اما نباید این نکته از نظر دور بماند که آنچه مومن را در دم آخر و در قبر و قیامت به گقتن کلمه الله و رسالت رسول و امامت ولی الله یاری می دهد، همانا ترکیب این کلمات با قلب و جان مومن است. و الا در شداید مرگ و سختی لحظات جان دادن ممکن اس ت انسان خدا و رسول را فراموش کند. امام خمینی در این باره به صورت مشروح می‌فرمایند:
«در آن اهوال و شدائد و سکرات موت چه خواهد شد؟ و اگر سمع قلب باز نشده باشد و دل سمیع نباشد، تلقین عقاید حین موت و بعد از موت به حال او نتیجه‏اى ندارد. تلقین براى کسانى مفید است که دل آنها از عقاید حقّه با خبر است و سمع قلب آنها باز است، و در این سکرات و شدائد فى الجمله غفلتى حاصل شده باشد، این وسیله شود که ملائکه اللَّه به گوش او برسانند؛ ولى اگر انسان کر باشد و گوش عالم برزخ و قبر نداشته باشد، هر گز تلقین را نمى‏شنود و به حال او اثر نکند.»^[۸۵]
«ممکن است در وقت شدائد مرض موت و سکرات هولناک موت و اهوال و مصیبات پس از موت خداى نخواسته صورت آن بکلّى از صفحه قلب محو و نابود شود و انسان با دست خالى در پیشگاه مقدّس حق برود. مثلًا اگر کسى ذکر شریف لا الهَ الّا اللَّه، مُحَّمدٌ رَسولُ اللَّه (ص) را با سکونت قلب و اطمینان دل بگوید و قلب را به این ذکر شریف تعلیم دهد، کم کم زبان قلب گویا شود و زبان ظاهر تابع زبان قلب شود و اوّلْ قلب ذاکر گردد و پس از آن لسان‏.
و امّا اگر این ذکر شریف را بى‏سکونت قلب و طمأنینه آن و با عجله و اضطراب و اختلال حواسّ گفت، از آن در قلب اثرى حاصل نشود و از حدّ زبان و گوش حیوانى ظاهرى به باطن و سمع انسانى نرسد و حقیقت آن در باطن قلب محقّق نشود و صورت کمالیّه قلب نگردد که ممکن الزّوال نباشد.
پس، اگر اهوال و شدائدى دست دهد، خصوصاً مثل اهوال و سکرات موت و شدائد نزع روح انسانى، بکلّى آن ذکر را فراموش کند و از صفحه دلْ آن ذکر شریف محو شود، بلکه اسم حق تعالى و رسول ختمى (ص) و دین شریف اسلام و کتاب مقدّس الهى و ائمّه هدى (ع) و سایر معارف را که به قلب نرسانده فراموش کند و در وقت سؤال قبر جوابى نتواند دهد؛ تلقین را نیز به حال او فایده‏اى نباشد، زیرا که در خود از حقیقت ربوبیّت و رسالت و دیگر معارف اثرى نمى‏بیند؛ و آنچه به لقلقه لسان گفته بود و در قلب صورت نگرفته بود از خاطرش محو شود و او را نصیبى از شهادت به ربوبیّت و رسالت و دیگر معارف نخواهد بود.»^[۸۶]
۲-۲-۲-۳-۱-۱ تلقین کلمه توحید
طبق روایات مومنی که در طول زندگانی و حیات مادی اش متذکر به کلمه توحید باشد، در هنگام مرگ، زبانش وی را در گفتن کلمات همراهی می کند، و در قبر و روز حساب نیز خداوند وی را در پاسخ دادن یاری می رساند.
در حدیثی شریف از حضرت امام جعفر بن محمد صادق (علیهما السلام) نسبت به این موضوع تصرح و بر تلقین محتضر تأکید گردیده است: «هیچ کس نیست که مرگش فرا رسد و در حال احتضار باشد مگر اینکه ابلیس یکى از افراد خود را بر او موکّل کند تا به کافرشدنش دعوت کند و وى را در دینش بشک اندازد تا جان از تنش بیرون رود.
پس هر گاه بر سر شخصى از کسان خود رفتید که مرگش فرا رسیده به او شهادتین را تلقین کنید (که او بگوید: اشهد ان لا إله إلّا اللَّه و اشهد انّ محمّدا رسول اللَّه) تا هنگامى که از دنیا برود و شیطان بر او دست نیابد.^[۸۷]
در روایت دیگری از حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) ایشان بهشت را مقصد کسی می دانند که آخرین کلامش «لا إله إلا الله» باشد. ایشان در تأیید تلقین به محتضر اینگونه می‌فرمایند: «لَقِّنُوا مَوْتَاکُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ فَإِنَّ مَنْ کَانَ آخِرُ کَلَامِهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ دَخَلَ الْجَنَّهَ.»^[۸۸]
۲-۲-۲-۳-۱-۲ تلقین شهادت به ولایت ائمه
همان‌طور که قبلاً نیز ذکر نمودیم تعیین عاقبت انسان به هنگام نزع روح در گرو تجلی امر ولایت در هنگام احتضار و چگونگی مواجهه با این انوار مطهره است، ولیکن گاهی نجات مومن در آن سکرات هولناک به وسیله تلقین شهادت به ولایت ایشان میسر است. در این مورد نیز به روایتی اشاره می کنیم.
کلینی از امام جعفر بن محمد صادق (علیهما السلام) در تلقین محتضر اینگونه روایت کرده است: «فَلَقِّنْهُ (المحتضر) کَلِمَاتِ الْفَرَجِ وَ الشَّهَادَتَیْنِ وَ تُسَمِّی لَهُ الْإِقْرَارَ بِالْأَئِمَّهِ ع- وَاحِداً بَعْدَ وَاحِدٍ حَتَّى یَنْقَطِعَ عَنْهُ الْکَلَامُ.^[۸۹]
و اقرار گرفتن که در این روایت بدان اشاره‌شده است، شاید اشاره ای باشد بر انکار محتضر در آن لحظات سخت، چراکه بر طبق روایات وارده علاوه بر نفسانیات و ملکات خبیثه ای که در انسان موجود است که باعث بند آمدن زبان و عدم توجه و ایجاد فراموشی می شود، شیاطین نیز سعی در تلقین انکار توحید و ولایت و اجبار به کفر و شرک شخص می نمایند.
حضرت امام (رحمه الله علیه) متذکر می شوند که «ممکن است در آن فشارهاى سکرات که از براى غیر مؤمنین و مخلصین مى‏باشد انسان از دهشت و وحشت، على بن ابى طالب، علیه السلام، را فراموش کند. در حدیث است که یک طایفه از اهل معصیت در جهنم معذب‏اند، و اسم رسول اکرم، صلّى اللّه علیه و آله، را فراموش کنند، تا بعد از آنکه مدت عذاب سرآید و از قذرات گناه تطهیر و تخلیص شوند، اسم مبارک آن حضرت به یادشان آید به آنها القا شود، پس فریاد آنها به وا محمّدا! صلّى اللّه علیه و آله، بلند شود و مورد رحمت شوند.»^[۹۰]
۲-۲-۲-۳-۱-۳ تلقین کلمه فرج
علاوه بر شهادتین در روایات امر دیگری را هم برای تلقین محتضر مشاهده می کنیم و آن به تعبیر روایات کلمات فرج است. در کتاب مستدرک الوسایل روایتی از حضرت امیرالمؤمنین آمده است به این مضمون که بیان کلمات فرج باعث نجات و از بین رفتن ترس و هراس است: «أَنَّهُ کَانَ إِذَا رَأَى مُؤْمِناً فِی حَالِ النَّزْعِ لَقَّنَهُ کَلِمَاتِ الْفَرَجِ فَإِذَا قَالَهَا قَالَ لَا أَخَافُ عَلَیْهِ الْآن‏».^[۹۱]

به کرات در کتب مختلف و روایات متعددی به این کلمات اشاره‌شده است که برای نمونه یک مورد را از کتاب شریف اصول کافی نقل می کنیم. زراره از مولایش امام جعفر بن محمد صادق (علیهما السلام) روایت می کند: «إِذَا أَدْرَکْتَ الرَّجُلَ عِنْدَ النَّزْعِ فَلَقِّنْهُ کَلِمَاتِ الْفَرَجِ- لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْحَلِیمُ الْکَرِیمُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ سُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ السَّمَاوَاتِ السَّبْعِ وَ رَبِّ الْأَرَضِینَ السَّبْعِ وَ مَا فِیهِنَّ وَ مَا بَیْنَهُنَّ وَ مَا تَحْتَهُنَّ وَ رَبِّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ».^[۹۲]
با نگاهی به این کلمات شاید بتوان اینگونه بیان نمود که در این کلام اشاره به عظمت و بزرگی رب العالمین و خلقت آسمان هاو زمین و همه کائنات شده است، چه بسا به دلیل این است که چشم باطن محتضر باز شده است و عوالم و کائنات را مشاهده می کند و آنچه را که در طول زندگانی مادی اش درک نمی کرده به یکباره در مقابل او قرار گرفته است. یکی از ابتدایی ترین آثار چنین مشاهده ای خوف و هراس و بلکه در مؤمنین شدت خشیت است و البته در چنین موقعیتی گرداندن وجه دل به عظمت و جلالت پروردگار و کلمه توحید، مانع از لغزش و خطا و نفوذ القائات شیطانی به قلب است. و شاید یکی از دلایل تلقین کلمات فرج بر زبان و قلب محتضر همین باشد.
۲-۲-۲-۳-۱-۳ تلقین توبه و استغفار
بیان نمودیم که در ثانیه های آخر عمر انسان، به دلیل عدم انقطاع کامل نفس از بدن هنوز سیر استکمالی نفس ادامه دارد و در طی حرکت جوهری همچنان قوای نفس به فعلیت بدل می گردند. لذا در این لحظات احتمال و امکان تغییر سرنوشت انسان وجود دارد.
در روایتی ارزشمند از حضرت امام جعفر بن محمد صادق (علیهما السلام) با اشاره به گفتار و رفتار پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) و ملاقات ایشان با شخص محتضر، مومنین را به تلقین توبه و استغفار در هنگام احتضار اشخاص توصیه می نمایند. در این روایت آمده است که یکی از اصحاب در حال احتضار بود و در این حال حضرت ختمی مرتبت بر او وارد شدند، سپس حضرت رسول بر بالین وی استغفار را اینگونه به وی تلقین نمودند: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِیَ الْکَثِیرَ مِنْ مَعَاصِیکَ، وَ اقْبَلْ مِنِّی الْیَسِیرَ مِنْ طَاعَتِکَ»^[۹۳]
۲-۲-۲-۳ -۲ انتقال محتضر به جایگاه نمازش
یکی از مستحبات در ارتباط با محتضر، بردن وی به جایگاه نمازش و گرداندن پاهای وی به سوی قبله است، همان‌طور که مرحوم شیخ حر عاملی (رحمه الله علیه) در کتاب شریف وسایل الشیعه به نقل از زراره اینگونه آورده اند که حضرت جعفر بن محمد (علیهما السلام) فرمودند: « إِذَا اشْتَدَّ عَلَیْهِ النَّزْعُ فَضَعْهُ فِی مُصَلَّاهُ الَّذِی کَانَ یُصَلِّی فِیهِ أَوْ عَلَیْهِ».^[۹۴]
مکان ها فی نفسه به یکدیگر ارجحیت ندارند، مگر به واسطه صاحبانشان و کسانی که در آن ها مقیم اند و یا حوادث و رویدادهایی که در آن ها به وقوع پیوسته است. زمین مکه، زمین کربلا و دیگر مکانهای اینچنینی، تنها دلیل ارجحیتشان حضور افراد و یا وقوع اتفاقات در آن هاست، و به همین دلیل زمین مسجد که تا کنون با زمین های دیگر تفاوتی نمی کرد، بعد از خواندن صیغه وقف زمین برای مسجد، احکام خاصی بر آن مترتب می شود و منزلت و مقام خاصی می یابد.
به همین ترتیب منزلی که فرد مومن در آن زندگی می کند، به جهت حضور وی در آن ارزش می یابد. و البته جایگاهی که در آن عبادت می کرده، بر دیگر مکان های منزل تقدم دارد. گویی حضور ملائک در منزلش به واسطه قیامش در مصلی، اکنون نیز که در حال احتضار است، اگر در مصلایش حاضر شود، بمانند زمان عبادتش، باعث نزول ملائکه رحمت خواهد شد. و لازم به ذکر نیست که حضور ملائکه رحمت چه تأثیر مثبتی در کیفیت جان کندن و قبض روح او دارد.
۲-۲-۲-۳-۳ رو به قبله قرار دادن محتضر
از دیگر آداب زمان احتضار این است که اطرافیان محتضر وی را به سمت قبله بگردانند و اعضای بدن او را در حالت آرام قرار دهند تا جان دادن برای وی تسهیل شود. این مسأله در روایات بدان تأکید فراوان شده و این مسأله به عنوان عاملی برای توجه ملائلکه، ذکر شده است.
در روایتی ازحضرت امیرالمؤمنین (علیه و علی آبائه السلام) در کتاب شریف وسایل الشیعه نقل شده است که حضرت ختمی مرتبت (صلی الله علیه و آله) بر فردی که در حال احتضار بود وارد شدند و ملاحظه فرمودند که وی متوجه به سمت قبله نیست. ایشان فرمودند: «وَجِّهُوهُ إِلَى الْقِبْلَهِ» و دلیل آن را اینگونه بیان داشتند: «فَإِنَّکُمْ إِذَا فَعَلْتُمْ ذَلِکَ أَقْبَلَتْ عَلَیْهِ الْمَلَائِکَهُ وَ أَقْبَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَیْهِ بِوَجْهِهِ فَلَمْ یَزَلْ کَذَلِکَ حَتَّى یُقْبَض‏»^[۹۵]
اینگونه اشارات و توصیه ها در روایات به کرات مشاهده می شود، علاوه بر آن در قفه شیعی و اسلامی نیز این موضوع مورد توجه واقع شده، امام خمینی می‌فرمایند: بنابر احتیاط، بلکه خالى از قوت نیست، واجب است- به وجوب کفایى- مسلمانى را که در حال احتضار و جان دادن است، مرد باشد یا زن، کوچک باشد یا بزرگ، رو به قبله قرار دهند، به این ترتیب که او را به پشت خوابانده و کف دو پا و صورتش را رو به قبله نمایند، به طورى که اگر بنشیند صورتش رو به قبله باشد. و احتیاط (واجب) آن است که مادامى که از محل احتضار نقل داده نشده به همان کیفیت رو به قبله باشد.^[۹۶]
این مسأله نشان می دهد که علاوه بر اهمیت مکان شخص،^[۹۷] جهت توجه بدن او نیز مورد اهمیت است. شاید بتوان اینگونه عنوان داشت که قبله، علاوه بر این ظاهر چهار دیوار و سنگ و گل که مربوط به دنیا و عالم شهادت است و محل طواف و توجه مومنین می باشد، یک وجه و حقیقتی فراتر از این ظاهر دارد، و آن همان معنای اعلایی است که در عوالم مجردات تجلی دهنده قبله، به صورت این مصداق مادی است. همان «بیت المعمور» که در قرآن کریم نیز بدان اشاره‌شده است.
علامه طباطبایی ذیل آیه «وَ الْبَیْتِ الْمَعْمُور»^[۹۸] متذکر می شوند که «بیت معمور» خانه‏اى است در آسمان، برابر کعبه که محل زیارت ملائکه است.^[۹۹] این مسأله در روایات رسیده از ائمه هدی نیز آمده است.^[۱۰۰] صدرالمتألهین این مسأله را در کتاب ارزشمند شرح اصول کافی متذکر می شود و می فرماید که عرش به مثابه مغز است برای این پوسته که همان کعبه است و فلسفه طواف و عبادت کعبه، طواف ملائکه الهی است، حول عرش. ایشان می فرماید به محازات آنچه در عالم پایین وجود دارد، مصداقی در عوالم بالاتر موجود است. «فانه سبحانه خلق العوالم متوافقه متحاذیه، السافل منها قشر و حکایه للعالی و العالی لب و روح للسافل، فالکعبه تحاذی بیت المعمور المشهور»^[۱۰۱]
بر این اساس چه بسا بتوان نتیجه گرفت که هر آنچه در عالم بالا در مقام بیت المعمور واقع می شود، در تنزل عوالم و به محازات آن در قبال کعبه، صدق می کند. و هنگامی که فرد در زاویه قبله، رو به سوی کعبه می کند، در حقیقت رو به روح و لب آن در عوالم بالا نموده است. و در نتیجه در محاذات عوالم، در مدار طواف ملائکه الله قرار می گیرد، و همان‌طور که در حدیث مذکور بیان شد، به نظر می رسد این توجه و التفاط به قلبه و در محازات آن به بیت المعمور و عرش، علت توجه ملائکه رحمت به فرد است.
۲-۲-۲-۳- ۴ خواندن سوره صافات و یس
از آنجا که قرآن دارای آثار جسمی و روحی فراوانی در شنونده خویش است و نمی‌توان این آثار منحصر در امور محدودی نمود. بر اساس روایات موجود می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که یکی از آثار وضعی خواندن سوره های صافات و یس برای محتضر، راحتی جان دادن و نزول رحمت است.
ذیل آیات ابتدایی سوره مبارکه صافات در تفسیر نورالثقلین به روایتی در همین ارتباط اشاره‌شده است.^[۱۰۲] شیخ کلینی این روایت را اینگونه نقل می فرماید: «إقْرَأْ عِنْدَ رَأْسِ أَخِیکَ- وَ الصَّافَّاتِ صَفًّا حَتَّى تَسْتَتِمَّهَا… فَقَالَ یَا بُنَیَّ لَمْ یُقْرَأْ عِندَ مَکْرُوبٍ مِنْ مَوْتٍ قَطُّ إِلَّا عَجَّلَ اللَّهُ رَاحَتَهُ.»^[۱۰۳] حضرت امام (رحمه الله علیه) نیز در تحریر الوسیله این مطلب را بیان می کنند: « براى آن ‏که (محتضر) زودتر راحت شود، سوره یس و صافات نزد او خوانده شود.»^[۱۰۴]
۲-۲-۲-۳-۵ کراهت حضور جنب و حائض بر بالین محتضر
از دیگر موارد مورد توجه در آداب زمان احتضار، عدم حضور جنب و حائض، در کنار بالین محتضر است. در روایات به این مسأله تأکید فراوان شده است. همان‌طور که در روایتی در مستدرک می خوانیم: «لَا یَجُوزُ أَنْ تَحْضُرَ الْحَائِضُ وَ الْجُنُبُ عِنْدَ التَّلْقِینِ لِأَنَّ الْمَلَائِکَهَ تَتَأَذَّى بِهِمَا… فَإِنْ حَضَرَاهُ عِنْدَ التَّلْقِینِ وَ لَمْ یَجِدَا مِنْ ذَلِکَ بُدّاً فَلْیَخْرُجَا إِذَا قَرُبَ خُرُوجُ نَفْسِه‏»^[۱۰۵]. این مسأله در رساله عملیه حضرت امام (رحمه الله علیه) نیز مورد توجه واقع شده است: «… همچنین حاضر شدن جنب و حائض نزد او (محتضر) در حال جان دادن مکروه است».^[۱۰۶]
چه بسا شاید وجه این امر، همان اهمیت همنشین باشد، که در شریعت اسلام هم بسیار مورد اهتمام واقع شده است، وجود انسان های پاک و همنشینی با ایشان موجب ریزش نعمات و رحمت الهی می شود و بالعکس همنشینی با افراد ناپاک، سبب محرومیت ها و دوری از رحمت خواهد شد. همچنان که در روایات زیادی به اهمیت این موضوع اشاره‌شده است.
این مسأله برای فرد محتضر، که در آخرین لحظات سیر تکاملی خویش است و لحظه، لحظه آن برایش سرنوشت ساز و تعیین کننده است، از اهمیت و ارزش دو چندان و بلکه صد چندان برخوردار می شود. لزوم تطهیر مکان و اطرافیان محتضر چه بسا بر اساس روایات مشابه، همان عدم مانعیت از حضور و نزول ملائکه رحمت الهی باشد.
۲-۲-۳ آگاهی محتضر نسبت به حال خود و عوالم پس از مرگ
از ویژگی های ذاتی ماده، عدم حضور است و این امر سبب می شود انسان در طول حیات مادی، توجه اش به امور مادی معطوف باشد، علاوه بر آنکه صرف حضور در دنیا فی نفسه، به معنی قرار گرفتن در پس حجب و ظلمت هاست. این امر خود به تنهایی عامل عدم التفاط و توجه به عوالم مجردات و ماوراء طبیعت است.
در هنگامه احتضار آنچه رخ می دهد منحصر در چهارچوب مادی نیست. به همین سبب مشاهدات محتضر نیز، فقط شامل امور موجود در عالم شهادت نمی شود. انسان در طول مدت نزع روح علاوه بر آنچه همیشه می دیده است، با باز شدن دریچه های عوالم دیگر، در همان حالی که هنوز جسمش جان دارد، فرشتگان، شیاطین و انوار مجرده را نیز ادراک می کند.
در کتاب شریف فروع کافی در باب مشاهدات فرد محتضر نقلی آمده است که راوى گوید: «به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: خداوند کار شما را اصلاح نماید! آیا کسى که لقاى خداى را دوست بدارد، خداوند نیز دیدار او را دوست مى‌دارد؟ و کسى که لقاى خداى را دوست نمى‌دارد، آیا خداوند نیز دیدار او را دوست نمى‌دارد؟ فرمود: آرى، چنین است. گفتم: به خدا سوگند! ما مرگ را مکروه مى‌داریم و آن را دوست نمى‌داریم.
فرمود: این‌طور نیست که گمان مى‌کنى، دوست داشتن، فقط به وقت احتضار است. هرگاه شخص آن‌چه را دوست دارد ببیند، چیزى نزد او محبوب‌تر از این نیست که به پیش او رود، و خداى تعالى ملاقات او را دوست مى‌دارد، و او نیز دیدار خدا را دوست مى‌دارد، و هرگاه ببیند آن‌چه را که خوش ندارد، چیزى براى او بدتر از لقاى خدا نیست، و خداوند نیز دیدار او را دوست نمى‌دارد.»^[۱۰۷]

مولفه الگوهای ارتباطی(در خلال مشکل) به طور معنی داری تعارضات زناشویی را پیش‎بینی می کند. به نحوی که با مقدار بتای ۶۱۹ /۰ و مقدار ۹۷۳/۸ = t، در سطح معنی دار ۰٫۰۰۱=α(کمتر از ۰۱/۰=P) ، پیش‎بینی کننده مثبت تعارضات زناشویی می‎باشد.
مولفه الگوهای ارتباطی(بعداز مشکل) به طور معنی داری تعارضات زناشویی را پیش‎بینی می کند. به نحوی که با مقدار بتای ۲۷۵ /۰ - و مقدار ۶۶۶/۵ - = t، در سطح معنی دار ۰٫۰۰۱=α(کمتر از ۰۱/۰=P) ، پیش‎بینی کننده منفی تعارضات زناشویی می‎باشد.
به طور کلی مولفه های یاد شده همان‎طور که در جدول ۱۶-۴ ذکر شد، می توانند روی هم رفته تقریباً ۵۰٫۱% از واریانس تعارضات زناشویی را تبیین نمایند.
فصل پنجم
بحث و نتیجه گیری
۵-۱- مقدمه
این پژوهش با هدف بررسی رابطه جهت گیری مذهبی با تعارضات زناشویی و الگوهای ارتباطی در بین زوجین در شهر بندرعباس در سال ۱۳۹۲ انجام گردید. در فصل اول پژوهش ابتدا به بیان مسأله، اهمیت و ضرورت تحقیق، اهداف تحقیق، سؤالات، فرضیه ها و تعاریف نظری و عملیاتی پرداخته شد. در فصل دوم پژوهش پس از مقدمه ای کوتاه به بررسی پیشینه نظری موضوعات جهت گیری مذهبی، تعارضات زناشویی و الگوهای ارتباطی زوجین پرداخته شد. سپس در قسمت پیشینه پژوهشی به بررسی و بیان نتایج مطالعات داخلی و خارجی انجام شده در این زمینه پرداخته شد. در فصل سوم تحقیق نیز به بیان روش تحقیق، جامعه آماری، نمونه و روش نمونه گیری، ابزار پژوهش و پرسشنامه ها و روش تجزیه و تحلیل داده ها پرداخته شد. در فصل چهارم تحقیق نیز در دو قسمت آمار توصیفی و استنباطی به تجزیه و تحلیل داده‌ها پرداخته شد که نتایج و تبیین آن ها در این فصل پس از بحثی کوتاه آوره خواهد شد. در پایان نیز محدودیت های تحقیق بیان و پیشنهاداتی ارائه خواهد گردید.
۵-۲- نتیجه گیری
فرضیه اول : آیا بین جهت گیری مذهبی با تعارضات زناشویی در بین زوجین رابطه وجود دارد؟
جهت تجزیه و تحلیل این فرضیه از رگرسیون ساده با روش ورود همزمان متغیرها استفاده و متغیر جهت گیری مذهبی بصورت مولفه ای بعنوان پیش‌بین در تعیین متغیر وابسته تعارضات زناشویی خواهد بود. ضریب تعیین مربوط به مولفه های جهت گیری مذهبی با متغیر وابسته تعارضات زناشویی ۰٫۳۲۶= R ² است یعنی مولفه های جهت گیری مذهبی به میزان ۳۲٫۶% توانسته متغیر وابسته تعارضات زناشویی را توضیح دهد ومیزان پراکندگی داده ها حول این رگرسیون ۲۱٫۱۸۵ می باشد . هم‌چنین نتایج تحلیل رگرسیون و تحلیل واریانس یک راهه مربوط به مولفه های جهت گیری مذهبی با متغیر وابسته تعارضات زناشویی نشان داد که این مقدار رابطه به دست آمده با F = 71.779 در سطح p<0.01 معنی دار است، لذا رابطه به دست آمده بهترین ترکیب خطی ممکن بین مولفه های جهت گیری مذهبی با متغیر وابسته تعارضات زناشویی می باشد. ضرایب β و مقادیر t و سطح معنی دار برای مولفه های جهت گیری مذهبی با متغیر وابسته تعارضات زناشویی نشان داد که مولفه جهت گیری مذهبی برونی به طور معنی داری تعارضات زناشویی را پیش‎بینی می کند. به نحوی که با مقدار بتای ۵۶۱ /۰ و مقدار ۱۸۵/۱۱ = t، در سطح معنی دار ۰٫۰۰۱=α (کمتر از ۰۱/۰=P) ، پیش‎بینی کننده مثبت تعارضات زناشویی می‎باشد. مولفه جهت گیری مذهبی درونی با مقدار بتای ۰۳۰ /۰- و مقدار ۶۰۷/-۰ = t، در سطح غیر معنی‌دار ۰٫۵۴۴=α (بیشتر از ۰۵/۰=P) و پیش‎بینی کننده منفی تعارضات زناشویی می‎باشد که با توجه به بتای بسیار کم و سطح معنی دار بزرگ نمی تواند بعنوان متغیر پیش بین لحاظ گردد. به طور کلی مولفه‌های جهت گیری مذهبی می توانند روی هم رفته تقریباً ۳۲٫۶% از واریانس تعارضات زناشویی را تبیین نمایند.

این یافته پژوهش با یافته های مطالعات پیشین همسو می باشد که در قسمت ذیل به تعدادی از آن ها اشاره می گردد: در پژوهشی که توسط یک تیم دانشگاه علم و فرهنگ وابسته به جهاد دانشگاهی و با همکاری دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله با هدف شناخت نقش هوش معنوی و اثرات آن بر تعارض زناشویی در سال ۱۳۹۱ انجام شد، که در این پژوهش، از بین شهرهای تهران، تبریز و اصفهان ۸۶ زوج (۱۷۲) نفر به صورت در دسترس انتخاب شدند و به مقیاس های هوش معنوی ناصری و تعارض زناشویی ثنایی پاسخ دادند. پس از ورود اطلاعات، به منظور تحلیل داده ها از آزمون های آماری همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیر استفاده شد. همچنین نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون، نشان داد که میان تعارضات زناشویی با هوش معنوی و اغلب خرده مقیاس‌های آن همبستگی معکوس وجود دارد. نتایج آزمون رگرسیون چند متغیر نیز نشان داد که ابعاد خود آگاهی متعالی و شکیبایی هوش معنوی قادر به پیش بینی تعارض زناشویی هستند. دیگر نتایج مطالعه حاکی از آن است که هوش معنوی نقش موثری در کاهش میزان تعارض های زناشویی دارد و هر چه زوج از هوش معنوی بالاتری برخوردار باشند تعارض کمتری را تجربه خواهند کرد. رسولی و سلطانی (۱۳۹۱)، در پژوهشی به مقایسه و بررسی رابطه جهت‌گیری مذهبی و عمل به باورهای دینی با سازگاری زناشویی در طلاب و دانشجویان پرداختند، یافته‌های آن‌ها نشان داد که بین جهت‌گیری مذهبی و سازگاری زناشویی رابطه وجود دارد، بین عمل به باورهای دینی و سازگاری زناشویی در هر دو گروه رابطه وجود دارد، طلاب نسبت به دانشجویان از جهت‌گیری مذهبی، عمل به باورهای دینی و سازگاری زناشویی بالاتری برخوردارند، افراد مذهبی به دلیل باورهای مذهبی از رضایتمندی زناشویی و سازگاری بالاتری برخوردار هستند. هم‌چنین اعمال و باورهای مذهبی در افزایش رضایتمندی، سازگاری زناشویی و فرایند حل تعارض تأثیر دارد. فتحی آشتیانی و عرب نیا (۱۳۸۵)، در پژوهش خود نشان دادند که اعتقادات دینی و تقیدات مذهبی بر تمامی ابعاد زندگی انسان از جمله روابط خانوادگی اثرگذار است، به طوری که باورهای مذهبی هم در بروز و هم در حل اختلافات زناشویی نقش مهمی دارد. شطی و همکاران (۱۳۸۳)، در پژوهشی با عنوان بررسی تأثیر اعتقادات مذهبی بر روی فشارهای روانی نشان دادند که اعتقادات شناختی افراد مذهبی به آنان در مقابله با فشار روانی کمک می‌کند. ماهونی و دیگران (۲۰۰۹)، بعد از بررسی تحقیقات خود به این نتیجه رسیدند که عمل به باورهای دینی موجب افزایش مشارکت کلامی، افزایش میزان شادکامی، کاهش چشمگیر پرخاشگری کلامی و تعارض‌ها و اختلافات زناشویی شده است. لامبرت و دولاهیت (۲۰۰۶) در پژوهشی به بررسی این موضوع پرداخته‌اند که مذهب چگونه می‌تواند به پیش‌گیری، حل و مغلوب ساختن تعارض زناشویی کمک کند. نتایج بررسی آن‌ها نشان می‌دهد که مذهب می‌تواند در سه جهت به فرایند حل تعارض کمک کند: ۱٫ حل تعارض، ۲٫ پیش‌گیری از وقوع مشکل، ۳٫ آشتی در روابط. لذا با توجه به نتایج مطالعات پیشین و این یافته پژوهش می‌توان گفت که بین جهت گیری مذهبی با تعارضات زناشویی در بین زوجین رابطه وجود دارد.
فرضیه دوم : آیا بین جهت گیری مذهبی با الگوهای ارتباطی در بین زوجین رابطه وجود دارد؟
جهت تجزیه و تحلیل فرضیه از رگرسیون ساده با روش ورود همزمان متغیرها استفاده و متغیر جهت‌گیری مذهبی بصورت مولفه ای بعنوان پیشبین در تعیین متغیر وابسته الگوهای ارتباطی خواهند بود. ضریب تعیین مربوط به مولفه های جهت گیری مذهبی با متغیر وابسته الگوهای ارتباطی ۰٫۳۱۱ = R ² است. یعنی مولفه های جهت گیری مذهبی به میزان ۳۱٫۱% توانسته متغیر وابسته الگوهای ارتباطی را توضیح دهد و میزان پراکندگی داده ها حول این رگرسیون ۲۸٫۵۴۵ می باشد. نتایج تحلیل واریانس یک راهه و تحلیل رگرسیون مربوط به مولفه های جهت گیری مذهبی با متغیر وابسته الگوهای ارتباطی نشان داد که این مقدار رابطه به دست آمده با F = 67.052 در سطح p<0.01 معنی دار است، لذا رابطه به دست آمده بهترین ترکیب خطی ممکن بین مولفه های جهت گیری مذهبی با متغیر وابسته الگوهای ارتباطی می باشد. ضرایب β و مقادیر t و سطح معنی دار برای مولفه های جهت گیری مذهبی با متغیر وابسته الگوهای ارتباطی نشان می دهند که مولفه جهت گیری مذهبی برونی به طور معنی داری الگوهای ارتباطی را پیش‎بینی می کند. به نحوی که با مقدار بتای ۳۹۴ /۰ و مقدار ۷۷۱/۷ = t، در سطح معنی دار ۰٫۰۰۱=α (کمتر از ۰۱/۰=P)، پیش‎بینی کننده مثبت الگوهای ارتباطی می‎باشد. مولفه جهت گیری مذهبی درونی به طور معنی داری الگوهای ارتباطی را پیش‎بینی می کند. به نحوی که با مقدار بتای ۲۹۱ /۰ - و مقدار ۷۴۵/۵ - = t، در سطح معنی دار ۰٫۰۰۱=α (کمتر از ۰۱/۰=P) ، پیش‎بینی کننده منفی الگوهای ارتباطی می‎باشد. به طور کلی مولفه های جهت گیری مذهبی می توانند روی هم رفته تقریباً ۳۱٫۱% از واریانس الگوهای ارتباطی را تبیین نمایند. این یافته پژوهش با یافته های مطالعات پیشین همخوان می باشد که در قسمت ذیل به تعدادی از آن ها اشاره می گردد:
ثناگویی و همکاران (۱۳۹۰)، در پژوهشی با عنوان رابطه پایبندی مذهبی با الگوهای ارتباطی زوجین نشان دادند که بین پایبندی مذهبی و نوع الگوهای ارتباطی زوجین رابطه معناداری وجود دارد. همچنین تفاوت معناداری بین الگوهای ارتباطی زوجین (ارتباط سازنده متقابل، ارتباط توقع/کناره‌گیری، ارتباط توقع زن /کناره‌گیری مرد و ارتباط اجتنابی متقابل)، در افراد پایبند به مذهب در مقایسه با افراد ناپایبند به مذهب وجود دارد. می‌توان از طریق پایبندی مذهبی، الگوهای ارتباطی زوجین را پیش‌بینی کرد و احتمالاً با تغییر آن، الگوهای ارتباطی را نیز تغییر داد.فتحی آشتیانی و عرب نیا (۱۳۸۵)، در پژوهش خود نشان دادند که اعتقادات دینی و تقیدات مذهبی بر تمامی ابعاد زندگی انسان از جمله روابط خانوادگی اثرگذار است. تحقیق دیگری که توسط باتلر و اتل (۲۰۰۱)، در مورد نقش مذهب و نیایش بر روی زوج‌های مذهبی انجام پرداختند. آن‌ها دریافتند که این زوج‌ها عبادت و گرایش‌های مذهبی را به عنوان یک رویداد آرامش‌بخش مهم قلمداد می‌نمایند و برای حل مشکلات سازشی خود در زندگی از عقاید مذهبی کمک می‌گیرند. همچنین، این زوج‌ها اظهار داشتند که انجام عبادات مذهبی باعث کاهش احساسات خصمانه و واکنش‌های هیجانی منفی می‌شود. از طرف دیگر، عبادات، رفتارهای ارتباطی، مشارکتی و همدلانه با دیگران را افزایش می‌دهد. لذا با توجه به نتایج مطالعات پیشین و این یافته پژوهش می‌توان گفت که بین جهت گیری مذهبی با الگوهای ارتباطی در بین زوجین رابطه وجود دارد.
فرضیه سوم : آیا بین الگوهای ارتباطی با تعارضات زناشویی در بین زوجین رابطه وجود دارد؟
جهت تجزیه و تحلیل فرضیه از رگرسیون ساده با روش ورود همزمان متغیرها استفاده و متغیر الگوهای ارتباطی بصورت مولفه ای بعنوان پیشبین در تعیین متغیر وابسته تعارضات زناشویی خواهند بود. ضریب تعیین مربوط به مولفه های الگوهای ارتباطی با متغیر وابسته تعارضات زناشویی ۰٫۵۰۱ = R ² است یعنی مولفه های الگوهای ارتباطی به میزان ۵۰٫۱% توانسته متغیر وابسته تعارضات زناشویی را توضیح دهد و میزان پراکندگی داده ها حول این رگرسیون ۱۸٫۲۷۵ می باشد. هم‌چنین نتایج تحلیل واریانس یک راهه تحلیل رگرسیون مربوط به مولفه های الگوهای ارتباطی با متغیر وابسته تعارضات زناشویی نشان داد که این مقدار رابطه به دست آمده با F = 98.856 در سطح p<0.01 معنی دار است. لذا رابطه به دست آمده بهترین ترکیب خطی ممکن بین مولفه‌های الگوهای ارتباطی با متغیر وابسته تعارضات زناشویی می‌باشد. ضرایب β و مقادیر t و سطح معنی دار برای مولفه های الگوهای ارتباطی با متغیر وابسته تعارضات زناشویی نشان داد که مولفه الگوهای ارتباطی (ایجاد مشکل) به طور معنی داری تعارضات زناشویی را پیش‎بینی می کند. به نحوی که با مقدار بتای ۲۳۳ /۰ و مقدار ۵۳۵/۳ = t، در سطح معنی دار ۰٫۰۰۱=α (کمتر از ۰۱/۰=P) ، پیش‎بینی کننده مثبت تعارضات زناشویی می‎باشد. مولفه الگوهای ارتباطی (در خلال مشکل) به طور معنی داری تعارضات زناشویی را پیش‎بینی می کند. به نحوی که با مقدار بتای ۶۱۹/۰ و مقدار ۹۷۳/۸ = t، در سطح معنی دار ۰٫۰۰۱=α (کمتر از ۰۱/۰=P) ، پیش‎بینی کننده مثبت تعارضات زناشویی می‎باشد. مولفه الگوهای ارتباطی (بعد از مشکل) به طور معنی داری تعارضات زناشویی را پیش‎بینی می کند. به نحوی که با مقدار بتای ۲۷۵ /۰ - و مقدار ۶۶۶/۵ - = t، در سطح معنی دار ۰٫۰۰۱=α (کمتر از ۰۱/۰=P) ، پیش‎بینی کننده منفی تعارضات زناشویی می‎باشد. به طور کلی مولفه های الگوهای ارتباطی، می توانند روی هم رفته تقریباً ۵۰٫۱% از واریانس تعارضات زناشویی را تبیین نمایند. این یافته پژوهش با یافته های مطالعات پیشین همخوان می باشد که در قسمت ذیل به تعدادی از آن ها اشاره می گردد:
هنرپروران و همکاران (۱۳۹۰)، در پژوهشی با عنوان مقایسه ی الگوهای ارتباطی و تعارضات زناشویی در زنان متاهل شاغل در بانک‌های دولتی و زنان خانه دار شهر شیراز دریافتند زنان شاغل بیشتر از الگوی ارتباطی سازنده متقابل و زنان خانه دار بیشتر از الگوی ارتباطی اجتناب متقابل استفاده می کنند. در زمینه ی تعارضات زناشویی نیز زنان شاغل در خرده مقیاس جدا کردن امور مالی از یکدیگر دارای تعارضات بیشتری هستند و زنان خانه دار در خرده مقیاس‌های افزایش جلب حمایت فرزندان و افزایش واکنش‌های هیجانی دارای تعارضات بیشتری بودند. سپهری و پاکدامن (۱۳۸۹)، در پژوهشی که با عنوان بررسی تأثیر الگوهای ارتباطی بر شیوه های حل تعارض نشان دادند که الگوهای ارتباطی بر شیوه‌های حل تعارض تأثیر دارد. هانسون و لندبلند (۲۰۰۶) در پژوهشی نشان دادند که آموزش مهارت‌های ارتباطی و حل تعارض به زوجینی که در تعاملات زناشویی مشکل داشتند، باعث بهبود روابط زناشویی زوجین و کاهش تعارضات و افزایش سلامت روان در آنان می‌گردد. لذا با توجه به نتایج مطالعات پیشین و این یافته پژوهش می‌توان گفت که بین الگوهای ارتباطی با تعارضات زناشویی در بین زوجین رابطه وجود دارد.
۵-۳- محدودیت‌های پژوهش

• • نگرش شرکت کننده‌ها در آزمون به پرسش نامه‌های مورد استفاده، میزان همکاری آن‌ها با پژوهش گر و میزان صداقت و علاقه‌ی آن‌ها در پاسخ گویی به سوالات از محدودیت هایی است که تقریبا از اراده و کنترل پژوهش گر خارج است و می‌تواند نتایج پژوهش را تحت تاثیر قرار دهد.

- تعداد زیاد سؤالات پرسش‌نامه ها باعث کم شدن انگیزه آزمودنی ها جهت پر کردن پرسش نامه ها می‌شد.
۵-۴- پیشنهادات پژوهش
۵-۴-۱- پیشنهادات پژوهشی

• • پیشنهاد می شود پژوهش‌های از این دست در نمونه‌های بزرگ تر و گسترده تر انجام پذیرد.

• • پیشنهاد می شود پژوهش‌های از این دست به صورت مقایسه‌ای بین زنان و مردان انجام گیرد.

• • با توجه به این که تعمیم نتایج پژوهش حاضر به دیگر شهرها به دلیل تفاوت‌های فرهنگی منطقی نیست لذا پیشنهاد می‌گردد پژوهش‌هایی از این دست در دیگر شهرها و استان‌های کشور انجام شود.

۵-۴-۲- پیشنهادات کاربردی

• • با توجه به نتایج این پژوهش پیشنهاد می شود که مراکز مشاوره‌ای که برای حل تعارضات زوجین و بهبود ارتباط آن ها راه‌کارهایی ارائه می کنند، از راه‌کارهای مذهبی نیز استفاده نمایند.

• • پیشنهاد می گردد که زوجین قبل از ازدواج آموزش هایی در زمینه چگونگی حل تعارضات و الگوهای ارتباطی صحیح ببینند.

• • با توجه به یافته های پژوهش پیشنهاد می گردد که در جهت کاهش تعارضات زناشویی، زوجین می توانند از آموزه های اسلامی و جهت گیری های مذهبی بهره ببرند.

منابع
الف) منابع فارسی

1. 1. آزادی، شهدخت، سهامی، سوسن، قهرمانی، زهرا و قلی پور، گلناز(۱۳۸۹). ارزیابی عوامل اجتماعی زمینه ساز طلاق عاطفی در میان کارکنان زن شرکت بهره برداری نفت گچساران. فصلنامه زن و بهداشت، شماره۳٫ پاییز.

1. 1. آلیاتی، زهرا؛ همایون، میهن (۱۳۸۲). بررسی رابطه پایبندی به دعا با میزان اضطراب دانشجویان دانشگاه تبریز. دومین سمینار سراسری بهداشت روان دانشجویان، دانشگاه تربیت مدرس.

1. 1. ابن‏منظور (۱۹۹۶). لسان‏العرب. چاپ جدید، بیروت.

1. 1. اسمارت، نینیان (۱۳۸۳). تجربه‏ی دینی بشر. ترجمه‏ی مرتضی گودرزی؛ جلد اول، تهران: سمت.

1. 1. الیاده، میرچا (۱۳۷۵). دین‏پژوهی. ترجمه‏ی بهاءالدین خرمشاهی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ دوم.

1. 1. الیس، آ؛ سیجل، جی، ال؛ پیجر، ر، جی؛ دای باتیا، وی، جی ؛ گیزپ، آر، دای. (۱۹۹۵). زوج درمانی. ترجمه ج، صالحی فدردی و س، ا.، امین یزدی (۱۳۷۵). تهران: میثاق.

1. 1. اینگلهارت، رونالد (۱۹۹۳). تحول فرهنگی در جامعه‏ی پیشرفته‏ی صنعتی. ترجمه‏ی مریم وتر (۱۳۷۳)، تهران: چاپ‏اوّل، انتشارات کویر.

1. 1. بارکر، فلیپ. (۱۹۹۰). خانواده درمانی پایه. ترجمه زهرا و محسن دهقانی (۱۳۷۷)، تهران، رشد.

1. 1. باغبان، ایران؛ مرادی، محمود (۱۳۸۲). بررسی تأثیر خانواده درمانی به روش ساختی بر کاهش تعارضات زناشویی زوج های متقاضی طلاق شهرستان اصفهان. مجله دانش و پژوهش در روان شناسی، شماره ۱۶، تابستان، ص ۹۹ تا ۱۱۲٫

1. 1. بخارایی، ا. (۱۳۸۸). جامعه شناسی زندگی های خاموش در ایران(طلاق عاطفی). تهران: پژواک جامعه.

1. 1. براتی، طاهره.(۱۳۷۵). تأثیر تعارضات زناشویی بر روابط متقابل زن و شوهر. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مشاوره، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن.

1. بک، آ. (۲۰۰۰). عشق هرگز کافی نیست. ترجمه مهدی قراچه داغی (۱۳۸۲). تهران:آسیم.

• • بانکداری الکترونیک پایه اولیه اجرای قانون منع پولشویی است. شناسایی دقیق تر مشتریان با حساب هایی با مبالغ بالا با اجرای کامل بانکداری الکترونیک میسر خواهد شد، با توجه به اینکه در بانکداری الکترونیک تمهیدات لازم برای ایجاد امنیت و سهولت بیش تر برای خدمت رسانی به مشتریان در نظر گرفته شده است در جهت اجرای هر چه بهتر قانون منع پولشویی و کنترل بیش تر بر روی حساب هایی با مبالغ بالا کمک شایانی را خواهد داشت. در این راستا امکان اینکه بعضی از مشتریان چندین حساب در چند بانک مختلف با مبالغ نسبتاً بالا داشته باشند اگر سیستم اجرایی الکترونیک به طور قوی با یک شبکه متمرکز کنترلی وجود داشته باشند رسیدگی به این حساب ها و ورود و خروج پول به بانک از سهولت و دقت بیشتری برخوردار خواهد شد. بعد از اجرای صحیح این سیستم می توان قانونی در جهت سقف پرداختی پول مشتریان با بانک تصویب کرد تا به بعضی افراد که احتمال کسب پول از راه های نادرست می رود امکان ورود به سیستم بانکی داده نشود. بانکداری الکترونیکی به شدت در جلوگیری از پولشویی تاثیر دارد . در ایران نیز برای کنترل پولشویی باید مبالغ نقد در دست مردم محدود شود. این روند باعث می شود که امنیت اقتصادی کشور افزایش یابد. شاید به همین منظور بوده که ماده ۲ آیین نامه قانون مبارزه با پولشویی مصوب ۱۳۸۸ مقرر داشته « موسسات اعتباری، بیمه ها و شرکت بورس موظفند هنگام ارائه تمامی خدمات و انجام عملیات پولی و مالی حتی کمتر از سقف مقرر (۱۵ میلیون تومان) از جمله انجام هرگونه دریافت و پرداخت، حواله وجه، صدور و پرداخت چک، ارائه تسهیلات، صدور انواع کارت دریافت و پرداخت، صدور ضمانت نامه، خرید و فروش ارز و اوراق گواهی سپرده و اوراق مشارکت، قبول ضمانت و تعهد ضامنان به هر شکل از قبیل امضای سفته، بروات و اعتبارات اسنادی، خرید و فروش سهام نسبت به شناسایی اولیه ارباب رجوع اقدام نموده و اطلاعات آن را در سیستم های اطلاعاتی خود ثبت کنند.» یا در ماده ۲۶ این آیین آمده است که «کارکنان تحت امر اشخاص مشمول تمامی معاملات بیش از سقف مقرر را که ارباب رجوع وجه آنرا به صورت نقد پرداخت می کند ثبت و همراه با توضیحات ارباب رجوع به واحدهای مسئول مبارزه با پولشویی در هر دستگاه و در صورت عدم وجود این واحد، به بالاترین مقام شخص مشمول اطلاع دهند. واحدهای مسئول مبارزه با پولشویی در هر دستگاه و یا بالاترین مقام شخص مشمول (در صورت عدم وجود واحد) موظفند خلاصه فرمهای مذکور را در پایان هر هفته به نحوی که واحد اطلاعات مالی مشخص می سازد ارسال و اصل آنرا به نحو کاملاً حفاظت شده، نگهداری کنند.»

منابع و مآخذ
منابع فارسی :
کتب :
باقر زاده، احد، جرایم اقتصادی و پولشویی، مرداد۱۳۸۳، چاپ اول، تهران،انتشارات مجد.

• تجلی، سید آیت اله، مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم در بانک ها،۱۳۹۱،چاپ اول،تهران، انتشارات آزاد کتاب.

تذهیبی اصفهانی، فریده ، پولشویی (تطهیر پول)،۱۳۸۱،چاپ اول،تهران، انتشارات زعیم .
توسلی زاده، توران، پیشگیری از جرایم اقتصادی،۱۳۹۲،چاپ اول، تهران، انتشارات جنگل جاودانه.
جزایری، مینا، پولشویی و موسسات مالی،۱۳۸۸، تهران، انتشارات موسسه عالی آموزش بانکداری ایران.

• روون بوسورث و گراهام سالت مارش، پولشویی،۱۳۷۶، ترجمه نصرالله امیر بشیری، چاپ اول،تهران، انتشارات اداره کل آموزش نیروی انتظامی.

