ۹/۲ و ۲/۳ حاصل شد و این صنعت در ناحیه ۲ ماتریس داخلی و خارجی قرار گرفت (عباسپور و سیاره، ۱۳۹۱).
روش تجزیه و تحلیل SWOT مدل تحلیلی مختصر و مفیدی است که به شکل نظام‌یافته هر یک از عوامل قوت، ضعف، فرصت و تهدید را شناسایی کرده و استراتژی‌های متناسب با موقعیت کنونی حرفه مورد نظر را منعکس می‌سازد. در این روش تلاش‌هایی برای تجزیه و تحلیل شرایط بیرونی و وضعیت درونی بعمل آمده و بر اساس آن استراتژی مناسب برای بقاء سازمان طراحی می‌شود. در این مدل فرصت‌ها و تهدیدها نشان دهنده چالش‌های مطلوب و یا نامطلوبی است که در محیط فراروی سازمان قرار دارد و در مقابل، قوت‌ها و ضعف‌ها (شایستگی‌ها، توانایی‌ها، مهارت‌ها و کمبودها) وضعیت محیط داخلی تشکیلات مورد مطالعه را به نمایش می‌گذارد (عباسپور و سیاره، ۱۳۹۱).
نهایتاً نتایج در قالب چهار استراتژی کلی SO، ST، WO و WT بیان شد. کسب حمایت ملی از طریق تأکید بر حفظ پاکیزگی محیط‌زیست، جذب تقاضای بازار داخلی، انعقاد تفاهم‌نامه با کشورهای موفق در این زمینه، جذب تقاضای بازار داخلی و ورود به بازارهای برون‌مرزی، استفاده از آهن‌آلات اوراقی با هدف کاهش ذخایر ملّی، ورود ارز به کشور با صادرات آهن‌آلات اوراقی، ایجاد شرایط و بسترهای محیطی لازم برای جذب نیروی کارآمد موجود در کشور از جمله نتایج این تحقیق است (عباسپور و سیاره، ۱۳۹۱).
۲-۳-۷ مخاطرات زیست محیطى و انسانی
اسکراپ در واقع به مجموعه عملیاتی اطلاق می‌شود که جهت تراشیدن بدنه کشتی و اوراق نمودن آن به کار می رود. اگرچه این نوع عملیات ریشه در تاریخ کشتی‌سازی دارد اما از دهه ۴۰ میلادی به واسطه افزایش تقاضا جهت مصرف آهن و فولاد و توسعه صنعت بازیافت به عنوان یک صنعت شکل گرفت و از همان زمان آثار و تبعات زیست محیطی آن نمایان گردید. ورود انواع آلاینده‌ها همانند نفت، آزبست، پی‌سی‌بی، دیواکسین‌ها و انواع مخاطرات بهداشتی و حتی مرگ‌ومیر انسانی گریبان این صنعت را گرفت و همین امر باعث شد تا عنوان صنعت کثیف به این نوع عملیات اطلاق شده و در دنیا به این نام شناخته شود. آنچه مسلم است تأثیر این صنعت بر روی مناطق جزر و مدی و فوق جزر و مدی است. مناطق ذکر شده در دنیا به عنوان بانک زیستی محسوب می‌شوند در نتیجه تأثیر منفی آن باعث شد تا در سواحلی همچون هند، پاکستان و دیگر مناطق شرق آسیا در نتیجه این صنعت آسیب جدی به محیط‌زیست دریایی وارد شود (فداکار، ۱۳۸۷).
آنچه که باعث شد تا این صنعت کثیف نامیده شود شرایط نامناسب کار (ساعات کار طولانی، تعداد شیفت‌های کار کم، کمی دستمزد، ناامنی محل کار و مرگ‌ومیر انسانی، انفجار در محل کار، کار در محیط‌های تاریک، آتش‌سوزی و …) و ایجاد آلودگی‌های زیست محیطی بود. برآوردها در کشور هند و بنگلادش نشان می‌دهد که سالانه به طور متوسط حدود ۴۰۰ نفر جان خود را از دست داده و ۶۰۰۰ نفر به طور جدی آسیب می‌بینند. قرار گرفتن در مقابل ترکیبات سمی خطرناک همچون ترکیب آلاینده پایدار، آزبست، افتادن از بلندی (در برخی از موارد ارتفاع به حدود ۷۰ متر نیز می‌رسد)، کار در گرمای طاقت‌فرسا و محیط‌های آلوده به گازها و بخارهای ناشی از مواد نفتی، برخورد با اجسام تیز، انفجار و … از جمله عوامل مرگ‌ومیر کارگران بوده‌اند. عدم نظارت مناسب بر فعالیت صاحبان کارگاه‌ها و صنایع از سوی متولیان حقوق کارگران و پایین بودن فرهنگ ایمنی در محیط کار نیز به عنوان دیگر عوامل مدیریتی در مخاطرات محسوب می‌شود (فداکار، ۱۳۸۷؛ COWI/DHI. 2007).
