د) مفهوم کیفیت سود بر اساس تاثیرگذاری در تصمیم

۱٫ قضاوت ها و برآوردها ، معیاری معکوس از کیفیت سود.

۲٫ رابطه معکوس بین کیفیت سود و تغییر استانداردهای حسابداری

با توجه به اینکه در پژوهش حاضر، کیفیت اقلام تعهدی به عنوان معیاری برای ارزیابی کیفیت سود مورد استفاده قرار می گیرد، در ادامه به بیان توضیحاتی در این زمینه پرداخته می شود.

۲-۹- کیفیت اقلام تعهدی
اقلام تعهدی تفاوت بین سود حسابداری و جریان وجوه نقد حاصل از عملیات است. بدین معنی که اقلام تعهدی مثبت بزرگ نشان دهنده ی فزونی سود گزارش شده نسبت به جریان وجوه نقد تولید شده توسط شرکت می باشد. این تفاوت، نتیجه رعایت قیود حسابداری مانند اصل تحقق درآمد و اصل تطابق می باشد.
یکی از نقش های مهم اقلام تعهدی، انتقال یا تعدیل شناسایی جریان های نقدی در طول زمان می باشد. اما ایراد وارد بر اقلام تعهدی ، این است که اغلب بر اساس مفروضات و برآوردها می باشد که اگر اشتباه باشد باید در سود و اقلام تعهدی آتی تصحیح شوند. برای نمونه، اگر عایدات حاصل از حساب های دریافتنی، کم تر از برآورد اولیه باشد، ثبت بعدی خطای برآورد را ثبت می کند. در حالی که صاحب نظران اعتقاد دارند که خطای برآورد و اصلاحات بعدی، می تواند سودمندی اقلام تعهدی را کاهش دهد. بنابراین، کیفیت اقلام تعهدی و سود در هنگام مواجه با خطای برآورد کاهش می یابد. شایان ذکر است که خطای برآورد ممکن است ناشی از صلاح دیدهای مدیریت و تعمدی باشد و یا ناشی از ویژگی های شرکت از قبیل پیچیدگی معاملات و توانایی پیش بینی محیط شرکت باشد (اسماعیلی،۱۳۸۶).
کیفیت اقلام تعهدی رایج ترین معیار استفاده شده در پژوهش های کیفیت سود است که به تدریج یک فرایند بهبود مستمر در رابطه با آن به وجود آمده است. مقایسه اقلام تعهدی با تحقق جریان های نقد این امکان را فراهم می کند که کیفیت اقلام تعهدی و کیفیت سود ارزیابی شود. محققان بر این باورند که کیفیت سود هنگامی بالاست که کیفیت اقلام تعهدی بالا باشد.
۲-۹-۱ - اجزای اقلام تعهدی
اقلام تعهدی را می توان در دو گروه دسته بندی کرد (خواجوی و ناظمی،۱۳۸۴):
اجزای اختیاری اقلام تعهدی^[۱۴]: عبارت است از اقلام تعهدی که مدیریت قادر به اعمال کنترل هایی روی آن ها می باشد.
اجزای غیراختیاری اقلام تعهدی^[۱۵]: عبارت از اقلام تعهدی است که مدیریت نمی تواند کنترل هایی روی آن ها اعمال نماید.
دچو و دیچو (۲۰۰۲) چهار عامل غیر اختیاری را در کیفیت اقلام تعهدی بسیار مهم می دانند: اندازه ی شرکت، انحراف معیار جریان نقد عملیات، انحراف معیار درآمد حاصل از فروش و تعداد سال هایی که شرکت زیان گزارش کرده است (فراوانی شناخت زیان).
۲-۹-۲- اندازه گیری کیفیت اقلام تعهدی
اقلام تعهدی تاکنون توسط محققان زیادی مورد بحث قرار گرفته و برخی مبادرت به تعیین مدلی برای اندازه گیری آن نموده اند، در این قسمت نگاهی گذرا به برخی از این مدل ها می شود. در ابتدا مدل ساده ای مانند مدل هیلی^[۱۶] مطرح می شود و در ادامه مدل های کامل تری در این رابطه ارائه می گردد؛ به ویژه مدل فرانسیس و همکاران که مورد استفاده ی این پژوهش است، به طور مفصل تری توضیح داده می شود.
۲-۹-۲-۱-مدل هیلی
هیلی (۱۹۸۵) این مدل را به صورت رابطه شماره (۲-۱) ارائه نموده است:
رابطه (۲-۱)
(NDA_t=1/n(
NDA: اقلام تعهدی غیر اختیاری
n: تعداد سال های برآورد
m: سال برآورد
Am-1: جمع دارایی های سال قبل
Tam: جمع کل اقلام تعهدی سال m
این مدل فرض می کند در کلیه ی سال های مورد مطالعه، مدیریت سود رخ می دهد. مدل ارائه شده یک فرض اساسی دارد مبنی بر این که میانگین اقلام تعهدی اختیاری (سود مدیریت شده از طریق اقلام تعهدی) صفر است. هیلی با بهره گرفتن از یک متغیر جدا کننده، نمونه را به گروه هایی که سود را بالاتر یا پایین تر مدیریت کرده اند تقسیم کرد و سپس با مقایسه ی میانگین این گروه ها دست به استنتاج زد. فرض مدل این است که اقلام تعهدی اختیاری (سود مدیریت شده)، در برخی سال ها دارای مقادیر مثبت و در برخی سال ها مقادیر منفی دارد و میانگین آن صفر است. در نتیجه میانگین اقلام تعهدی کل می تواند نشانگر خوبی از اقلام تعهدی غیر اختیاری (عادی) باشد (غلامعلی پور،۱۳۸۳ و شیخی،۱۳۸۹).
۲-۹-۲-۲-مدل دی انجلو^[۱۷]
دی آنجلو (۱۹۸۶) مدل خود را به صورت روابط شماره (۲-۲) و (۲-۳) بیان نمود:
رابطه(۲-۲)
NDA_t=
رابطه(۲-۳)
DA_t=TA_t-NDA_t
در این روابط:
TA: کل اقلام تعهدی
NDA_t: بخش غیر اختیاری اقلام تعهدی
DA_t: بخش اختیاری اقلام تعهدی
TA_t-1: اقلام تعهدی دوره ی قبل
A_t-2: کل دارایی های دو دوره ی قبل
در مدل دی آنجلو بخش غیر اختیاری اقلام تعهدی به مشاهدات دوره قبل محدود می شود. این مدل فرض می کند که اقلام تعهدی غیر اختیاری در طول زمان ثابت هستند. پس تغییر در میزان اقلام تعهدی کل می تواند نشان دهنده تغییر در اقلام تعهدی اختیاری باشد. هر چه این معیار بزرگ تر باشد، کیفیت اقلام تعهدی پایین تر است (اسماعیلی،۱۳۸۶).
۲-۹-۲-۳ -مدل اسلون
اسلون^[۱۸](۱۹۹۶) اقلام تعهدی را حاصل تغییر در دارایی های جاری غیر نقد، تغییر در بدهی های جاری (به جز مالیات و بدهی های کوتاه مدت) و نیز استهلاک می داند. به عبارت ریاضی: