شناسایی فرایند صدور گواهینامه مواد کشتی برای کشتی‌های قدیم و جدید

شناسایی و آماده‌سازی کشتی‌ها برای بازیافت توسط مالکان کشتی
بازرسی و تأیید میدان‌های بازیافت کشتی برای صدور مجوز در جهت انجام اوراق کشتی و از منظر تعیین مسئولیت‌ها
نظارت بر تدارک و صادرات مجدد مواد خطرساز در محل
راهکارهای کمک در پیشرفت کیفی عملیات بازیافت به روش‌های مختلف
همچنین بیان کردند که اولین قدم در انجام این کار تعیین نیازهای مالی است، دومین قدم شناسایی تدابیری برای یک سیستم مالیاتی معتدل بر حسب مسئولیت مالکان کشتی، سازندگان کشتی و تدارک‌کنندگان تجهیزات دریایی کشتی‌های موجود و جدید می‌باشد (دربان، ۱۳۹۱).
۲-۳-۳ بررسی صنعت اوراق کشتی در ایران و جهان
در مقاله‌ای تحت عنوان ”بررسی صنعت اوراق کشتی در ایران و جهان“ با مروری بر چگونگی روند اوراق کشتی‌ها، تحولات جهانی این صنعت در قرن اخیر بررسی شده است و بیان شده است که در ایران نیز دو تجربه ناموفق در این زمینه وجود داشته است که مشکلات هر کدام از زبان مسئولان بررسی می‌شود. در این نوشته با بیان مزایا و مشکلات این صنعت، تلاش شده است تا نظر مسئولان به این صنعت جلب شده و پتانسیل‌های کشور در این زمینه مورد توجه قرار گیرد (مهین روستا، ۱۳۹۱).
در این پژوهش استنتاج شد که این صنعت در مناطقی از دنیا که دارای نیروی کار فراوانی هستند می‌تواند باعث اشتغال‌زایی و سودآوری زیادی باشد. همچنین با بررسی اثرات زیست محیطی صنعت اوراق اعمال قوانین بین‌المللی به عنوان بهترین راهکار جلوگیری از این مضرات مورد تاکید قرار گرفت. که در این مقاله دو تجربه ناموفق صنعت اوراق در کشور بررسی شد و مهمترین مانع در مسیر این صنعت عدم آگاهی کامل مسئولان از منافع این صنعت مطرح شد. همچنین نظر به دسترسی به آب‌های آزاد و همجواری با اقیانوس هند، سواحل دریای عمان به عنوان گزینه مناسب برای ایجاد صنعت اوراق معرفی شد. گزینه قشم بنا بر مسائل زیست محیطی و احتمال ضربه به حیات گونه‌های مختلف جانوری و گیاهی به خصوص جنگل‌های حرا محل مناسبی نیست و اشتغال‌زایی آن در این جزیره نیز خالی از ابهام نیست و به نظر کاری کارشناسانه انجام نگرفته است، راه‌اندازی این کارگاه در چابهار می‌تواند گزینه در خور تحقیقی برای مسئولان امر باشد تا با بررسی بهتر موقعیت منطقه و عوامل موثر در توقف این طرح، گامی در توسعه‌این منطقه و رشد بیش از پیش این بندر برداشته شود (مهین روستا، ۱۳۹۱).
۲-۳-۴ جذابیت فرصت‌های صنعت اوراق کشتی در ایران
نویسندگان در مقاله‌ای تحت عنوان ”جذابیت فرصت‌های صنعت اوراق کشتی در ایران“ بیان نمودند که به دلیل اهمیت و ضرورت استقرار صنعت اوراق کشتی در ایران، پژوهش حاضر، با رویکردی ترکیبی، به بررسی جذابیت‌های استقرار این صنعت از دیدگاه فرصت‌های موجود پرداخته است. برای استخراج، طبقه‌بندی و اولویت‌بندی فرصت‌ها، پس از مطالعه جامع ادبیات و گردآوری شاخص‌ها و طبقات احتمالی، نمونه‌ای ۳۵ نفره از میان مدیران ارشد و میانی و کارشناسان امور دریایی و بندری و همچنین افراد متخصص در مؤسسات رده‌بندی ایرانیان و شرکت کشتی‌سازی و صنایع فراساحل ایران- ایزوایکو و اساتید این حوزه با نمونه‌گیری آسان و در دسترس انتخاب گردید و گردآوری داده‌ها در دو مرحله انجام شد. ابتدا با بهره گرفتن از پرسشنامه‌های باز و مصاحبه، شاخص‌ها استخراج و پرسشنامه طراحی شد. در مرحله دوم، برای تعیین فرصت‌ها (آزمون دو جمله‌ای) و اولویت‌بندی آن‌ها (آزمون فریدمن) پرسشنامه در میان نمونه توزیع شد (عباسپور و همکاران، ۱۳۹۰).
در پایان هفت طبقه برای فرصت‌ها تعیین شدند که عبارتند از: تقاضای اوراق کشتی، بازار اوراق کشتی، قوانین (سازمان بین‌المللی دریانوردی)، محیط‌زیست، نیروی کار، موقعیت جغرافیایی، و سایر عوامل مشخص شد که نیروی کار، مهمترین فرصت برای استقرار این صنعت در ایران است. البته عوامل فرعی مربوط به آن نیز از اهمیت بیشتری برخوردار بودند (عباسپور و همکاران، ۱۳۹۰).
۲-۳-۵ بررسی تأثیر اسکراپ شناورها بر میزان آلودگی سواحل و محیط‌زیست دریا از دیدگاه کنوانسیون‌های سازمان بین‌المللی دریایی با مطالعه موردی سواحل خلیج فارس
اوراق یک کشتی، با تولید حجم وسیعی از ضایعات همراه است که برخی مفید و برخی دیگر بسیار مضر هستند. در اکثر ضایعات مضر، مواد سمی بسیار خطرناک (هم برای انسان و هم برای محیط‌زیست) به مقدار زیاد یافت می‌شود. افزایش تعداد شناورهای مختلف و حجم تردد آنها، باعث ورود آلاینده‌های مختلف به اکوسیستم دریا و متعاقب آن آلودگی دریا شده است. از سوی دیگر با گسترش استفاده از بخش حمل‌ونقل دریایی در طول زمان، کشتی‌های با طول عمر زیاد و فرسوده نیاز به از رده خارج شدن و اوراق کردن داشتند که به دنبال آن انتشار آلاینده‌های زیست‌ محیطی ایجاد شد و سازمان‌های بین‌المللی و کارشناسان را به فکر ایجاد برنامه مدیریت زیست‌ محیطی انداخت؛ به طوری که از سال ١٩۵۴ آلودگی دریا از جانب کشتی‌ها برای همیشه در دستور کار سازمان‌های بین‌المللی قرار گرفت و سازمان بین‌المللی دریانوردی^[۸] به عنوان سازمان مرجع برای مقابله با آلودگی‌های دریا تعیین شد. پژوهش حاضر با توزیع گویه‌های پرسشنامه، مصاحبات، ارائه نظریات کارشناسی شده و مطالعه متون و تئوری‌ها سعی بر بررسی تأثیر اسکراپ شناورها بر میزان آلودگی سواحل و محیط‌زیست دریا از دیدگاه کنوانسیون مارپل^[۹] در حوزه عملکردی خلیج فارس دارد (خسروی و همکاران، ۱۳۹۳).
در پایان استنتاج کردند که با توجه به موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه پژوهش (عمق کم اروندرود، کثرت تردد شناورها در این حوزه، محدود بودن و بسته بودن منطقه، بوم زیست گونه‌های متعدد آبزیان و …) ، عدم مکان مناسب طراحی شده جهت امر اسکراپ شناورها، عدم نظارت دائمی قوانین حاکم بر صنعت اسکراپ، عدم دسترسی به آب‌های آزاد و … ، این مکان در حال حاضر جهت انجام اسکراپ شناورها پیشنهاد نمی‌گردد. ولی با یک سری اقدامات از جمله تصویب قوانین ملی در مورد امر اسکراپ شناورها، توجه ویژه به قوانین و آیین‌نامه‌های مصوبه محیط‌زیست، عدم ایجاد آلودگی در حین انجام عملیات اسکراپ، ایجاد صنایعی کاملاً مکانیزه جهت اسکراپ شناورها و … این صنعت می‌تواند در سواحل جنوب کشور(سواحل خلیج فارس) پایه‌گذاری شود که به مراتب برای کشور عامل سود و اشتغال‌زایی را ایجاد می‌کند (خسروی و همکاران، ۱۳۹۳).
۲-۳-۶ بررسی و تعیین عوامل موثر بر پیاده‌سازی صنعت اوراق کشتی در ایران و ارائه استراتژی‌های مناسب به کمک مدل SWOT
این پژوهش به بررسی عوامل موثر بر پیاده‌سازی صنعت اوراق کشتی در ایران پرداخته و جنبه‌های متفاوت استقرار صنعت اوراق کشتی و آثار و تبعات آن بررسی شده است و همچنین نقاط قوت و ضعف ایران در استقرار این صنعت مشخص و بر این اساس استراتژی مناسب اتخاذ گردیده است. در مرحله اول تحقیق عوامل اثرگذار بر استقرار صنعت اوراق کشتی در قالب یک پرسشنامه به پرسش گذاشته شد، و به کمک آزمون‌های آماری دوجمله‌ای و فریدمن، عوامل اصلی و فرعی از نظر متخصصین شناسایی و اولویت‌بندی گردید. در مرحله دوم با کمک الگوی SWOT^[10] ، مجدداً با احتساب نظرات کارشناسان، نمرات نهایی ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و خارجی به ترتیب ۹/۲ و ۲/۳ حاصل شد و این صنعت در ناحیه ۲ ماتریس داخلی و خارجی قرار گرفت (عباسپور و سیاره، ۱۳۹۱).