کشتی‌های اقیانوس‌پیما در واقع همانند یک شهر کوچک بوده که حاوی انواع آلاینده‌ها و پسماندها می‌باشد. آلاینده‌های به وجود آمده شامل: مواردی است که در اثر عملیات بازیافت کشتی به وجود آمده یا آن دسته از فعالیت‌هایی که در اثر استقرار افراد و صنعت در محل می‌باشد. در حال حاضر تمامی فرایند بازیافت در محیط‌های باز ساحلی صورت می‌گیرد که از جمله حساس‌ترین مناطق زیستی در محیط‌های دریایی محسوب می‌شوند و این امر نیز در مناطقی که دارای بستر گلی و شیب ملایم است اتفاق افتاده و آن هم به دلیل عدم تأثیر انرژی ناشی از امواج و آرامش نسبی دریا جهت انجام فعالیت است. برآوردها نشان می‌دهد که با توجه به خروج کشتی‌های تک جداره از خطوط کشتیرانی، میزان بازیافت تا سال ۲۰۱۰ افزایش چشمگیری به خصوص در آسیا خواهد داشت و این امر در قدر مسلم با افزایش آلاینده‌ها در محیط‌زیست دریایی توأم خواهد بود (فداکار، ۱۳۸۷).
۲-۳-۸ ملاحظات زیست محیطی مربوط به بازیافت شناورها و ضرورت مدیریت آن در ایران
کشتی‌ها در پایان طول عمر خدمات‌دهی‌شان، بازیافت می‌شوند، که یک روش انهدام کامل است. با این حال، وضعیت گزارش شده فعلی راجع به شرایط کاری و روش‌های باز کردن تجهیزات از کشتی‌ها، دلیل دلواپسی از ایمنی زیست محیطی و سلامتی و رفاه کارگران در صنعت بازیافت کشتی‌هاست. به خصوص در آسیا به علت کم توجهی به استانداردهای بهداشتی، ایمنی و زیست محیطی^[۱۱] ، مواد سمی موجود در کشتی‌ها وارد محیط‌زیست و بدن کارگران که در صنعت بازیافت کار می‌کنند، می‌شود. اگر صنعت بازیافت کشتی‌ها مدیریت نشود، این صنعت می‌تواند به یکی از صنایع کشنده در جهان تبدیل شود (مقدم و مظاهری، ۱۳۸۸).
صنعت بازیافت کشتی‌ها به عنوان یکی از مشاغل آلوده‌کننده شناخته شده، که عموماً در کشورهایی مانند: چین، پاکستان، هند و بنگلادش انجام می‌شود. بر اساس آمار در طول سال‌های ۱۹۷۸ تا ۲۰۰۷ از ۱۰۰ درصد کشتی‌هایی که بازیافت شده‌اند، ۳۳% توسط هند، ۱۱% توسط چین، ۱۶% توسط بنگلادش و ۳% توسط پاکستان انجام می‌شود. در هند، ده‌ها هزار مرد جوان در شرایط سخت کاری در مکان‌های بازیافت کشتی‌ها مشغول به کار هستند. آنها به صورت شیفتی و در شرایطی بسیار سخت و تنگ و اغلب بدون تجهیزات ایمنی کافی کار می‌کنند. تنها از آلانگ؛ بزرگ‌ترین قبرستان کشتی‌ها در دنیا به طور متوسط ۳۶۰ مرگ در سال گزارش شده است. دلیل مرگ‌ها انفجار، آتش، خفگی و افتادن میله‌ها و صفحات فولادی است. در مکان‌های بازیافت کشتی‌ها، کارگران مواد عایق‌کاری شده با پشم شیشه را با دست‌های بدون دستکش جابجا می‌کنند. کارگران با برشکاری شعله‌ای قطعات فولادی کشتی را به قطعات کوچکتر می‌بریدند و گازهای سمی متصاعد شده از رنگ‌های سربی را بدون هیچ محافظتی استنشاق می‌کنند و زنان کارگر زباله‌های پشم شیشه را بر روی سرشان حمل کرده تا آنها را دریا بریزند. در کارخانه‌های کشتی‌سازی کارگران اطلاعی از مواد خطرناکی که با آن سروکار داشته، ندارند. کار کردن بدون محافظت با مواد سمی، باعث بیماری‌های بسیاری می‌شود (مقدم و مظاهری، ۱۳۸۸).
