- در سال ۱۳۹۱ پایان‌نامه‌ای با موضوع بررسی تأثیر پساب نیروگاه رامین بر کیفیت آب رودخانه کارون توسط آقای مهران افخمی صورت گرفت که به نتایج زیر رسیدند .
بررسی‌های آماری بر روی نتایج حاصل از نمونه‌برداری از ایستگاه‌های مورد مطالعه نشان داد که ورود پساب نیروگاه در ایستگاه‌ها در طی ماه‌های نمونه‌برداری تغییر معنی‌داری ازلحاظ فاکتورهای موردنظر نشان نداده و مشخص شد که پساب خروجی نیروگاه با توجه به حجم آبگذر رودخانه و دبی فاضلاب خروجی، تأثیر قابل‌ملاحظه‌ای بر روی کیفیت آب رودخانه کارون ندارد.
ورود پساب‌های صنعتی از نیروگاه‌ها سبب افزایش دما، مواد آلی، معدنی و ترکیبات خطرناک فلزات سنگین در آب شده و این امر علاوه بر آلودگی محیط‌زیست آبزیان، سبب برهم خوردن تعادل ترکیبات موجود در آب می‌گردد.
از میان منابع مختلف طبیعی از قبیل خاک، جنگل، مرتع و آب، مورد اخیر در ایران به دلایل فراوان از اهمیت خاصی برخوردار بوده و به‌ویژه به دلیل محدودیت‌های طبیعی و شرایط خاص اقلیمی کشور از یکسو و اهمیت روزافزون بین‌المللی منابع آب از سوی دیگر در مطالعات پیش­رو توجه خاصی را می‌طلبد.
مطالعات پیرامون منابع آبی می ­تواند شامل تعیین شرایط هیدرولوژیکی، اقلیمی، آبدهی، وسعت حوزه آبریز، بررسی امکانات بهره‌برداری مستقیم و غیرمستقیم از منابع و نهایتاً بررسی وضعیت آلودگی و ویژگی‌های منابع آلاینده آن‌ها باشد.
رودخانه کارون با طی مسیری حدود هزار کیلومتر از مهم‌ترین منابع آب‌های جاری استان و کشور بوده و در محدوده استانی و ملی دارای اهمیت بسزایی است و هرچند با بهره گرفتن از آب این رودخانه و احداث تأسیسات برق‌آبی، نیازهای بسیاری از صنایع و مراکز شهری و کشاورزی استان و کشور ازنظر تأمین آب و انرژی برطرف می­گردد، اما به دلیل ورود مازاد آب کشاورزی و پساب‌های اکثر صنایع مهم فلزی، شیمیایی، نفت، غذایی، سلولزی، نیروگاه‌ها و فاضلاب‌های شهرهای مسیر، در رودخانه آلودگی‌های متعددی بروز کرده و هزینه‌های تصفیه و بهسازی آب رودخانه جهت مصارف گوناگون به‌صورت روزافزون افزایش یافته و تبعات منفی ناشی از این آلودگی­ها بر سلامت مردم منطقه رو به فزونی است. نظر به جایگاه ویژه­ای که مسئولین مملکتی در سیاست‌های توسعه کلان اقتصادی اجتماعی کشور برای رودخانه کارون ازجمله تأمین آب مصرفی صنایع، شهرها و طرح‌های تولید کشاورزی مهم از قبیل طرح توسعه نیشکر و صنایع جانبی در نظر گرفته­اند، انجام مطالعات پیرامون شرایط زیست‌محیطی موجود رودخانه کارون و بررسی عوامل اصلی ایجاد آلودگی مخصوصاً نیروگاه حرارتی رامین در این رودخانه و پیش‌بینی روند تغییرات کیفی رودخانه فوق امری است که اهمیت آن ضروری است.

 

• • در سال ۱۳۹۰ پایان‌نامه‌ای با موضوع تحلیل ترمودینامیکی کوپلینگ آب‌شیرین‌کن چندمرحله‌ای تبخیری با واحدهای گازی نیروگاه خلیج‌فارس جهت برآورد میزان تولید آب شیرین توسط آقایان سید احسان شکیب , مجید عمید پور , علیرضا اسماعیلی و سید رضا حسینی صورت گرفت که به نتایج زیر رسیدند .

 