روش تجزیه و تحلیل SWOT مدل تحلیلی مختصر و مفیدی است که به شکل نظام‌یافته هر یک از عوامل قوت، ضعف، فرصت و تهدید را شناسایی کرده و استراتژی‌های متناسب با موقعیت کنونی حرفه مورد نظر را منعکس می‌سازد. در این روش تلاش‌هایی برای تجزیه و تحلیل شرایط بیرونی و وضعیت درونی بعمل آمده و بر اساس آن استراتژی مناسب برای بقاء سازمان طراحی می‌شود. در این مدل فرصت‌ها و تهدیدها نشان دهنده چالش‌های مطلوب و یا نامطلوبی است که در محیط فراروی سازمان قرار دارد و در مقابل، قوت‌ها و ضعف‌ها (شایستگی‌ها، توانایی‌ها، مهارت‌ها و کمبودها) وضعیت محیط داخلی تشکیلات مورد مطالعه را به نمایش می‌گذارد (عباسپور و سیاره، ۱۳۹۱).
نهایتاً نتایج در قالب چهار استراتژی کلی SO، ST، WO و WT بیان شد. کسب حمایت ملی از طریق تأکید بر حفظ پاکیزگی محیط‌زیست، جذب تقاضای بازار داخلی، انعقاد تفاهم‌نامه با کشورهای موفق در این زمینه، جذب تقاضای بازار داخلی و ورود به بازارهای برون‌مرزی، استفاده از آهن‌آلات اوراقی با هدف کاهش ذخایر ملّی، ورود ارز به کشور با صادرات آهن‌آلات اوراقی، ایجاد شرایط و بسترهای محیطی لازم برای جذب نیروی کارآمد موجود در کشور از جمله نتایج این تحقیق است (عباسپور و سیاره، ۱۳۹۱).
۲-۳-۷ مخاطرات زیست محیطى و انسانی
اسکراپ در واقع به مجموعه عملیاتی اطلاق می‌شود که جهت تراشیدن بدنه کشتی و اوراق نمودن آن به کار می رود. اگرچه این نوع عملیات ریشه در تاریخ کشتی‌سازی دارد اما از دهه ۴۰ میلادی به واسطه افزایش تقاضا جهت مصرف آهن و فولاد و توسعه صنعت بازیافت به عنوان یک صنعت شکل گرفت و از همان زمان آثار و تبعات زیست محیطی آن نمایان گردید. ورود انواع آلاینده‌ها همانند نفت، آزبست، پی‌سی‌بی، دیواکسین‌ها و انواع مخاطرات بهداشتی و حتی مرگ‌ومیر انسانی گریبان این صنعت را گرفت و همین امر باعث شد تا عنوان صنعت کثیف به این نوع عملیات اطلاق شده و در دنیا به این نام شناخته شود. آنچه مسلم است تأثیر این صنعت بر روی مناطق جزر و مدی و فوق جزر و مدی است. مناطق ذکر شده در دنیا به عنوان بانک زیستی محسوب می‌شوند در نتیجه تأثیر منفی آن باعث شد تا در سواحلی همچون هند، پاکستان و دیگر مناطق شرق آسیا در نتیجه این صنعت آسیب جدی به محیط‌زیست دریایی وارد شود (فداکار، ۱۳۸۷).
آنچه که باعث شد تا این صنعت کثیف نامیده شود شرایط نامناسب کار (ساعات کار طولانی، تعداد شیفت‌های کار کم، کمی دستمزد، ناامنی محل کار و مرگ‌ومیر انسانی، انفجار در محل کار، کار در محیط‌های تاریک، آتش‌سوزی و …) و ایجاد آلودگی‌های زیست محیطی بود. برآوردها در کشور هند و بنگلادش نشان می‌دهد که سالانه به طور متوسط حدود ۴۰۰ نفر جان خود را از دست داده و ۶۰۰۰ نفر به طور جدی آسیب می‌بینند. قرار گرفتن در مقابل ترکیبات سمی خطرناک همچون ترکیب آلاینده پایدار، آزبست، افتادن از بلندی (در برخی از موارد ارتفاع به حدود ۷۰ متر نیز می‌رسد)، کار در گرمای طاقت‌فرسا و محیط‌های آلوده به گازها و بخارهای ناشی از مواد نفتی، برخورد با اجسام تیز، انفجار و … از جمله عوامل مرگ‌ومیر کارگران بوده‌اند. عدم نظارت مناسب بر فعالیت صاحبان کارگاه‌ها و صنایع از سوی متولیان حقوق کارگران و پایین بودن فرهنگ ایمنی در محیط کار نیز به عنوان دیگر عوامل مدیریتی در مخاطرات محسوب می‌شود (فداکار، ۱۳۸۷؛ COWI/DHI. 2007).
کشتی‌های اقیانوس‌پیما در واقع همانند یک شهر کوچک بوده که حاوی انواع آلاینده‌ها و پسماندها می‌باشد. آلاینده‌های به وجود آمده شامل: مواردی است که در اثر عملیات بازیافت کشتی به وجود آمده یا آن دسته از فعالیت‌هایی که در اثر استقرار افراد و صنعت در محل می‌باشد. در حال حاضر تمامی فرایند بازیافت در محیط‌های باز ساحلی صورت می‌گیرد که از جمله حساس‌ترین مناطق زیستی در محیط‌های دریایی محسوب می‌شوند و این امر نیز در مناطقی که دارای بستر گلی و شیب ملایم است اتفاق افتاده و آن هم به دلیل عدم تأثیر انرژی ناشی از امواج و آرامش نسبی دریا جهت انجام فعالیت است. برآوردها نشان می‌دهد که با توجه به خروج کشتی‌های تک جداره از خطوط کشتیرانی، میزان بازیافت تا سال ۲۰۱۰ افزایش چشمگیری به خصوص در آسیا خواهد داشت و این امر در قدر مسلم با افزایش آلاینده‌ها در محیط‌زیست دریایی توأم خواهد بود (فداکار، ۱۳۸۷).
۲-۳-۸ ملاحظات زیست محیطی مربوط به بازیافت شناورها و ضرورت مدیریت آن در ایران
کشتی‌ها در پایان طول عمر خدمات‌دهی‌شان، بازیافت می‌شوند، که یک روش انهدام کامل است. با این حال، وضعیت گزارش شده فعلی راجع به شرایط کاری و روش‌های باز کردن تجهیزات از کشتی‌ها، دلیل دلواپسی از ایمنی زیست محیطی و سلامتی و رفاه کارگران در صنعت بازیافت کشتی‌هاست. به خصوص در آسیا به علت کم توجهی به استانداردهای بهداشتی، ایمنی و زیست محیطی^[۱۱] ، مواد سمی موجود در کشتی‌ها وارد محیط‌زیست و بدن کارگران که در صنعت بازیافت کار می‌کنند، می‌شود. اگر صنعت بازیافت کشتی‌ها مدیریت نشود، این صنعت می‌تواند به یکی از صنایع کشنده در جهان تبدیل شود (مقدم و مظاهری، ۱۳۸۸).
صنعت بازیافت کشتی‌ها به عنوان یکی از مشاغل آلوده‌کننده شناخته شده، که عموماً در کشورهایی مانند: چین، پاکستان، هند و بنگلادش انجام می‌شود. بر اساس آمار در طول سال‌های ۱۹۷۸ تا ۲۰۰۷ از ۱۰۰ درصد کشتی‌هایی که بازیافت شده‌اند، ۳۳% توسط هند، ۱۱% توسط چین، ۱۶% توسط بنگلادش و ۳% توسط پاکستان انجام می‌شود. در هند، ده‌ها هزار مرد جوان در شرایط سخت کاری در مکان‌های بازیافت کشتی‌ها مشغول به کار هستند. آنها به صورت شیفتی و در شرایطی بسیار سخت و تنگ و اغلب بدون تجهیزات ایمنی کافی کار می‌کنند. تنها از آلانگ؛ بزرگ‌ترین قبرستان کشتی‌ها در دنیا به طور متوسط ۳۶۰ مرگ در سال گزارش شده است. دلیل مرگ‌ها انفجار، آتش، خفگی و افتادن میله‌ها و صفحات فولادی است. در مکان‌های بازیافت کشتی‌ها، کارگران مواد عایق‌کاری شده با پشم شیشه را با دست‌های بدون دستکش جابجا می‌کنند. کارگران با برشکاری شعله‌ای قطعات فولادی کشتی را به قطعات کوچکتر می‌بریدند و گازهای سمی متصاعد شده از رنگ‌های سربی را بدون هیچ محافظتی استنشاق می‌کنند و زنان کارگر زباله‌های پشم شیشه را بر روی سرشان حمل کرده تا آنها را دریا بریزند. در کارخانه‌های کشتی‌سازی کارگران اطلاعی از مواد خطرناکی که با آن سروکار داشته، ندارند. کار کردن بدون محافظت با مواد سمی، باعث بیماری‌های بسیاری می‌شود (مقدم و مظاهری، ۱۳۸۸).
که در اینجا مختصراً به برخی از منابع مضر ناشی از بازیافت کشتی اشاره می‌شود (Greenpeace International, 2000):
پشم شیشه
گرد و غبار پشم شیشه باعث تغییر شکل بافت‌های شبه-زخم می‌شود که این خود باعث مشکلات دائمی در تنفس می‌شود (آزبستوسیس). در حالت دراز مدت، سرطان شش‌ها و غشای نازکی که این اُرگان‌ها را احاطه کرده است، تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
سرب
پس از خوردن یا استنشاق سرب، خون و استخوان‌ها متراکم و جمع می‌شوند. استنشاق این ماده می‌تواند منجر به کم خونی شود و برای سیستم عصبی و کلیه‌ها سمی است.
آرسنیک
قرار گرفتن در معرض آرسنیک منجر به سرطان‌های شش، پوست، روده، کلیه، جگر و مثانه می‌شود. همچنین می‌تواند باعث تخریب عروق خونی شود. التهاب بافت‌های عصبی ناشی از آرسنیک می‌تواند باعث نقصان در احساسات یا فلج شود. تومورهای بدشکل نیز ممکن است در پوست کسانی که در معرض آرسنیک قرار گرفته‌اند ظاهر شود.
کروم
کرومیوم نگاه داشته شده در برخی مواد شیمیایی با پایۀ کروم (کرومات) می‌تواند منجر به اگزما و بیماری‌های تنفسی در افرادی که در معرض غبار یا بخارهای آن قرار می‌گیرند، شود؛ سرطان شش از آن جمله است.
ارگانوتین‌ها
ارگانوتین‌ها سم اعصاب هستند که در خون، کبد، کلیه‌ها و مغز جمع می‌شوند.
PAH
ترکیبات PAH^[12] می‌تواند منجر به سرطان‌های مختلف از جمله سرطان شش و پوست بیضه شود. برخی از این مواد می‌توانند با مواد ژنتیکی^[۱۳] ترکیب شوند و منجر به تخریب یا جهش سلول‌ها و توقف سیستم دفاعی بدن شود.
دیوکسین‌ها
دیوکسین‌ها نیز مواد سرطان‌زای قدرتمند و متوقف‌کنندگان سیستم ایمنی هستند و در بافت‌های چربی بدن جمع می‌شوند. علاوه بر این، گمان می‌رود که تأثیرات پیش‌زادی و پس از تولد در سیستم عصبی بچه‌ها دارند. در مطالعۀ حیوانات نشان داده شده است که باعث کاهش تولید اسپرم می‌شوند.
از لحاظ داده‌های موجود، نباید هیچ شکی وجود داشته باشد مبنی بر اینکه کشتی‌ها از سال‌های ۱۹۷۰ بالاترین سطح مواد خطرناک را دارا هستند. این کشتی‌ها اکنون بدون هیچ ایمنی یا احتیاط زیست محیطی در مناطق جزر و مدی سواحل آسیایی تکه تکه شده‌اند. مردم، بدون هیچ محافظتی با همان مواد سمی و خطرناک سروکار دارند. تنها تفاوت اصلی این است که در چین و فیلیپین جرثقیل‌ها و ماشین‌آلات بیشتری نسبت به هند و بنگلادش استفاده می‌شود. با این حال، در چین و فیلیپین آزبست در فضای باز انباشته و در همان محل انبار شده و زباله‌های سمی در فضای باز سوزانده شده، درست مانند همان چیزی که در آلانگ وجود دارد (مقدم و مظاهری، ۱۳۸۸).
۲-۳-۹ صنعت بازیافت کشتی موتور محرکه اقتصاد یا تهدید محیط‌زیست با تاکید بر قابلیت‌های کلیدی بندر خرمشهر
همانطور که از عنوان پیداست سعی داریم با ارزیابی مزیت‌ها و امتیازهای بازیافت و اوراق کشتی در ایران به خصوص در منطقه خوزستان و نگاهی دقیق‌تر و عمیق‌تر به موانع و مشکلات تشکیلاتی و قانونی و زیست محیطی، افقی روشن‌تر در جهت ایجاد و یا جلوگیری از شکل‌گیری این صنعت ترسیم نماییم. بازیافت کشتی‌ها می‌تواند موتور محرکه صنعت و اقتصاد باشد. بدون شک عرصه بازیافت کشتی‌ها بسیار درآمدزا بوده و سرمایه خارق‌العاده‌ای در این صنعت نهفته شده است. اطلاق واژه‌هایی چون صنعت، علم و یا دنیای بازیافت و اوراق شناورها به این حرفه دور نمی‌باشد، چرا که با بررسی پتانسیل‌ها و مزیت‌های این صنعت به وضوح مشخص می‌گردد، که تنها جنبه اشتغال‌زایی آن می‌تواند هر حکومت و دولت‌مردی را برای رهایی از معضل بیکاری به سوی آن متمایل نماید. لذا در اینجا به بررسی ابعاد مختلف پتانسیل و امتیازهای صنعت بازیافت کشتی خواهیم پرداخت و پس از آن با نگاهی به مشکلات و معضلات پیش روی آن قصد رسیدن به نتیجه معقول در جهت ورود و یا عدم ورود به صنعت پرسود و پر مخاطره بازیافت کشتی را داریم. در این مقاله سعی بر این است تا توجیه اقتصادی و یا عوامل بازدارنده صنعت بازیافت کشتی در منطقه شمال خلیج فارس (اروندرود) را به چالش بگذارد (فرشادجم و همکاران، ۱۳۹۰).