که در اینجا مختصراً به برخی از منابع مضر ناشی از بازیافت کشتی اشاره می‌شود (Greenpeace International, 2000):
پشم شیشه
گرد و غبار پشم شیشه باعث تغییر شکل بافت‌های شبه-زخم می‌شود که این خود باعث مشکلات دائمی در تنفس می‌شود (آزبستوسیس). در حالت دراز مدت، سرطان شش‌ها و غشای نازکی که این اُرگان‌ها را احاطه کرده است، تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
سرب
پس از خوردن یا استنشاق سرب، خون و استخوان‌ها متراکم و جمع می‌شوند. استنشاق این ماده می‌تواند منجر به کم خونی شود و برای سیستم عصبی و کلیه‌ها سمی است.
آرسنیک
قرار گرفتن در معرض آرسنیک منجر به سرطان‌های شش، پوست، روده، کلیه، جگر و مثانه می‌شود. همچنین می‌تواند باعث تخریب عروق خونی شود. التهاب بافت‌های عصبی ناشی از آرسنیک می‌تواند باعث نقصان در احساسات یا فلج شود. تومورهای بدشکل نیز ممکن است در پوست کسانی که در معرض آرسنیک قرار گرفته‌اند ظاهر شود.
کروم
کرومیوم نگاه داشته شده در برخی مواد شیمیایی با پایۀ کروم (کرومات) می‌تواند منجر به اگزما و بیماری‌های تنفسی در افرادی که در معرض غبار یا بخارهای آن قرار می‌گیرند، شود؛ سرطان شش از آن جمله است.
ارگانوتین‌ها
ارگانوتین‌ها سم اعصاب هستند که در خون، کبد، کلیه‌ها و مغز جمع می‌شوند.
PAH
ترکیبات PAH^[12] می‌تواند منجر به سرطان‌های مختلف از جمله سرطان شش و پوست بیضه شود. برخی از این مواد می‌توانند با مواد ژنتیکی^[۱۳] ترکیب شوند و منجر به تخریب یا جهش سلول‌ها و توقف سیستم دفاعی بدن شود.
دیوکسین‌ها
دیوکسین‌ها نیز مواد سرطان‌زای قدرتمند و متوقف‌کنندگان سیستم ایمنی هستند و در بافت‌های چربی بدن جمع می‌شوند. علاوه بر این، گمان می‌رود که تأثیرات پیش‌زادی و پس از تولد در سیستم عصبی بچه‌ها دارند. در مطالعۀ حیوانات نشان داده شده است که باعث کاهش تولید اسپرم می‌شوند.
از لحاظ داده‌های موجود، نباید هیچ شکی وجود داشته باشد مبنی بر اینکه کشتی‌ها از سال‌های ۱۹۷۰ بالاترین سطح مواد خطرناک را دارا هستند. این کشتی‌ها اکنون بدون هیچ ایمنی یا احتیاط زیست محیطی در مناطق جزر و مدی سواحل آسیایی تکه تکه شده‌اند. مردم، بدون هیچ محافظتی با همان مواد سمی و خطرناک سروکار دارند. تنها تفاوت اصلی این است که در چین و فیلیپین جرثقیل‌ها و ماشین‌آلات بیشتری نسبت به هند و بنگلادش استفاده می‌شود. با این حال، در چین و فیلیپین آزبست در فضای باز انباشته و در همان محل انبار شده و زباله‌های سمی در فضای باز سوزانده شده، درست مانند همان چیزی که در آلانگ وجود دارد (مقدم و مظاهری، ۱۳۸۸).
۲-۳-۹ صنعت بازیافت کشتی موتور محرکه اقتصاد یا تهدید محیط‌زیست با تاکید بر قابلیت‌های کلیدی بندر خرمشهر
همانطور که از عنوان پیداست سعی داریم با ارزیابی مزیت‌ها و امتیازهای بازیافت و اوراق کشتی در ایران به خصوص در منطقه خوزستان و نگاهی دقیق‌تر و عمیق‌تر به موانع و مشکلات تشکیلاتی و قانونی و زیست محیطی، افقی روشن‌تر در جهت ایجاد و یا جلوگیری از شکل‌گیری این صنعت ترسیم نماییم. بازیافت کشتی‌ها می‌تواند موتور محرکه صنعت و اقتصاد باشد. بدون شک عرصه بازیافت کشتی‌ها بسیار درآمدزا بوده و سرمایه خارق‌العاده‌ای در این صنعت نهفته شده است. اطلاق واژه‌هایی چون صنعت، علم و یا دنیای بازیافت و اوراق شناورها به این حرفه دور نمی‌باشد، چرا که با بررسی پتانسیل‌ها و مزیت‌های این صنعت به وضوح مشخص می‌گردد، که تنها جنبه اشتغال‌زایی آن می‌تواند هر حکومت و دولت‌مردی را برای رهایی از معضل بیکاری به سوی آن متمایل نماید. لذا در اینجا به بررسی ابعاد مختلف پتانسیل و امتیازهای صنعت بازیافت کشتی خواهیم پرداخت و پس از آن با نگاهی به مشکلات و معضلات پیش روی آن قصد رسیدن به نتیجه معقول در جهت ورود و یا عدم ورود به صنعت پرسود و پر مخاطره بازیافت کشتی را داریم. در این مقاله سعی بر این است تا توجیه اقتصادی و یا عوامل بازدارنده صنعت بازیافت کشتی در منطقه شمال خلیج فارس (اروندرود) را به چالش بگذارد (فرشادجم و همکاران، ۱۳۹۰).
مسلماً اجرایی نمودن صنعت بازیافت کشتی‌ها به دلیل کمک به چرخه اقتصاد کشور و بحث اشتغال‌زایی بسیار مفید به فایده می‌تواند باشد. مضافاً اینکه زمینه‌های توسعه‌این صنعت در کشور به دلیل روند رو به رشد صنعت کشتی‌سازی و حجم بالای حمل‌ونقل دریایی در کشور به تبع آن حجم بالای کشتی‌های فرسوده و صدمه دیده که از چرخه حمل‌ونقل دریایی خارج و به جمع شناورهای غیرقابل دریانوردی افزوده می‌شوند، وجود دارد. از یک طرف می‌توان گفت هر صنعت به طور عام دارای یک بار آلودگی است و در خصوص صنعت بازیافت کشتی‌ها نمی‌توان نگرانی متولیان حفاظت از محیط‌زیست و دوستداران طبیعت را تبعات سوء عملیات اوراق کشتی متوجه عوامل انسانی و محیط‌زیست می‌شود یا آلودگی ناشی از تأثیرات نامطلوب بر سواحل محل بازیافت و به خطر انداختن گونه‌های آبزیان موجود در منطقه را نادیده گرفت. منطقه شمال خلیج فارس (اروندرود) به عنوان منطقه مورد مطالعه‌این پژوهش بسیار حساس و استراتژیک می‌باشد. هم چنین این منطقه به لحاظ تنوع زیستی و ویژگی‌های زیست محیطی جزء مناطق ویژه محسوب می‌شود. حمل‌ونقل نفت و مواد شیمایی، تجارت کالا، کم عمق بودن، محدود بودن جریانات غالب در این منطقه از جمله عواملی است که لزوم دقت بیشتر در رعایت استانداردهای زیست محیطی را می‌طلبد.
نتیجتاً می‌توان گفت که با توجه به دلایل توجیهی ذکر شده جهت راه‌اندازی این صنعت و توجه به این مسئله که از دیدگاه زیست محیطی، هدف از بین بردن هیچ صنعت سودآوری نیست چرا که هر صنعت در وهله اول از سرمایه ملی محسوب شده و از طرفی لزوم توجه به محیط‌زیست دریایی و اهمیت حفاظت از آن به عنوان یک موهبت الهی ضروری به نظر می‌رسد. کشور ایران می‌تواند با اتخاذ تدابیر خلاقانه، در مناطقی خارج از خلیج فارس با حفظ ضوابط و استانداردهای زیست محیطی، نظارت سازمان حفاظت از محیط‌زیست و سازمان بنادر و دریانوردی در چارچوب قانون، تضمین وجود تسهیلات، تجهیزات و فناوری‌های لازم، اجرای ایمن و بی‌خطر، آموزش پرسنل درگیر در امر بازیافت، متولی و پیشرو در زمینه این صنعت در منطقه باشد. این مهم تنها زمانی اتفاق می‌افتد که سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با این صنعت به صورت هماهنگ مسئولیت خود را بپذیرند . با ایجاد چند حوضچه مشخص با نظارت همه‌جانبه آنها و حضور بخش خصوصی این صنعت را آغاز نمایند. برخی از این سازمان‌ها عبارتند از سازمان محیط‌زیست، سازمان صنایع و معادن، سازمان بنادر و دریانوردی، وزارت علوم و تحقیقات، وزارت امور خارجه و… هستند. پس از آغاز به کار این صنعت تمامی آزمایشات و تحقیقات مورد نیاز و نظارت تنگاتنگ باید صورت پذیرد و آنالیز لازم بر روی این داده‌ها انجام شود. نتایج و تجربیات این طرح می‌تواند برای گسترش استاندارد و علمی این صنعت در کشور راه‌گشا بوده و باعث تقویت و بهبود اقتصاد کشور گردد (فرشادجم و همکاران، ۱۳۹۰).
۲-۳-۱۰ مدیریت زیست محیطی صنعت اوراق کردن کشتی
به دلیل ماهیت فرایند صنعت اوراق کردن و اثرات زیست محیطی آن در هر فاز مراحل چندگانه اوراق کردن یک شناور، رویکرد سیستمی مد نظر قرار گرفته و از روش تجزیه و تحلیل سیستمی جهت بررسی مقوله مذکور استفاده شده است. از آنجایی که نواحی ساحلی، بستر و مکان استقرار و اجرای این صنعت می‌باشند، بخش‌های مختلف ناحیه ساحلی که فعالیت‌های متنوع اوراق‌سازی کشتی را تحمیل می‌نمایند در فازهای عملیاتی صنعت مذکور، مورد بررسی قرار داده شده و خطرات زیست محیطی ناشی از فعالیت‌های تخریب و اوراق کردن کشتی شناسایی‌شده است. تمام مراحل تخریب و انهدام کشتی که با هدف استحصال فولاد خالص می‌باشد در شش فاز عملیاتی و در سه بخش از ناحیه ساحلی انجام می‌گیرد. مواد و ترکیبات حاصل از برش و جداسازی پیکره کشتی در هر مرحله ، ۱۵ نوع آلاینده شیمیایی و بیولوژیکی را به محیط ساحلی وارد می‌کند و تعادل اکولوژیکی زیست‌بوم ساحلی را با تهدید و خطر مواجه می‌سازد. فشار آلودگی و قدرت تخریبی این صنعت بر پایه مدیریت زیست محیطی با مکان‌یابی صحیح و ارزیابی زیست محیطی و جمع‌ آوری و دفع و بازیافت اصولی مواد زائد خطرناک به حداقل ممکن کاهش می‌یابد. افزایش تعداد کشتی‌هایی که به زودی باید اوراق شوند، خطوط ساحلی کشورهای آسیایی و حتی اخیراً سواحل ایران را به شدت تهدید می‌کند که بایستی قبل از هر گونه صدور مجوز برای ایجاد این صنعت، ایستگاه مناسب انتخاب شده و پیامدهای زیست محیطی آن سنجیده شود و بر اساس ارزیابی زیست محیطی و توان اکولوژیکی سواحل در مورد استقرار صنعت مذکور تصمیم‌گیری شود (هاشمی، ۱۳۸۳).
بررسی فعالیت اوراق کردن کشتی به عنوان یک سیستم نسبتاً پیچیده، و اثرات سوء آن بر محیط‌زیست ساحلی، با استعانت از رویکرد سیستمی قابل دستیابی است. تجزیه و تحلیل سیستمی روشی است که با توجه به ماهیت سیستمی صنعت اوراق کردن کشتی، جهت بررسی فرایند جداسازی یک شناور بزرگ و آلاینده‌های حاصل از بریدن و جدا کردن قسمت‌های مختلف آن به کار رفته است. در این روش در هر مرحله از فرایند بریدن و قطعه قطعه کردن، ترکیبات و مواد جدا شونده به طور سیستماتیک شناسایی‌شده، آلودگی‌های حاصل از آنها و اثرات و خطرات زیست محیطی آلاینده‌ها در هر فاز مورد بررسی قرار می‌گیرد (UNEP, 2002؛ هاشمی، ۱۳۸۳).
فرایند اوراق یک کشتی، طی مراحل مختلفی انجام می‌گیرد که در هر مرحله بخش‌هایی از کشتی، بریده و جدا می‌شود و زائدات و آلاینده‌های مشخصی به محیط وارد می‌شود. محیط‌زیست ساحلی به عنوان بستر فعالیت‌های اوراق‌سازی کشتی تحت تأثیر بار آلودگی ناشی از این صنعت می‌باشد. ناحیه ساحلی به دلیل واقع شدن در محدوده حد فاصل بین دریا و خشکی از ویژگی‌های هر دو زیست‌بوم بهره برده و یک اکوتون (مرز بین دو زیست‌بوم) محسوب می‌شود. تنوع گونه‌ای بسیار زیاد از نظر جانوری و گیاهی در محدوده‌ای باریک، آسیب‌پذیری و حساسیت آن را افزایش داده است. مواد و ترکیبات حاصل از فعالیت‌های قطعه قطعه نمودن و جداسازی پیکره کشتی‌ها در هر منطقه، باعث آلودگی شدید در آن ناحیه خاص از ساحل می‌شود. مواد زائد سمی حدود ۵% از وزن کشتی‌ها را تشکیل می‌دهد که برای زیست‌مندان ساحلی بسیار خطرناک می‌باشد (هاشمی، ۱۳۸۳).
۲-۳-۱۱ بررسی صنعت بازیافت کشتی‌ها
اسکراپ کشتی‌ها و سازه‌های دریایی و یا به طور کلی یک شناور نوعی بازیافت بوده و شامل خرد کردن آن به اجزا کوچکتر می‌باشد. هر شناور دارای یک عمر مفید است به طوری که بعد از مدتی که معمولاً چندین دهه است، به علت خوردگی و گاه نیاز به انجام برخی تغییرات سازه‌ای برای مطابقت با قوانین و مقررات ایمنی و فنی و همچنین نیازهای تجاری روز دنیا، انجام تغییرات و تعمیرات مورد نیاز لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نمی‌باشد. خرد کردن کشتی فرصتی را ایجاد می‌کند تا مواد مصرفی به خصوص فلزات به کار رفته در آن مورد استفاده مجدد قرار گیرند. برخی از کشتی‌ها قبل از رسیدن به این مرحله طی حوادث مختلف از جمله برخورد با صخره یا هوای طوفانی و یا آتش‌سوزی غرق شده و به صورت لاشه کشتی در بستر اقیانوس‌ها و دریاها باقی می‌مانند. برخی دیگر از کشتی‌ها پس از اتمام عمر مفید به جای اوراق شدن به صورت‌های دیگر نظیر موزه، رستوران و … مورد استفاده قرار می‌گیرند. که در این پژوهش سعی شده به بررسی کنوانسیون بازل، خطرات ناشی از بازیافت کشتی‌ها و هم چنین وضعیت صنعت بازیافت کشتی‌ها در ایران و جهان پرداخته گردد (مقدم، ۱۳۹۱).
مناطقی که به عنوان سایت‌های بازیافت کشتی در نظر گرفته می‌شوند می‌بایست دارای ویژگی‌ها و امکانات خاصی بوده تا خطرات و مشکلات این صنعت به حداقل ممکن کاهش یابد. از آنجا که این صنعت دارای ریسک بالای زیست محیطی است محل پیشنهادی می‌بایست به گونه‌ای انتخاب گردند که حداقل تأثیر را بر مناطق ویژه و حساس زیست محیطی از قبیل جنگل‌های حرا، صخره‌های مرجانی، گونه‌های خاص گیاهی و جانوری و … داشته باشند. همچنین مکان‌ها باید دارای تجهیزات ویژه به منظور خرد کردن کشتی‌ها، بارگیری مواد حاصله از بازیافت، وجود راه‌های دسترسی زمینی و دریایی (جاده، اسکله، راه‌آهن و …)، تجهیزات مقابله با آتش‌سوزی، تجهیزات مقابله با آلودگی‌های زیست محیطی، تجهیزات ایمنی و بهداشتی و… باشند. همچنین مسائل مربوط به تأمین نیروی انسانی مناسب و هزینه‌های ناشی از آن بایستی مورد توجه قرار گیرند (مقدم، ۱۳۹۱).
۲-۳-۱۲ اقتصاد صنعت اوراق‌سازی
صراف و همکاران در سال ۲۰۱۰ تحقیق مفصلی از طرف بانک جهانی بر روی اوراق‌سازی در کشورهای بنگلادش و پاکستان انجام دادند. بر اساس این گزارش ۷۰ تا ۸۰ درصد اوراق کشتی‌ها در کشورهای بنگلادش، هند و پاکستان انجام می‌گیرد. دو کشور چین و ترکیه را نیز باید به جمع کشورهای صاحب این صنعت اضافه کرد. تنها ۵ % این صنعت در خارج از کشورهای ذکر شده انجام می‌گیرد ( صندوق توسعه صنایع دریایی، ۱۳۹۳).
آهن قراضه حاصل از اوراق‌سازی، بیش از نصف فولاد مورد نیاز کشور بنگلادش را تأمین می‌کند و باعث ایجاد اشتغال صد هزار نفر گردیده است. تعداد کارگران در محوطه‌ها متفاوت است و شامل ۸۰۰۰ تا ۲۲۰۰۰ نفر کارگر در حوضچه‌های اوراق‌سازی می‌شود. این آمار با احتساب افرادی که به طور غیرمستقیم با این صنعت سروکار دارند به ۲۰۰۰۰۰ نفر نیز می‌رسد. در پاکستان این آمار کمتر است. بر اساس این گزارش تقاضا برای اوراق‌سازی در سال‌های آینده کاهش نخواهد یافت. زیرا به دلیل سفارش بالای ساخت کشتی در سال‌های قبل و دوره بحران اقتصادی، در ۵ تا ۱۰ سال آینده تقاضا برای حمل‌ونقل دریایی از میزان عرضه آن کمتر خواهد بود. بنابراین استفاده از کشتی‌های فرسوده و با عمر بالا توجیه اقتصادی ندارد و روند اوراق‌سازی ادامه خواهد یافت (صندوق توسعه صنایع دریایی، ۱۳۹۳).
۲-۳-۱۳ وضعیت قوانین و مقررات موجود در زمینه بازیافت کشتی در ایران

- الزام افزایش سالانه قیمت خرید تضمینی محصولات متناسب با نرخ تورم.
با توجه به تاثیرگذار بودن بکارگیری ماشین آلات کشاورزی بر روی بهره‌وری، موارد ذیل پیشنهاد می‌گردد:
- تشویق و ترغیب کشاورزان به ویژه کشاورزان پیشرو جهت پذیرش و استفاده از فناوری نوین.
اعطای یارانه جهت دریافت تسهیلات از بانک ها به منظور یکپارچه سازی اراضی. -
با توجه به معنی دار بودن ضریب مربوط به شاخص توسعه انسانی در مدل بررسی و عوامل موثر به بهره برداری و مثبت بودن ضریب مذکور و با توجه به آنکه شاخص توسعه انسانی از فاکتورهایی از جمله درآمد سرانه واقعی، نرخ با سوادی، آموزش، بهداشت، تغذیه و نیز امید به زندگی، تشکیل گردیده است. از این رو جهت ارتقاء این شاخص، عوامل ذیل، پیشنهاد می‌گردد:
- به منظور نیل به خودکفائی و ایجاد فرصت های شغلی، افزایش تولید و درآمد کشاورزان و همچنین ارتقاء بهره‌وری، اقدامات ترویجی، مانند آموزشهای ترویجی، مهارتی غیر رسمی، آموزش های رسمی( فنی حرفه‌ای، کاردانش) به بهره برداران بخش کشاورزی، تهیه و تولید فیلم های آموزشی، نشر کتب و نشریات ترویجی توصیه می‌گردد.
- انجام تمهیدات لازم برای ظهور قابلیت های فردی و اجتماعی و توانمندسازی افراد از طریق آموزش.

-جذب و به کارگیری نیروهای شایسته به منظور مدیریت صحیح فعالیت های اقتصادی واجتماعی و جلوگیری از مهاجرت روستائیان کشاورز به شهرها.
- افزایش سرمایه های اجتماعی از طریق تقویت نهادهای مربوط و بهبود نهادهای موجود.
- توجه به عامل انسانی به ویژه سرمایه انسانی به عنوان نخبگان و رهبران علمی جامعه در هدایت سیاست ها و برنامه ریزی ها از مقوله مهمی است که تاثیر شگرفی در ارتقای شاخص های توسعه انسانی می‌گذارد. شایسته سالاری و توجه به نیروهای فکری جامعه به عنوان تولید کنندگان فکر و اندیشه ابعاد مهم این مقوله را نشان می‌دهد.
جهت تحقیقات آتی پیشنهاد می گردد از آنجا که در عوامل مورد بررسی با گذشت زمان تغییراتی حاصل می‌گردد جهت کارآمدی و اثر بخشی تحقیق حاضر، متغییرهای مورد بررسی مجددا مورد نظر سنجی خبرگان و بروز رسانی قرار گیرد.
Abstract
Efficiency & productivity promotion is one of the essential object of achieving economical growth.
Increasing productivity is fundamental concern of each economical entity that producing goods & services. In case of programming for developing each section, it is necessary to consider all.
In agriculture and cultivate, as one of the most important economical section in country increasing production and revenue for farmers is a determining factor for attracting investors.
The goal of this study is analyzing productivity changes of producing factors in sub sector of cultivate and identifyting effective factors in this sub sector.
Researcher has achieved essential information by using library source , internet and also present statistics in data center of ministry of Jahad and for obtaining efficiency , DEA method has been used & Eviews software has also been used for finding responsible factor.
Results have showed that efficiency has been increased in cultivate in each year but technological & productivity changes has not increased in this study.And also it clear that investing & human resource index , had positive effect in productity in cultivate section.
منابع:
۱- ابوالحسنی،‌امیر حسین(۱۳۸۶) بررسی عوامل موثر بر بهره‌وری فرایند تولید در صنایع اتومبیل سازی، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس.
۳- امامی‌میبدی، علی(۱۳۸۰) مطالعات اولیه برای اندازه‌گیری کارایی بیمارستان‌های تحت پوشش سازمان تأمین اجتماعی، مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی، گزارش ۷۸.
۲- امامی‌میبدی، علی(۱۳۸۴)اصول اندازه گیری کارایی و بهره‌وری(علمی و کاربردی) تهران موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی.
۴- بابایی، بئاتریس(۱۳۸۵) اندازه و بررسی کارایی در بانکهای تجاری با استفاده ازDEA، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس.
۵- بهزادی فر، مریم(۱۳۸۴) تخمین تابع هزینه و بررسی رشد بهره روی کل عوامل تولید در بخش کشاورزی ایران طی دوره ۱۳۴۹-۱۳۷۹ پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده اقتصاد دانشگاه شیراز.
۶- پورکاظمی، محمدحسین، سلطانی، حسینعلی(۱۳۸۶) ارزیابی کارایی راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در مقایسه با راه‌آهن کشورهای آسیایی و خاورمیانه، مجله تحقیقات اقتصادی شماره ۷۸.
۷- رحیمی سوره، صمد(۱۳۸۴) بررسی عوامل موثر بر کارایی و اقتصاد مقیاس در رهیافتهای پارامتری و ناپارامتری، پایان نامه دکتری دانشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس.
۸- رنجکش، مهدی(۱۳۸۲) تحلیل همگرایی بهره روی کل عوامل تولید بین بخش‌های کشاورزی و صنعت در اقتصاد ایران (۷۵-۱۳۴۵)، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده اصفهان.
۹- سالاری، حسن(۱۳۸۵) آموزش خبری بانک سامان،‌موسسه فرهنگی هنری رنگین کمان، شماره ۹.
۱۰- شیخ زین الدین، آذر(۱۳۸۲) بهره‌وری کل عوامل تولید جو در استان فارس، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز.
۱۱- صادقی، حسین، همایونی‌فر، مسعود (۱۳۸۷) نقش کشاورزی در تأمین اشتغال و کاهش بیکاری. طرح تحقیقات مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی و اقتصاد کشاورزی
۱۲- قلی زاده،‌ حیدر (۱۳۸۴) بررسی بهره‌وری کل عوامل تولید در بخش‌های اقتصاد ایران در دوره ۸۱-۱۳۵۷، مجله علوم کشاورزی ایران جلد ۳۶، شماره ۵.
۱۳- مجاوریان، مجتبی(۱۳۸۲) برآورد شاخص بهره روی مالم کوئیست برای محصولات راهبردی طی دوره زمانی ۱۳۶۹-۱۳۷۸، فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه شماره ۴۳-۴۴ سال یازدهم.
۱۴- میرزایی، سکینه(۱۳۸۱) بررسی و تحلیل رشد بهره‌وری محصولات استراتژیک بخش کشاورزی ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه
مازندران.
۱۵- Amos.(2007)"An Analysis of Productivity and Technical Efficiency of Smallholder Cocoa Farmers in Nigeria",Department of Agricultural Economics and Extension.
۱۶- Coelli, T. (1996). “A guide to DEAP version2.1: A Data Envelopment Analysis (computer) program". Center for Efficiency and productivity Analysis Department of Econometrics University of New England.
۱۷- Coelli, T, J. &. D. S. Prasada Roa (2003) “Total Factor Productivity Growth in Agriculture: A Malmquist Index Analysis of Countries, 1980-2000″, Working Paper No. Center for Efficiency and Productivity Analysis, School of Economics, The University of Queensland.
۱۸- Coelli,T. Roa(2003)Total Factor Productivity Growth in Agriculture, A Malmquist Index Analysis of 93 Countries.
۱۹- Coelli,T(2005)An Intreduction to Efficiency and Productivity Analysis,Springer Science.
۲۰- Coelli, T(2006) “Total Factor Productivity Growth in Belgian Agriculture:A Malmquist Index Approach", Contributed Paper for Presentation at The 26 Conference of The International Association of Agricultural Economists.
۲۱- Cooper(2007)"Data Envelopment Analysis",University of Texas,USA.
۲۲- Covaci,S(2006) “Investigation Of Wheat Efficiency and Productivity Development In Slovakia".Slovak University Of Agriculture.
۲۳- Dlaehibi,B.and Lachal,L.2006,Productivity and EconomicGrowt in Tunisian Agriculture: poster paper prepared for presentation at the international association of agricultural conference.
۲۴- Greer, Mark (2008) “Nothing Focuses The Mind On Productivity Quite Like The Fear Of Liquidation: Changes In Airline Productivity In The United State: 2000-2004″. Department of Econometrics University of New England.
۲۵- Mirotchi, M. and Taylor, D.B.1993. Resource allocation and productivity of cereal state farms in Ethiopia.
۲۶- Nkamleu(2007)” Religious Faith & Agricultural Growth Exploring Some Correlation In Africa” ,Center For The Study Of African Economies- Oxford University.
۲۷-Seiford(2000)Data Envelopment Analysis A Comprehensive text with models, Applications Reference Academic.
۲۸-Zhang(2007)” Has China The Non-Tradable Share Improved listed Companies Performance?” A DEA Evaluation of China Listed Companies ,Central University of Finance and Economics Xueyuan South Road Beijing.
ضمایم:
با بارندگی Results from DEAP Version 2.1
Instruction file = 123.ins