بهبود راندمان سیستم‌های حرارتی و بازیافت حرارت در سال‌های اخیر توجه محققان زیادی را به خود جلب کرده است. سیکل‌های نیروگاهی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع تأمین انرژی، در فرایند تبدیل انرژی شیمیایی به الکتریکی مقدار قابل‌توجهی از انرژی را تلف می­ کنند. در این پژوهش با توجه به اینکه نیروگاه‌های حرارتی واقع در جنوب کشور به خاطر شرایط جغرافیایی دسترسی کافی به آب‌شور دارند با بهره گرفتن از آب‌شیرین‌کن چندمرحله‌ای تبخیری اقدام به بازیافت حرارت از سیکل توربین گاز نیروگاه خلیج‌فارس شده است. مطالعات برای واحد شماره ۱ این نیروگاه انجام‌گرفته است. پس از انجام مدل‌سازی و شبیه‌سازی نرم‌افزاری سیستم تولید آب شیرین، میزان تولید آب شیرین برآورد شده است. در این برآورد تأثیر پرامترهایی نظیر دمای هوا، شوری آب و فشار بخار محرک آب‌شیرین‌کن که می‌بایست توسط یک دیگ بخار بازیاب تأمین شود موردبررسی قرارگرفته است. نتایج نشان داد که با افزایش دمای هوا از مقدار ۶ تا ۴۶ درجه سانتی‌گراد، تولید آب شیرین در آب‌شیرین‌کن‌های شش مرحله از حدود ۶۲۰۰۰ مترمکعب در روز به ۵۳۰۰۰ مترمکعب در روز و برای آب‌شیرین‌کن‌های هشت مرحله از حدود۸۰۰۰۰ مترمکعب در روز به ۷۰۰۰۰ مترمکعب در روز کاهش خواهد یافت. همچنین مشخص گردید که تغییرات دمای آب شور بر میزان تولید آب شیرین تأثیر ندارد چراکه دمای آب شور خروجی از چگالنده ثابت بوده و تغییر نمی­کند و درواقع کاهش یا افزایش دمای آب شور بر دبی آب خنک‌کن موردنیاز در چگالنده تأثیر دارد. فشار بخار محرک آب‌شیرین‌کن نیز تأثیر بسزایی بر تولید آب شیرین دارد چنانکه با افزایش فشار بخار به دلیل کم شدن دبی بخار تولیدی از میزان تولید آب شیرین نیز کاسته می­ شود.
فصل سوم
مواد و روش‌ها
۳-۱- مقدمه
جهت اطمینان از حفظ محیط زیست و رعایت اهداف توسعه پایدار، روش علمی و ابزار مدیریتی جدیدی به نام ارزیابی اثرات زیست محیطی ابداع گردیده است که در حقیقت ابزاری برای اطمینان از اجرای مناسب و صحیح پروژه های صنعتی می­باشد و می­توان آن را روشی جهت تعیین و پیش بینی اثرات زیست محیطی یک پروژه بر مجموعه محیط زیست دانست. یکی از پدیده­هایی که با فعالیت­های صنعتی انسان در ارتباط است و می ­تواند سبب ایجاد تغییرات زیست محیطی در محیط­های آبی گردد تخلیه پساب حاصل از خنک­کننده­ های صنایع مختلف از جمله نیروگاه های اتمی در ساحل دریا است.
در طی دهه­های اخیر همزمان با رشد جمعیت و نیاز روز افزون بشر به انرژی برق و نیاز به احداث نیروگاه­های برق در جهان و همچنین به دلیل نیاز بشر به منابع آب و محدودیت منابع آب توجه به آلودگی حرارتی رشد چشمگیری داشته است. در همین راستا بشر به روش­های مختلف به بررسی پدیده آلودگی حرارتی ناشی از پساب نیروگاه­ها پرداخته است.
۳-۲- روش­های بررسی یک پدیده اقیانوسی
۳-۲-۱- روش داده ­های تاریخی
این روش بر اساس پدیده­هایی که در سال های قبل اتفاق افتاده انجام می­گردد. یعنی فرض می­ شود که رویداد­های گذشته نمونه­هایی از پدیده ­های آینده می­باشد. هزینه و تلاش کمتر از مزیت های این روش است اما به دلیل معایب فراوان از جمله تردید در دقت داده ­های ثبت شده روش خوبی نیست.
۳-۲-۲- روش تئوری: این روش خود به دو روش تقسیم می­ شود.
۳-۲-۲-۱- روش تحیلی
گاهی برای حل معادلات دیفرانسیل جزیی حاکم بر پدیده ­های اقیانوسی از انتگرال­گیری بر روی معادلات پایه استفاده می­ شود که به سبب مشکلات ریاضی معمولا معادلات پایه به راحتی قابل انتگرال­گیری مستقیم نیستند مگر این که ساده سازی­هایی اعمال شود. از این رو جواب­های به دست آمده برای مسائل علمی دقیق نیستند.
۳-۲-۲-۲- روش مدل سازی عددی
یکی از روش­هایی که برای ارزیابی اثرات زیست محیطی حاصل از آلودگی گرمایی پروژه­ های عظیم صنعتی مانند نیروگاه­های اتمی ما را یاری می­دهد، استفاده از مدل سازی عددی است. مدل سازی عددی با در نظر گرفتن محدودیت­های مشخص و با داشتن مشاهدات محدود می ­تواند بدون رقیب و بهترین روش برای پیش ­بینی و بررسی پدیده ­ها باشد زیرا بررسی طولانی مدت احتیاج به صرف هزینه و نیازمند داشتن وقت زیاد است و با گذشت زمان ارزش خود را از دست می­دهد. روش مدل سازی هنگام مطالعه­ اقیانوس­ها و دریاها با پدیده ­های بزرگ مقیاس که مطالعلات تجربی آن­ها کار چندان ساده­ای نیست، کارایی بیشتری دارد.
۳-۲-۳- روش تجربی
گاهی با بهره گرفتن از اطلاعات به­دست آمده حاصل از اندازه ­گیری­های میدانی و با بهره گرفتن از آمار و اطلاعات ثبت شده در یک منطقه به بررسی پدیده مورد نطر می­پردازیم که این روش را روش تجربی می­نامند. این روش معمولا فقط برای یک منطقه خاص و محدود قابل اجرا است. مزیت روش تجربی بر روش­های دیگر این است که با آنچه در طبیعت اتفاق افتاده سر و کار داریم.
۳-۳- روش تحقیق
برای بررسی اثرات پساب نیروگاه اتمی بوشهر بر دما و شوری آب خلیج فارس، از روش تجربی استفاده شده است. از آنجا که استاندارد سازمان محیط زیست می­گوید در شعاع ۲۰۰ متری از نقطه تخلیه پساب نباید دمای آب بیش از ۳ درجه سلسیوس افزایش یابد، چهار ایستگاه ثابت (A,B,C,D) در فاصله ۲۰۰ متری از نقطه تخلیه پساب مطابق شکل (۳-۱) انتخاب شد و در فصل سرما (ماه­های آذر و دی) در سال ۱۳۹۲ در حالت مهکشند و کهکشند در چهار ایستگاه با بهره گرفتن از دو دستگاه CTD که یک دستگاه ایستگاه های A و B ، ودستگاه دوم همزمان با دستگاه اول ایستگاه های C و D را اندازه گیری میکرد، دما و شوری و چگالی در سه لایه، طی یک چرخه جزر و مد اندازه ­گیری شد و با بهره گرفتن از نرم­افزار­ اکسل^[۱۶] نمودارهای دما، شوری و چگالی بر حسب زمان رسم گردید.

شکل ۳-۱- ایستگاه‌های ثابت مورد مطالعه در حالت مهکشند و کهکشند

همچنین در تاریخ­های ۱۸/۹/۱۳۹۲ و ۱۹/۹/۱۳۹۲ در ایستگاه های شعاعی مطابق شکل­های (۳-۲) و (۳-۳) دما و شوری در حالت مدکامل، جزر و مد با بهره گرفتن از دستگاه CTD اندازه ­گیری گردید و نمودارهای هم­ارز آن­ها با بهره گرفتن از نرم­افزار متلب^[۱۷] رسم شد.

شکل ۳-۲- موقعیت ایستگاه‌های شعاعی در حالت مد کامل و جزر

شکل ۳-۳- موقعیت ایستگاه‌های شعاعی در حالت مد
۳-۴- وسایل و ابزار مورد استفاده
۳-۴-۱- GPS
سیستم مکان‌یابی جهانی^[۱۸] یک سیستم هدایت ( ناوبری ) ماهواره­ای اســت و تنها سیستمی می­باشد که امروزه قادر است، موقعیت دقیق شما را بر روی زمین در هر زمان، در هر مکان و در هر هوایی مشخص کند. این ماهواره‌ها به سفارش وزارت دفاع ایالات ‌متحده ساخته و در مدار قرار داده‌شده‌اند. اولین ماهواره GPS در سال ۱۹۷۸ یعنی حدود ۳۶ سال پیش در مدار زمین قرار گرفت.
این سیستم در ابتدا برای مصارف نظامی تهیه شد ولی از سال ۱۹۸۰ استفاده عمومی آن آزاد و آغاز شد و سرانجام در سال ۱۹۹۴ شبکه‌ای شامل ۲۴ ماهواره تشکیل گردید که امروزه تعداد آن‌ها به ۲۸ عدد رسیده است.
خدمات این مجموعه در هر شرایط آب و هوایی و در هر نقطه از کره زمین در تمام ساعت شبانه‌روز در دسترس است. پدیدآورندگان این سیستم، هیچ حق اشتراکی برای کاربران در نظر نگرفته­اند و استفاده از آن رایگان است.