مسلماً اجرایی نمودن صنعت بازیافت کشتی‌ها به دلیل کمک به چرخه اقتصاد کشور و بحث اشتغال‌زایی بسیار مفید به فایده می‌تواند باشد. مضافاً اینکه زمینه‌های توسعه‌این صنعت در کشور به دلیل روند رو به رشد صنعت کشتی‌سازی و حجم بالای حمل‌ونقل دریایی در کشور به تبع آن حجم بالای کشتی‌های فرسوده و صدمه دیده که از چرخه حمل‌ونقل دریایی خارج و به جمع شناورهای غیرقابل دریانوردی افزوده می‌شوند، وجود دارد. از یک طرف می‌توان گفت هر صنعت به طور عام دارای یک بار آلودگی است و در خصوص صنعت بازیافت کشتی‌ها نمی‌توان نگرانی متولیان حفاظت از محیط‌زیست و دوستداران طبیعت را تبعات سوء عملیات اوراق کشتی متوجه عوامل انسانی و محیط‌زیست می‌شود یا آلودگی ناشی از تأثیرات نامطلوب بر سواحل محل بازیافت و به خطر انداختن گونه‌های آبزیان موجود در منطقه را نادیده گرفت. منطقه شمال خلیج فارس (اروندرود) به عنوان منطقه مورد مطالعه‌این پژوهش بسیار حساس و استراتژیک می‌باشد. هم چنین این منطقه به لحاظ تنوع زیستی و ویژگی‌های زیست محیطی جزء مناطق ویژه محسوب می‌شود. حمل‌ونقل نفت و مواد شیمایی، تجارت کالا، کم عمق بودن، محدود بودن جریانات غالب در این منطقه از جمله عواملی است که لزوم دقت بیشتر در رعایت استانداردهای زیست محیطی را می‌طلبد.
نتیجتاً می‌توان گفت که با توجه به دلایل توجیهی ذکر شده جهت راه‌اندازی این صنعت و توجه به این مسئله که از دیدگاه زیست محیطی، هدف از بین بردن هیچ صنعت سودآوری نیست چرا که هر صنعت در وهله اول از سرمایه ملی محسوب شده و از طرفی لزوم توجه به محیط‌زیست دریایی و اهمیت حفاظت از آن به عنوان یک موهبت الهی ضروری به نظر می‌رسد. کشور ایران می‌تواند با اتخاذ تدابیر خلاقانه، در مناطقی خارج از خلیج فارس با حفظ ضوابط و استانداردهای زیست محیطی، نظارت سازمان حفاظت از محیط‌زیست و سازمان بنادر و دریانوردی در چارچوب قانون، تضمین وجود تسهیلات، تجهیزات و فناوری‌های لازم، اجرای ایمن و بی‌خطر، آموزش پرسنل درگیر در امر بازیافت، متولی و پیشرو در زمینه این صنعت در منطقه باشد. این مهم تنها زمانی اتفاق می‌افتد که سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با این صنعت به صورت هماهنگ مسئولیت خود را بپذیرند . با ایجاد چند حوضچه مشخص با نظارت همه‌جانبه آنها و حضور بخش خصوصی این صنعت را آغاز نمایند. برخی از این سازمان‌ها عبارتند از سازمان محیط‌زیست، سازمان صنایع و معادن، سازمان بنادر و دریانوردی، وزارت علوم و تحقیقات، وزارت امور خارجه و… هستند. پس از آغاز به کار این صنعت تمامی آزمایشات و تحقیقات مورد نیاز و نظارت تنگاتنگ باید صورت پذیرد و آنالیز لازم بر روی این داده‌ها انجام شود. نتایج و تجربیات این طرح می‌تواند برای گسترش استاندارد و علمی این صنعت در کشور راه‌گشا بوده و باعث تقویت و بهبود اقتصاد کشور گردد (فرشادجم و همکاران، ۱۳۹۰).
۲-۳-۱۰ مدیریت زیست محیطی صنعت اوراق کردن کشتی
به دلیل ماهیت فرایند صنعت اوراق کردن و اثرات زیست محیطی آن در هر فاز مراحل چندگانه اوراق کردن یک شناور، رویکرد سیستمی مد نظر قرار گرفته و از روش تجزیه و تحلیل سیستمی جهت بررسی مقوله مذکور استفاده شده است. از آنجایی که نواحی ساحلی، بستر و مکان استقرار و اجرای این صنعت می‌باشند، بخش‌های مختلف ناحیه ساحلی که فعالیت‌های متنوع اوراق‌سازی کشتی را تحمیل می‌نمایند در فازهای عملیاتی صنعت مذکور، مورد بررسی قرار داده شده و خطرات زیست محیطی ناشی از فعالیت‌های تخریب و اوراق کردن کشتی شناسایی‌شده است. تمام مراحل تخریب و انهدام کشتی که با هدف استحصال فولاد خالص می‌باشد در شش فاز عملیاتی و در سه بخش از ناحیه ساحلی انجام می‌گیرد. مواد و ترکیبات حاصل از برش و جداسازی پیکره کشتی در هر مرحله ، ۱۵ نوع آلاینده شیمیایی و بیولوژیکی را به محیط ساحلی وارد می‌کند و تعادل اکولوژیکی زیست‌بوم ساحلی را با تهدید و خطر مواجه می‌سازد. فشار آلودگی و قدرت تخریبی این صنعت بر پایه مدیریت زیست محیطی با مکان‌یابی صحیح و ارزیابی زیست محیطی و جمع‌ آوری و دفع و بازیافت اصولی مواد زائد خطرناک به حداقل ممکن کاهش می‌یابد. افزایش تعداد کشتی‌هایی که به زودی باید اوراق شوند، خطوط ساحلی کشورهای آسیایی و حتی اخیراً سواحل ایران را به شدت تهدید می‌کند که بایستی قبل از هر گونه صدور مجوز برای ایجاد این صنعت، ایستگاه مناسب انتخاب شده و پیامدهای زیست محیطی آن سنجیده شود و بر اساس ارزیابی زیست محیطی و توان اکولوژیکی سواحل در مورد استقرار صنعت مذکور تصمیم‌گیری شود (هاشمی، ۱۳۸۳).
بررسی فعالیت اوراق کردن کشتی به عنوان یک سیستم نسبتاً پیچیده، و اثرات سوء آن بر محیط‌زیست ساحلی، با استعانت از رویکرد سیستمی قابل دستیابی است. تجزیه و تحلیل سیستمی روشی است که با توجه به ماهیت سیستمی صنعت اوراق کردن کشتی، جهت بررسی فرایند جداسازی یک شناور بزرگ و آلاینده‌های حاصل از بریدن و جدا کردن قسمت‌های مختلف آن به کار رفته است. در این روش در هر مرحله از فرایند بریدن و قطعه قطعه کردن، ترکیبات و مواد جدا شونده به طور سیستماتیک شناسایی‌شده، آلودگی‌های حاصل از آنها و اثرات و خطرات زیست محیطی آلاینده‌ها در هر فاز مورد بررسی قرار می‌گیرد (UNEP, 2002؛ هاشمی، ۱۳۸۳).
فرایند اوراق یک کشتی، طی مراحل مختلفی انجام می‌گیرد که در هر مرحله بخش‌هایی از کشتی، بریده و جدا می‌شود و زائدات و آلاینده‌های مشخصی به محیط وارد می‌شود. محیط‌زیست ساحلی به عنوان بستر فعالیت‌های اوراق‌سازی کشتی تحت تأثیر بار آلودگی ناشی از این صنعت می‌باشد. ناحیه ساحلی به دلیل واقع شدن در محدوده حد فاصل بین دریا و خشکی از ویژگی‌های هر دو زیست‌بوم بهره برده و یک اکوتون (مرز بین دو زیست‌بوم) محسوب می‌شود. تنوع گونه‌ای بسیار زیاد از نظر جانوری و گیاهی در محدوده‌ای باریک، آسیب‌پذیری و حساسیت آن را افزایش داده است. مواد و ترکیبات حاصل از فعالیت‌های قطعه قطعه نمودن و جداسازی پیکره کشتی‌ها در هر منطقه، باعث آلودگی شدید در آن ناحیه خاص از ساحل می‌شود. مواد زائد سمی حدود ۵% از وزن کشتی‌ها را تشکیل می‌دهد که برای زیست‌مندان ساحلی بسیار خطرناک می‌باشد (هاشمی، ۱۳۸۳).
۲-۳-۱۱ بررسی صنعت بازیافت کشتی‌ها
اسکراپ کشتی‌ها و سازه‌های دریایی و یا به طور کلی یک شناور نوعی بازیافت بوده و شامل خرد کردن آن به اجزا کوچکتر می‌باشد. هر شناور دارای یک عمر مفید است به طوری که بعد از مدتی که معمولاً چندین دهه است، به علت خوردگی و گاه نیاز به انجام برخی تغییرات سازه‌ای برای مطابقت با قوانین و مقررات ایمنی و فنی و همچنین نیازهای تجاری روز دنیا، انجام تغییرات و تعمیرات مورد نیاز لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نمی‌باشد. خرد کردن کشتی فرصتی را ایجاد می‌کند تا مواد مصرفی به خصوص فلزات به کار رفته در آن مورد استفاده مجدد قرار گیرند. برخی از کشتی‌ها قبل از رسیدن به این مرحله طی حوادث مختلف از جمله برخورد با صخره یا هوای طوفانی و یا آتش‌سوزی غرق شده و به صورت لاشه کشتی در بستر اقیانوس‌ها و دریاها باقی می‌مانند. برخی دیگر از کشتی‌ها پس از اتمام عمر مفید به جای اوراق شدن به صورت‌های دیگر نظیر موزه، رستوران و … مورد استفاده قرار می‌گیرند. که در این پژوهش سعی شده به بررسی کنوانسیون بازل، خطرات ناشی از بازیافت کشتی‌ها و هم چنین وضعیت صنعت بازیافت کشتی‌ها در ایران و جهان پرداخته گردد (مقدم، ۱۳۹۱).
مناطقی که به عنوان سایت‌های بازیافت کشتی در نظر گرفته می‌شوند می‌بایست دارای ویژگی‌ها و امکانات خاصی بوده تا خطرات و مشکلات این صنعت به حداقل ممکن کاهش یابد. از آنجا که این صنعت دارای ریسک بالای زیست محیطی است محل پیشنهادی می‌بایست به گونه‌ای انتخاب گردند که حداقل تأثیر را بر مناطق ویژه و حساس زیست محیطی از قبیل جنگل‌های حرا، صخره‌های مرجانی، گونه‌های خاص گیاهی و جانوری و … داشته باشند. همچنین مکان‌ها باید دارای تجهیزات ویژه به منظور خرد کردن کشتی‌ها، بارگیری مواد حاصله از بازیافت، وجود راه‌های دسترسی زمینی و دریایی (جاده، اسکله، راه‌آهن و …)، تجهیزات مقابله با آتش‌سوزی، تجهیزات مقابله با آلودگی‌های زیست محیطی، تجهیزات ایمنی و بهداشتی و… باشند. همچنین مسائل مربوط به تأمین نیروی انسانی مناسب و هزینه‌های ناشی از آن بایستی مورد توجه قرار گیرند (مقدم، ۱۳۹۱).
۲-۳-۱۲ اقتصاد صنعت اوراق‌سازی
صراف و همکاران در سال ۲۰۱۰ تحقیق مفصلی از طرف بانک جهانی بر روی اوراق‌سازی در کشورهای بنگلادش و پاکستان انجام دادند. بر اساس این گزارش ۷۰ تا ۸۰ درصد اوراق کشتی‌ها در کشورهای بنگلادش، هند و پاکستان انجام می‌گیرد. دو کشور چین و ترکیه را نیز باید به جمع کشورهای صاحب این صنعت اضافه کرد. تنها ۵ % این صنعت در خارج از کشورهای ذکر شده انجام می‌گیرد ( صندوق توسعه صنایع دریایی، ۱۳۹۳).
آهن قراضه حاصل از اوراق‌سازی، بیش از نصف فولاد مورد نیاز کشور بنگلادش را تأمین می‌کند و باعث ایجاد اشتغال صد هزار نفر گردیده است. تعداد کارگران در محوطه‌ها متفاوت است و شامل ۸۰۰۰ تا ۲۲۰۰۰ نفر کارگر در حوضچه‌های اوراق‌سازی می‌شود. این آمار با احتساب افرادی که به طور غیرمستقیم با این صنعت سروکار دارند به ۲۰۰۰۰۰ نفر نیز می‌رسد. در پاکستان این آمار کمتر است. بر اساس این گزارش تقاضا برای اوراق‌سازی در سال‌های آینده کاهش نخواهد یافت. زیرا به دلیل سفارش بالای ساخت کشتی در سال‌های قبل و دوره بحران اقتصادی، در ۵ تا ۱۰ سال آینده تقاضا برای حمل‌ونقل دریایی از میزان عرضه آن کمتر خواهد بود. بنابراین استفاده از کشتی‌های فرسوده و با عمر بالا توجیه اقتصادی ندارد و روند اوراق‌سازی ادامه خواهد یافت (صندوق توسعه صنایع دریایی، ۱۳۹۳).
۲-۳-۱۳ وضعیت قوانین و مقررات موجود در زمینه بازیافت کشتی در ایران