شکل ۳-۴- دستگاه GPS
دقت بالای این سیستم و جهانی بودن آن دلیلی بر استفاده از این سیستم در علوم مختلف است. GPS یک سیستم عملیاتی و همیشه در حال آماده‌باش است که در تمامی شرایط آب و هوایی دارای کارایی است؛ زیرا فرکانس امواجی که توسط ماهواره‌های GPS ارسال می­شوند در حد گیگاهرتز است و شرایط آب و هوایی (مه و باران و نزولات جوی ) اثری روی این امواج ندارند. این سیستم در طول ۲۴ ساعت شبانه‌روز فعال است و در هر زمان و در هر مکان که لازم باشد می­توان توسط آن تعیین موقعیت کرد. از این دستگاه برای تعیین موقعیت ایستگاه­ها استفاده شد.
۳-۴-۲- دستگاه CTD
دستگاه CTDکه مخفف Conductivity Temperature Depth می­باشد مجهز به چند سنسور است که به ثبت فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی می ­پردازد. این دستگاه قادر است تا عمق ۱۵۰۰ متری به ثبت داده‌های فیزیکی و شیمیایی بپردازد.
دستگاه CTD مدل۳۱۶ OCEAN SEVEN ساخت کارخانه Idronaut ایتالیا، مجهز به سنسورهای فشار، دما، رسانایی، کدورت، اکسیژن محلول و PH است. لازم به ذکر است که این دستگاه با توجه به روابط بین این فاکتورها، به محاسبه عمق ، چگالی آب و سرعت صوت در آب نیز می ­پردازد.

شکل ۳-۵- دستگاه CTD
پارامترهای فیزیکی-شیمیایی شامل دما (°C)، شوری (ppt)، رسانایی (ms/cm)، چگالی(g/cm³) ، اکسیژن محلول (ppm)، pH و کدورت (FTU) با بهره گرفتن از دستگاه CTD ثبت می­گردد.

۷

 

آذربایجان غربی

 

۱۷

 

آذر بایجان شرقی

 

۲۷

 

گلستان

 

 

 

۸

 

ایلام

 

۱۸

 

اردبیل

 

۲۸

 

استان تهران (البرز)

 

 

 

۹

 

فارس

 

۱۹

 

کرمانشاه

 

۲۹

 

خراسان شمالی

 

 

 

۱۰

 

کهکلویه

 

۲۰

 

یزد

 

۳۰

 

خراسان جنوبی

 

 

 

۳-۵ منابع اطلاعاتی و روش گردآوری اطلاعات
گردآوری اطلاعات مورد نیاز تحقیق یکی از مراحل اساسی آن است. داده‌ها می‌توانند به شیوه‌های مختلف، در مکان‌های مختلف و از منابع مختلف جمع‌ آوری شوند.
از جهت مکانی، داده‌ها می‌توانند به شیوه‌های مختلف، در محیط طبیعی که در آن پدیده‌ها بصورت طبیعی رخ می‌دهند، جمع‌ آوری شوند و یا ممکن است در محیط‌های آزمایشگاهی که در آنجا متغیرها، کنترل و دستکاری می‌شوند و یا در منازل پاسخ دهندگان، خیابانها و یا گردشگاهها جمع‌ آوری گردند. منابع جمع‌ آوری داده‌ها می‌توانند دست اول یا دست دوم باشند. افراد و گروه های برگزیده از جمله منابع دست اولند که محقق ممکن است در مورد موضوعاتی خاص، عقاید و نظرات آنها را بررسی کند. داده‌ها می‌توانند از منابع دست دوم نیز جمع‌ آوری گردند. اسناد و پرونده‌های سازمان، نشریات دولتی، تجزیه و تحلیل‌های رسانه‌های جمعی و غیره نمونه‌ای از منابع دست دوم اند.
انتخاب شیوه‌های جمع‌ آوری داده‌ها به روش تحقیق، امکانات در دسترس محقق، میزان دقت مورد نیاز، مهارت فنی و مهارت محقق، قلمرو زمانی بررسی و دیگر هزینه‌ها و منابع در دسترس برای جمع‌ آوری داده‌ها بستگی دارد(رستگار، ۱۳۹۰، ص۶۴).

۳-۵-۱ منابع اطلاعاتی
الف) مطالعات کتابخانه‌ای و الکترونیکی: جهت جمع آوری اطلاعات مربوط به ادبیات تحقیق و بررسی پیشینه تحقیق با مراجعه حضوری و استفاده از کتب کتابخانه موسسه عالی بانکداری، کتابخانه معاونت مالی و بودجه و کتابخانه معاونت طرح و توسعه بانک نمونه، از روش کتابخانه ای استفاده شده است. همچنین از کتب و مقالات الکترونیکی پایگاه داده‌های زیر استفاده شده است:

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به نشانی www.cbi.ir
پایگاه اسناد ملی کشور به نشانی www.irandoc.ac.ir
مقالات موجود در سایت مقالات جهاد دانشگاهی به نشانی www.sid.ir
پایگاه مجلات تخصصی نور به نشانی www.noormags.com
شبکه تحقیقات علوم اجتماعی به نشانی www.SSRN.com
شبکه تحقیقات علمی به نشانی www.ScienceDirect.com
ب) مصاحبه: مصاحبه روشی است که در آن اطلاعات مورد نیاز تحقیق از طریق ارتباط مستقیم پژوهشگر با پاسخگو گردآوری می‌شود. در واقع مصاحبه یک مکالمه دو طرفه است که با طرح سوال مصاحبه‌گر به منظور کسب اطلاعات مربوط به تحقیق آغاز می‌شود (رستگار، ۱۳۹۰، ص۶۴).
جهت انجام تحقیق، مصاحبه‌ها‌یی به منظور کسب اطلاعات و تعیین معیارهای مناسب برای متغیرهای مستقل با مدیران، کارشناسان ارشد و کارشناسان حوزه مرکزی بانک نمونه انجام شده است.
۳-۵-۲ روش گردآوری اطلاعات
در خصوص گردآوری اطلاعات بانک نمونه اغلب از نرم افزار گزارشگری مالی با نام MBS که به صورت اختصاصی برای این بانک نوشته شده است استفاده گردیده است؛ البته لازم به ذکر است از صورتهای مالی مدیریت شعب بانک نمونه در سالهای ۱۳۹۱- ۱۳۸۷ هم استفاده شده است.
۳-۶ فرضیه تحقیق
فرضیه تحقیق به وجود رابطه بین متغیرها اشاره می کند. این فرضیه انتظار محقق در مورد رابطه بین متغیرهای تحقیق را نشان می دهد. فرضیه تحقیقی را خلاف فرضیه صفر نیز می گویند. فرضیه خلاف یا تحقیق به صورت مثبت بیان می شود. این فرضیه بیان می کند که متغیر مستقل بر متغیر وابسته اثر دارد و یا بین متغیرها رابطه یا تفاوت وجود دارد. فرضیه تحقیق به دو صورت فرضیه جهت دار و فرضیه بدون جهت بیان می شود(محمدی، ۱۳۹۲، ص۶۰).

۲-۹-۴- رویکرد چهارم: روش­های فازی
ویژگی­ها و عوامل زیادی وجود دارند که می­توانند وبگاه قانونی را از نوع تقلّبی آن متمایز کنند که از آن جمله می­توان خطاهای نگارشی و نشانی طولانی URL را نام برد. به وسیله­ مدلی که در (Aburrous et al., 2010a) براساس عملگرهای منطق فازی ارائه شده است، می­توان عوامل^[۱۱۳] و نشانگر­های^[۱۱۴] دام­گستری را به متغیرهای فازی تبدیل کرد و در نتیجه شش سنجه^[۱۱۵] و معیار^[۱۱۶] حمله­ی دام­گستری را با یک ساختار لایه­ای^[۱۱۷] به دست آورد.
روش (Aburrous et al., 2008) آن است که نشانگر­های اصلی دام­گستری را با بهره گرفتن از متغیرهای زبانی بیان کند. در این مرحله توصیف­کننده­ های زبانی مانند «بالا»، «پایین» و «متوسط» به هر شاخص دام­گستری، نسبت داده می­شوند. تابع عضویت برای هر شاخص دام‌گستری طراحی می­ شود. در نهایت میزان ریسک دام­گستری وبگاه محاسبه می­ شود و مقادیر «کاملاً قانونی»، «قانونی»، «مشکوک»، « دام­گستری شده»، «حتماً دام­گستری شده»، به آن نسبت داده می­شوند.

روش پیشنهادی در(Aburrous et al., 2010b)، یک مدل هوشمند بر اساس الگوریتم­های داده ­کاوی دسته­بندی^[۱۱۸] و انجمنی^[۱۱۹] است. قواعد تولید شده از مدل دسته­بندی تجمعی^[۱۲۰]، نشان‌دهنده‌ی رابطه‌ی بین ویژگی­های مهمی مانند URL، شناسه دامنه، امنیت و معیارهای رمزنگاری^[۱۲۱] در نرخ تشخیص دام­گستری است. نتایج این تحقیق نشان می­دهد که استفاده از روش دسته­بندی تجمعی در مقایسه با الگوریتم­های سنتی دسته­بندی عملکرد بهتری دارد. الگوریتم‌های تجمعی، مهم­ترین ویژگی­ها و مشخصه­های وبگاه­های دام­گستری شده در بانکداری الکترونیکی و چگونگی ارتباط این مشخصه­ها با یکدیگر را شناسایی می‌کنند.
۲-۱۰- نتیجه ­گیری
در این فصل پس از مرور مفهوم بانکداری الکترونیکی، مزایا و چالش­های آن، زیرساخت­های مورد نیاز و امنیت بانکداری الکترونیکی را بررسی کردیم. پس از آن به شرح مفهوم دام­گستری و بخشی از مباحث مربوط به آن پرداختیم. همچنین روش­های قبلی ارائه شده برای تشخیص دام­گستری را دسته­بندی و مرور کردیم. استفاده از نظریه­ فازی برای تشخیص دام­گستری، تلاش می­ کند از مزایای روش­های قبلی بهره برده و ضمن افزایش دقت و صحت نتایج و از بین بردن افزونگی­ها، درصد بیشتری از وبگاه­های دام­گستری شده را تشخیص داده و از این­گونه حملات به نحو مطلوب­تری جلوگیری به عمل آورد، به همین دلیل در فصل بعد به بررسی مفاهیم اصلی نظریه­ مجموعه­های فازی و نظریه­ مجموعه­های ژولیده خواهیم پرداخت.
فصل سوم- نظریه­ مجموعه­های فازی و مجموعه­های ژولیده
سیستم فازی
۳-۱- مقدمه
مشخص کردن وبگاه­های دام­گستری­شده کاری پیچیده و در عین حال پویا است که عوامل و معیارهای فراوانی در آن مؤثر هستند. همچنین به دلیل عدم قطعیت و ابهام موجود در این تشخیص، مدل منطق فازی^[۱۲۲] می ­تواند ابزار کارآمدی در ارزیابی و شناسایی وبگاه­های دام­گستری شده باشد چراکه روشی طبیعی برای کار کردن با عوامل کیفی را در اختیار ما قرار می­دهد.
در سامانه‌های عملی، اطلاعات مهم از دو منبع سرچشمه می‌گیرند: یکی افرادِ خبره که دانش و آگاهی­شان را درباره سامانه با زبان طبیعی تعریف می‌کنند. منبع دیگر اندازه گیری­ها و مدل‌های ریاضی هستند که از قواعد فیزیکی مشتق شده‌اند. لذا مسئله­ مهم، ترکیبِ این دو نوع از اطلاعات در طراحی سامانه‌ها است. در انجام این امر سؤالی کلیدی وجود دارد و آن اینکه چگونه می‌توان دانش بشری را در چارچوبی مشابه مدل‌های ریاضی فرمول­بندی کرد. به عبارتِ دیگر سؤال اساسی این است که چگونه می‌توان دانش بشری را به فرمولی ریاضی تبدیل کرد. اساساً آنچه سامانه‌های فازی انجام می‌دهد، همین تبدیل است.
نظریه­ مجموعه­های ژولیده نیز همچون فازی با مسائل شامل عدم قطعیت و ابهام سرو کار دارد. اصولاً مجموعه­ ژولیده، تقریبی از مفهومی مبهم^[۱۲۳] به کمک یک زوج مفهوم صریح^[۱۲۴] به نام «تقریب بالا»^[۱۲۵] و «تقریب پایین»^[۱۲۶] است. امروزه این نظریه در هوش مصنوعی، سامانه­های خبره، داده ­کاوی، علوم شناختی، یادگیری ماشین، کشف دانش و تشخیص الگو کاربردهای فراوانی دارد. در این فصل ابتدا با بررسی نظریه­ مجموعه‌های فازی به تعریف سامانه­ی فازی پرداخته و ویژگی­ها و مبانی ریاضی مورد نیاز در طراحی سامانه­ی فازی را بیان خواهیم کرد. سپس به طور اجمالی نظریه­ مجموعه­های ژولیده و ترکیب آن را با مجموعه­های فازی را شرح خواهیم داد.
۳-۲- نظریه‌ی مجموعه‌های فازی
محققانی که با مواد فیزیکی سر و کار دارند باید توجه خود را به استانداردهای بسیار دقیق، روشن و حتمی معطوف کنند. متر به عنوان استانداردی برای اندازه گیری پذیرفته شده است اما در شرایطی ممکن است ریزترین تقسیم بندی به‌کار برود ولی درآزمایشگاه به معیاری بازهم کوچکتر نیاز باشد. به عبارت دیگر به‌طور حتم و یقین در همه‌ی معیار‌های اندازه‌گیری ، بدون توجه به دقت و شفافیت، امکان خطا وجود دارد. دومین پدیده­ محدود کننده­ حتمیت^[۱۲۷] مورد انتظار، کاربرد زبان محاوره­ای برای توصیف و انتقال دانش و آگاهی است. همه‌ ما تجربه‌ی سوء تفاهمات ناشی از بکارگیری واژه‌ها در غیر معنی اصلی خود در زندگی عادی و روزمره‌ی خویش را داریم. درک ما از مفهوم واژه‌ها با شالوده‌های فرهنگی و ارتباطات شخصی ما گره خورده است. بدین لحاظ،‌ اگر چه ممکن است در اصل معنی واژه‌ها تفاهم داشته و قادر به ارتباط نسبی و قابل قبول در اغلب موارد با همدیگر باشیم، لیکن توافق کامل و بدون ابهام در بسیاری از مواقع بسیار مشکل و بعید به نظر می‌رسد. به عبارت دیگر، زبان طبیعی و محاوره ای غالباً دارای مشخصه‌ی ابهام و عدم شفافیت است (Ross, 2004).
عسگر لطفی زاده در سال ۱۹۶۵ نظریه­ جدید مجموعه­های فازی را که از نظریه‌ی احتمالات متمایز بود ابداع کرد(Ross, 2004). زاده علاقه‌ی فراوانی به حل مسائل سامانه‌های پیچیده به روش مدل سازی داشت. تجربه‌های گوناگون علمی و عملی او گویای این واقعیت بود که روش‌های معمول ریاضی قادر به این طریق از مدل‌سازی نبودند.
به‌رغم مجموعه‌های کلاسیک با مرز‌های قطعی مجموعه‌های فازی دارای مرز‌های قطعی و شفافی نیستند. عنصر یاد شده ممکن است در یک مجموعه دارای درجه‌ی عضویتی بیشتر و یا کمتر از عناصر دیگر باشد. هر مجموعه‌ی فازی با تابع عضویت خاص خود قابل تعریف است و هر عضو در داخل آن با درجه‌ی عضویتی بین صفر تا یک مشخص می‌شود. در ابتدا، نظریه‌ی پیشنهادی مجموعه‌های فازی مورد استقبال زیاد قرار نگرفت. لیکن در دهه ۱۹۷۰ چندین اثر مهم و پایه ای توسط این پژوهشگران منتشر شد که توجه بسیاری از محققان را به خود جلب کرد. به‌عنوان نمونه نظریه‌ی بسیار مهم کنترل فازی و سپس کاربرد موفقیت آمیز آن در صنعت در این برهه از زمان ارائه شد. امروزه علاوه بر کاربرد‌های مهندسی، در دنیای تجارت، سرمایه، اقتصاد، جامعه شناسی و سایر زمینه‌های علمی بویژه سامانه‌های تصمیم‌یار از از نظریه‌ی فازی استفاده‌های فراوان می‌شود. کاربرد نظریه‌ی فازی همچنین در سامانه‌های خبره^[۱۲۸]، سامانه‌های پایگاه داده و بازیابی اطلاعات^[۱۲۹]، تشخیص الگو و خوشه‌بندی، سامانه‌های روباتیک^[۱۳۰]، پردازش تصویر و سیگنال‌ها^[۱۳۱]، بازشناسی صحبت^[۱۳۲]، تجزیه و تحلیل ریسک^[۱۳۳]، پزشکی، روانشناسی، شیمی، اکولوژی^[۱۳۴] و اقتصاد به وفور یافت می‌شود (فسنقری، ۱۳۸۵).
با دقت در زندگی روزمرّه خواهیم دید که ارزش­گذاری گزاره‌ها در مغز انسان و نیز اکثر جملاتی را که در زبان گفتاری به‌کار می‌بریم ذاتاً فازی و مبهم هستند. از این‌رو به‌منظور شبیه سازی و به دست آوردن مدل ریاضی برای منطق زبانی، منطق فازی به ما اجازه می‌دهد به تابع عضویت  مقداری بین صفر و یک را نسبت داده، ابهام را جایگزین قطعیت کنیم.
با دانستن اصول اولیه مربوط به منطق قطعی و مجموعه‌های قطعی، با تکیه بر اصول فازی، به تعریف منطق و مجموعه‌های فازی می‌پردازیم. به‌گونه ای که روابط و تعاریف مجموعه‌های فازی در حالت خاص باید همان روابط و تعاریف مجموعه‌های قطعی باشد.
اگر X مجموعه­ مرجعی باشد که هر عضو آن را با x نمایش دهیم مجموعه فازی A در X به‌صورت زوج‌های مرتب زیر بیان می‌شود:

 

(۳-۱)

تابع عضویت و یا درجه‌ی عضویت است که مقدار عددی آن، میزان تعلق x به مجموعه‌ی فازی  را نشان می‌دهد. برد این تابع، اعداد حقیقی غیر منفی است که در حالت معمولی به صورت فاصله‌ی بسته‌ی [۱و۰] در نظر گرفته می‌شود. بدیهی است در صورتی‌که برد این تابع تنها اعداد صفر و یک باشد همان مجموعه­ قطعی را خواهیم داشت.
در تمامی کاربردهای فازی به تعریف تابع عضویت نیاز داریم. لذا در ذیل به چند نمونه از توابع عضویت معروف اشاره شده است (تشنه لب و همکاران، ۱۳۸۹):
الف) تابع عضویت زنگوله‌ای (گوسی): تابع عضویت زنگوله‌ای برای دو حالت پیوسته و گسسته در شکل (۳-۱) نشان داده شده و معادله‌ی مربوط به حالت پیوسته در رابطه­ (۳-۲) تعریف شده است:

 

(۳-۲)

که در آن d پهنای زنگوله،  عنصری از مجموعه‌ی مرجع و c مرکز محدوده‌ی عدد فازی است. برای حالت گسسته فرمول خاصی وجود ندارد و تنها پس از رسم نقاط مربوط به عدد فازی، شکلی مشابه با قسمت ب در شکل ۳-۱، به دست می‌آید.
الف) تابع عضویت زنگوله ای برای حالت پیوسته
ب) تابع عضویت زنگوله ای برای حالت گسسته

c
d
x

c
x
۱
۱
شکل ۳-۱ تابع عضویت زنگوله ای
ب) تابع عضویت مثلثی: تابع عضویت عدد مثلثی (شکل ۳-۲) با رابطه­ زیر تعریف می‌شود:

‏در هر تماس مشتری با سازمان ، پیشینه وی به صورت خودکار از پایگاه داده ها استخراج شده و مستقیماً در اختیار کارمند یا بخش مربوط قرار می گیرد. به این ترتیب سازمان حافظه دار بوده و ‏امکان دسترسی بیشتر به رضایت مشتری با ارائه خدمات ویژه فراهم می گردد. همچنین با تحلیل داده ها، امکان زیادتری برای بالافروشی یا فروش بیشتر پیش آمده و اهداف بازاریابی و فروش سازمان نیز تامین می گردد.

‏کانال های ارتباط با مشتری می توانند در نقاط مختلف و بیرون از سازمان قرار داشته باشند ولی تمامی اطلاعات این کانال ها برای سازمان قابل دستیابی است. برای مثال تعدادی از شرکت ها در انگلیس و امریکا به دلیل صرفه جویی در هزینه ها و نیروی کار، مراکز تماس در هند دایر کرده اند و مشتریان در این کشورها از طریق خط رایگانی که شرکت فراهم کرده، به این مراکز وصل می شوند و اطلاعات و خدمات مورد نیز خود را دریافت می کنند، بدون دانستن اینکه با خارج از کشور خود تماس گرفته اند.

‏شکل ۲-۶ : ‏چهارچوب پیشنهادی به صورت شماتیک
۲-۱۲- یک مدل مقدماتی‏CRM
‏شمای کلی مدل مقدماتی CRM در شکل ۲-۷ ‏نشان داده شده و شامل مجموعه ای از ۷ ‏مؤلفه اساسی است:
۱- ایجاد یک بانک اطلاعاتی از فعالیت مشتری
۲- تحلیل بانک اطلاعاتی
۳- ‏اتخاذ تصمیماتی درباره مشتریانی که باید هدف گیری شوند، با بهره گرفتن از تحلیل ها
۴- ‏ابزاری برای هدف گیری مشتریان
۵- ‏چگونگی برقراری ارتباط با مشتریان مورد نظر
۶- مباحث خصوصی ( محرمانه بودن اطلاعات مشتریان )
۷- معیارهایی برای اندازه گیری میزان موفقیت برنامهCRM

شکل ۲-۷ : مدل مقدماتی CRM (Russell S, Winer,2001)
‏ایجاد یک بانک اطلاعاتی مشتری
‏اولین گام ضروری برای راه حل CRM ، ایجاد یک بانک اطلاعاتی مشتری یا فایل اطلاعاتی است که اساس هر برنامه مدیریت ارتباط با مشتری می باشد.
‏حال سئوال این است که چه اطلاعاتی باید برای بانک اطلاعاتی جمع آوری شود؟
‏بانک اطلاعاتی باید شامل اطلاعات زیر باشد:
۱- تعاملات: که باید شامل تاریخچه کاملی از خرید همراه با جزئیات از قبیل قیمت پرداختی و تاریخ تحویل باشد
۲- تماسهای مشتری: امروزه تعداد زیادی نقاط تماس مشتری از کانالهای متعدد وجود دارد. این قسمت نباید فقط شامل تماسهای فروش و تقاضاهای سرویس دهی باشد. بلکه باید هر تماسی از جانب مشتری یا از جانب شرکت را شامل شود.
۳- اطلاعات مشروح: این قسمت، برای تقسیم بندی و تحلیل داد‏ه های موجود ‏می باشد.
۴- پاسخ به بازاریابی: این قسمت از فایل اطلاعاتی باید شامل این مطالب باشد که آیا مشتری به یک بازاریابی مقدماتی مستقیم یا یک تماس فروش یا هر تماس ‏مستقیم دیگری پاسخ داده است یا خیر؟
تحلیل داده ها
‏به طور معمول و متداول، ‏بانک های اطلاعاتی مشتری به منظور تعریف دسته بندی مشتریان تحلیل می شوند و از روش های آماری مختلفی برای دسته بندی مشتریان استفاده می شود و مشتریان با ‏الگوهای رفتاری مشابه در یک دسته قرار داده می شوند تا برای تولید محصولات مختلف و عملیات بازاریابی مستقیم مورد استفاده قرار گیرند.
‏هدف اصلی، هدف گیری سودآورترین مشتریان برای ارسال کاتالوگ و سازگار کردن کاتالوگ ها با سلیقه های گروه های مختلف مشتریان است.
انتخاب مشتری
‏با توجه به ایجاد و تحلیل اطلاعات مشتری که توسط بانک اطلاعاتی صورت گرفت، قدم بعدی این است که کدام مشتریان را با برنامه های بازاریابی شرکت هدف گیری نماثیم. نتایج حاصل از تحلیل می توانند از نوع مختلف و متعددی باشند.
‏اگر نوع تقسیم بندی بر اساس خرید مشتری باشد، طبیعتاً مشتریانی که در مطلوب ترین بخشها مثلاً بالاترین نرخ خرید و بیشترین میزان وفاداری به کالا (مارک کالا) قرار دارند ابتدا انتخاب می شوند.
‏همچنین در بخش های دیگر، انتخاب مشتریان می تواند بر اساس عوامل دیگری صورت پذیرد. مثلاً ‏اگر مشتریان در بخش سنگین ترین میزان خرید، قبلاً با نرخی خرید می کردند که مشخصاً در آینده، ‏این نوع خرید غیر ممکن و بعید به نظر می رسد، به این ترتیب دومین ردیف با بیشترین پتانسیل خرید نیز جذاب بوده و مشتریانش انتخاب می شوند.
‏اگر صرفاً سوداوری مشتریان مد نظر باشد مدیر بازاریابی می تواند به سادگی، با بهره گرفتن از معیارهایی مشتریان سوداور و یا مشتریانی که مانع بازگشت سرمایه می شوند را مشخص نماید.
‏هدف اصلی، تحلیل سوداوری مشتریان و جدا کردن مشتریانی که سوداوری درازمدت بسیاری برای شرکت فراهم می کنند از مشتریانی که در حال حاضر به سود سازمان آسیب می رسانند می باشد.
هدف گیری مشتریان
‏ابزارهای مختلف بازاو یابی انبوه از قبیل تلویزیون، رادیو و تبلیغات چاپی برای ایجاد آگاهی و ارتباط، بسیار مفید و سودمند هستند اما برای CRM که نیاز به ارتباط رودررو دارد کافی نیستند. متداول ترین ابزارها برای هدف گیری مشتریان در CRM شامل روش های بازاریابی مستقیم از قبیل: بازاریابی ‏تلفنی (مکالمه از راه دور)، پست مستقیم و در مواقعی که مناسب نوع محصول باشد، فروش مستقیم می باشد.
‏برخی معتقدند شرکتها به جای گفتگو با مشتریان از طریق رسانه ها، به وسیله این ابزارها، با مشتریان ‏به تبادل نظر و گفتگو بپردازند. به ویژه برای ایجاد بازاریابی یک به یک استفاده از اینترنت ایجاد ‏ارتباط فردی را بسیار آسان کرده ‏است. یک راه بسیار ارزان و رایج بازاریابی مستقیم اینترنتی، ارسال پست الکترونیکی از طرف شرکت به مشتریان بود، اما مشتریان بدون خواندن، به سرعت این ایمیل ها را با فشردن دکمه حذف صفحه کلید پاک می کردند، به همین دلیل شرکتها تصمیم گرفتند که در ابتدا از طریق برنامه هایی، رضایت و موافقت مشتری را برای دریافت پیام از شرکت، جلب نموده و سپس ایمیل ها را ارسال نمایند. بدین ترتیب روش ارسال ایمیل های مستقیم، یک روشی بسیار مؤثر و متداول برای هدف گیری مشتریان در استراتژی CRM خواهد بود.
‏برنامه های ارتباطی
‏تماس با مشتری از طریق ایمیل مستقیم بیش از آنکه یک تکنیک برای پیاده سازی CRM باشه یک برنامه ارتباطی است.
‏در واقع ایمیل می تواند یک مکانیسم تحویل باشد. هدف اصلی برنامه های ارتباطی، تحویل در سطح بالاتر رضایت مشتری نسبت به تحویل شرکتهای رقیب می باشد که بخشی عظیمی از تحقیقات شرکتها در این زمینه صورت می گیرد. امروزه از طریق این تحقیقات، مدیران در می یابند که مشتریان از عملکرد تحویل محصول چه انتظاری د‏ارند و به همین د‏لیل حیاتی است که سطرح عملکرد تحویل خود را هرچه بالاتر ببرند به علاوه تحقیقات نشان داده است که یک رابطه قوی و مثبت بین میزان ‏رضایت مندی مشتری و میزان سوداوری شرکت وجود دارد. بنابراین مدیران باید دائماً سطرح رضایت مندی مشتریان را اندازه گیری نموده و از برنامه هایی که به بهبود عمکرد تحویل کمک می کند، استفاده نمایند.
استراتژی های برقراری روابط با مشریان
‏استراتژی های برقراری روابط با مشتریان عبارتند از:
۱- مشتری و سازمان باید نسبت به تمایلات متقابل برای انجام معاملات، آگاهی لازم را کسب کنند
۲- هنگام اولین برخورد مشتری و سازمان، سازمان باید اطلاعاتی درباره ‏مشتری جمع اوری، ثبت و ضبط کند. چرا که این اطلاعات در ارزیابی نیازهای آینده مشتریان مفید خواهد بود.
۳- ‏برقراری رابطه با مشتریان مستلزم ارائه خدمات مستمر است.
۴- ارائه مشوق های مالی و غیر مالی به مشتریان به عنوان پاداش برای حفظ روابطشان با سازمان.(مک کل و همکاران، ۱۹۹۸)
چارچوبی برای ارزیابی میزان مشتری مداری
‏اگرچه برای مشتری مداری تعاریف گوناگون عنوان شده است اما اصل بنیادین همه آنها قرار دادن مشتری در کانون توجه استراتژیکی سازمان است. به منظور ارزیابی مشتری مدار بودن یک سازمان می توان از چارچوبی که توسط سانی نانگو ارائه شده است، استفاده نمود. این چارچوب همچنان که در شکل ( ۲-۸ ‏) نمایش داده شده دارای چهار بعد اصلی، تعریف، حساسیت، سنجش و اجرا می باشد. این چهار عامل مبنای لازم را برای تجزیه و تحلیل میزان مشتری مداری موجود در بافتهای مختلف سازمان فراهم می کند.

شکل ۲-۸ :چهارچوبی برای ارزیابی میزان مشتری مداری (دفتر تحقیقات و برنامه ریزی بانک ملت، ۱۳۸۳)
در حقیقت عملکرد مشتری مدار یک سازمان، به نوع تعریفی که در رابطه با درک سازمان از مشتریانش و ماهیت حساسیتی که در ایجاد خدمات مشتری نشان می دهد، نوع تکنیک سنجش که مورد استفاده قرار می دهد و مکانیزمهای اجرایی که اعمال می کند بستگی دارد.
‏شکل شماره ( ۲-۹ ‏) نشان دهنده ساختار فرایند نظام کلی خدمات رضایتمندی مشتری است، شرکت می تواند با این ساختار فرایند را به عنوان فهرست کنترل برای سنجش کیفیت خدمات مشتری به کار ‏گیرد یا آن را به عنوان الگویی برای بازسازی نظام خدمت به مشتری در نظر داشته باشد.

صفر تا ۲۰%

۲۰% تا ۴۰%

۴۰% تا ۶۰%

۶۰% تا ۸۰%

۸۰% تا ۱۰۰%

 

شرکت­هایی که در این پژوهش به عنوان محدود در تأمین مالی در نظر گرفته‌شده‌اند.

*

*

 

 

۳-۳-۲- متغیر وابسته
متغیر وابسته پژوهش حاضر میزان سرمایه ­گذاری در دارایی­ های نامشهود به­وسیله شرکت­ها است. در این پژوهش مشابه پژوهش­های پیشین (به عنوان نمونه، آریقتی و همکاران، ۲۰۱۴) از معیار نسبت کل دارایی­ های نامشهود شرکت­ها به‌کل دارایی­ های آن­ها برای اندازه ­گیری میزان سرمایه ­گذاری در دارایی­ های نامشهود استفاده‌شده است. این معیار استفاده‌شده، به عنوان معیاری برای اندازه ­گیری شدت سرمایه ­گذاری در دارایی­ های نامشهود است.

۳-۳-۳- متغیرهای کنترلی
به منظور کنترل سایر متغیرهایی که به­نحوی در تجزیه و تحلیل مسأله پژوهش مؤثرند، متغیرهای کنترلی لازم با توجه به مرور متون تعیین شدند (آریقتی و همکاران، ۲۰۱۴). متغیرهای کنترلی این پژوهش عبارت‌اند از:
الف) عمر شرکت­ها: عمر شرکت­ها، بیانگر تعداد سال­هایی است که از زمان تأسیس شرکت تاکنون گذشته است. بنابراین، در این پژوهش مشابه پژوهش نمازی و منفرد مهارلویی (۱۳۹۰) عمر شرکت به­وسیله تعداد سال­های سپری‌شده از سال تأسیس شرکت تا هر یک از سال­های موردمطالعه اندازه ­گیری شده است.
ب) نقدینگی کوتاه مدت به‌کل دارایی­ ها: نقدینگی به توانایی شرکت در ایفای تعهدات مالی کوتاه مدت، در سررسید اشاره دارد (فاستر، ۱۹۸۶). اساس کاربرد نسبت­های نقدینگی بر این فرض است که دارایی­ های جاری منابع اصلی شرکت برای پرداخت بدهی­های جاری هستند (جهانخانی و پارساییان، ۱۳۸۷). نسبت جاری و نسبت آنی، دو نسبت بسیار متداول برای سنجش نقدینگی به شمار می­رود (فاستر، ۱۹۸۶؛ جهانخانی و پارساییان، ۱۳۸۷).
نسبت جاری: برای محاسبه نسبت جاری، دارایی­ های جاری بر بدهی­های جاری تقسیم می­ شود.

در رابطه بالا؛
CR: نسبت جاری
‍CA: دارایی‌های جاری
CL: بدهی‌های جاری است.
نسبت آنی: برای محاسبه نسبت آنی، باید موجودی کالا را از دارایی­ های جاری کم کرد و باقی­مانده را بر بدهی­های جاری تقسیم نمود.

در رابطه بالا؛
QR: نسبت سریع
‍CA: دارایی‌های جاری
Inv: موجودی کالا
CL: بدهی‌های جاری است.
با توجه به وجود روش­های مختلف برای محاسبه بهای تمام‌شده موجودی کالا (شناسایی ویژه، اولین صادره از اولین وارده و میانگین موزون)، در این پژوهش ترجیح داده شد که از نسبت سریع برای سنجش نقدینگی شرکت­ها استفاده شود. دلیل دیگر استفاده از نسبت سریع برای سنجش نقدینگی، احتمال وجود موجودی مواد و کالاهایی است که قابلیت تبدیل آن­ها به وجه نقد اندک است.
ج) سودآوری: سودآوری به توانایی شرکت در کسب سود اشاره دارد. سودآوری نتیجه نهایی همه برنامه­ ها و تصمیم­های مالی شرکت است و آخرین پاسخ­ها را در مورد نحوه اداره شرکت به تحلیلگران می­دهد. معمولاً از متغیرهای سود به فروش، بازده مجموع دارایی­ ها و بازده حقوق صاحبان سهام برای سنجش سودآوری استفاده می­ شود (فاستر، ۱۹۸۶؛ عبده تبریزی و مشیرزاده مؤیدی، ۱۳۸۴). به دلیل این‌که حاشیه سود شرکت­ها فقط زمانی قابل‌مقایسه است که گردش سرمایه (فروش تقسیم بر سرمایه) آن­ها یکسان باشد و در دنیای واقعی، احتمال چنین وضعیتی اندک است، از این نسبت صرف­نظر می­ شود (هندریکسون و بردا، ۱۹۹۲). از طرف دیگر بسیاری از شرکت­های پذیرفته‌شده با حقوق صاحبان سهام منفی، زیانده می­باشند و این امر می ­تواند باعث استنباط اشتباه در مورد سودآوری شود، زیرا نسبت زیان خالص به حقوق صاحبان سهام منفی، یک عدد مثبت است. بنابراین، در این پژوهش، برای سنجش سودآوری از بازده مجموع دارایی­ ها استفاده می­ شود. دلیل عمده دیگر برای انتخاب بازده دارایی‌ها به عنوان متغیری برای سنجش سودآوری شرکت این است که نسبت مزبور با راهبرد شرکت و عملکرد مدیریت رابطه مستقیم دارد. به‌عنوان‌مثال، ۸۰ درصد پژوهش‌هایی که به بررسی عملکرد شرکت‌ها پرداخته‌اند، بازده دارایی‌ها را به‌عنوان یک معیار مهم ارزیابی عملکرد انتخاب نموده‌اند (ولف^[۱۱۸]، ۲۰۰۳).
بازده دارایی­ ها بیانگر کارایی استفاده از دارایی­هاست (فاستر، ۱۹۸۶) و میزان سود به ازای هر ریال از وجوه سرمایه ­گذاری شده در شرکت را نشان می­دهد (جهانخانی و پارساییان، ۱۳۸۷).

در رابطه بالا:
: بازده دارایی­ ها؛
: سود خالص؛
: کل دارایی­ ها.
این متغیر در پژوهش­های باقرزاده (۱۳۸۲)، نمازی و شیرزاده (۱۳۸۴)، سینایی (۱۳۸۶)، ستایش و همکاران (۱۳۸۷)، کیمیاگری و عینعلی (۱۳۸۷) و کردلر و شهریاری (۱۳۸۸) نیز به­عنوان معیار سودآوری استفاده شده است.
۳-۴- جامعه و نمونه آماری
دوره موردمطالعه یک دوره زمانی ده ساله بر اساس صورت­های مالی سال­های ۱۳۸۲ تا ۱۳۹۱ است. شرکت­های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران، جامعه آماری پژوهش حاضر را تشکیل می­ دهند. در این پژوهش از نمونه گیری آماری استفاده نمی­ شود؛ اما شرایط زیر برای انتخاب نمونه قرار داده شد:
سال مالی شرکت منتهی به پایان اسفندماه هر سال باشد.
شرکت طی سال­های ۱۳۸۲ تا ۱۳۹۱، تغییر سال مالی نداده باشد.
اطلاعات مالی موردنیاز به منظور استخراج داده ­های موردنیاز در دسترس باشد.