• رهامی، محسن ، جرایم بدون بزه دیده ، زمستان ۱۳۸۷،چاپ اول،تهران ، انتشارات میزان.

رهبر، فرهاد و میرزاوند، فضل الله ،پولشویی و روش های مقابله با آن،۱۳۸۷،چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران .
زارع قاجاری، فردوس و قائم مقامی، علی، استانداردهای بین المللی مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم ،۱۳۹۲، چاپ اول،تهران، انتشارات تاش.
زراعت،عباس،حقوق جزای اختصاصی ۱، جرائم علیه اشخاص،اسفند۱۳۸۵،چاپ سوم،تهران، انتشارات فکر سازان.
زراعت، عباس، حقوق کیفری اقتصادی،۱۳۹۱،چاپ اول،تهران ، انتشارات جنگل.
زراعت ، عباس حقوق جزای عمومی ، ج ۱ ، پاییز۱۳۸۵،چاپ اول،تهران، انتشارات ققنوس.
ساکی، محمد رضا، حقوق کیفری اقتصادی،۱۳۹۳،چاپ سوم،تهران، انتشارات جنگل جاودانه.
سادوسکای، جورج و دیگران، راهنمای امنیت فناوری اطلاعات ،۱۳۸۴،مترجم، مهدی میردامادی و دیگران، چاپ اول، تهران، انتشارات شورای عالی اطلاع رسانی.
سلیمی، صادق، جنایت سازمان یافته فراملی،۱۳۹۱، چاپ دوم ،تهران ،انتشارات جنگل.
صالح ولیدی، محمد، حقوق کیفری اقتصادی، ۱۳۹۰، تهران، انتشارات میزان.
عارفی مسکونی، محمد، جرایم پولشویی،۱۳۸۴، چاپ اول،تهران، انتشارات آریان .
فیض زرین قلم ، بهروز و حاج نوروزی ، مجید، مقررات پیشگیری از پولشویی در موسسات مالی،۱۳۸۴،تهران، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران .
کریانگ ساک کیتی، حقوق بین الملل کیفری،۱۳۹۱، ترجمه یوسفیان، بهنام و اسماعیلی محمد،چاپ اول ، انتشارات سمت.
لاریجانی، باقر و دیگران، پزشک وملاحظات اخلاقی،۱۳۸۳، جلد دوم،چاپ اول، تهران، انتشارات برای فردا .
مسعودی، علیرضا، حقوق بانکی،۱۳۷۸ ، چاپ اول، تهران، انتشارات پیشبرد.

• معظمی، شهلا، جرم سازمان یافته و راه کارهای جهانی مقابله با آن،۱۳۸۴،چاپ اول، تهران، انتشارات دادگستر.

• معین، محمد، فرهنگ فارسی،۱۳۶۰ ، جلد دوم، چاپ چهارم، تهران، انتشارات امیر کبیر.

ملازمیان، مسعود، سیاست جنایی – تقنینی ایران در جرایم اقتصادی،۱۳۸۷، معاونت آموزش قوه قضاییه،تهران، انتشارات جنگل جاودانه.
موسوی مقدم، محمد، پولشویی، ۱۳۹۱ قم، چاپ سوم، (چاپ اول ناشر)، انتشارات حقوق امروز.
موسوی مقدم، محمد، پولشویی، ۱۳۸۶، چاپ دوم، قم، انتشارات دادگستری کل استان قم معاونت آموزشی.

• میرمحمدصادقی، حسین، حقوق جزای بین الملل، ۱۳۷۷، تهران، انتشارات میزان.
  ۲۳-نوربهاء، رضا، زمینه جرمشناسی،۱۳۸۳ ، چاپ سوم، تهران، انتشارات گنج دانش.

• هادیان، ابراهیم، پولشویی و ارتباط با جرائم دیگر،۱۳۸۲، همایش بین المللی مبارزه با پولشویی، دانشگاه شیراز، نشر وفاق.

• همتی، محمد باقر، تدابیر پیشگیرانه و مجازات در قانون مبارزه با پولشویی،۱۳۹۱، چاپ اول تهران، انتشارات خرسندی.

مقاله :
تذهیبی اصفهانی، فریده ، شست و شوی پول در روسیه، تیر۱۳۷۳، هفته نامه اتاق بازرگانی.
جوانمرد، بهروز، جرم تطهیر در حقوق موضوعه ایران،زمستان ۱۳۹۱، کانون وکلای دادگستری مرکز، شماره ۲۱۹ .
خمامی زاده ،فرهاد ،مبارزه با پولشویی در بانک ها و موسسات مالی نگاهی به قانون ضد تروریسم ایالات متحده آمریکا، مجله حقوقی، پاییز۱۳۸۲، نشریه دفتر خدمات بین المللی جمهوری اسلامی ایران ، شماره بیست نهم .

• رحیمی مقدم، علیرضا، پولشویی در تجارت بین الملل، دیماه ۱۳۸۷، نشریه بانک ملی ایران، شماره ۱۴۸.

• زارع علی ، جمالی جعفر ، «تعهد بانک به حفظ اسرار مشتریان و عملیات تبدیل دارایی به اوراق بهادار»، بهار۱۳۹۰، فصلنامه راهبرد، سال بیستم ، شماره ۵۸ .

ژاک بوریکان ، بزهکاری سازمان یافته در حقوق کیفری فرانسه، زمستان۷۶ تا تابستان۷۷ ترجمه دکتر علی حسین نجفی ابرند آبادی، مجله تحقیقات حقوقی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، شماره ۲۲-۲۱.

متانول از جمله سوخت­های مطلوب و پراستفاده در پیل­های سوختی است. گرچه سوخت هیدروژن همچنان که در بالا ذکر گردید با هزینه اندکی از آب و یا دیگر منابع موجود قابل تهیه است، ولی جابه­جا کردن آن چندان آسان نبوده و با خطر همراه است. بنابراین سوخت­هایی نظیر متانول که جابه­جا نمودن و انبار کردن آنها آسان بوده است و دانسیته انرژی بالایی نیز دارند، به عنوان سوخت جایگزین در پیل­های سوختی توسعه یافتند. سوخت متانول از نظر سینتیک اکسیداسیون الکتروشیمیایی، فعالیت کمتری نسبت به هیدروژن دارد. بنابراین برای اینکه واکنش از سرعت قابل ملاحظه­ای برخوردار باشد، غالباً از الکتروکاتالیزور استفاده می­ کنند. برای انجام این واکنش الکتروکاتالیزور­های متنوعی بکار رفته است. از این میان می­توان به الکتروکاتالیزور­های بر مبنای فلزات نجیب و الکترود­های اصلاح شده اشاره کرد ]۲۴[.

از آنجایی که محصول اکسیداسیون کامل متانول، CO₂ است و حد واسط­های تولید شده در جریان اکسیداسیون می­توانند در محیط اسیدی یا خنثی قسمتی از سطح را پوشانیده و از میزان جریان بکاهند، بنابراین محدودیت اصلی پیل­های سوختی با سوخت متانول و هیدروکربن­ها، مسموم شدن الکترود با حدواسط­های واکنش می­باشد. برتری متانول ناشی از این حقیقت است که درصورت اکسایش الکتروکاتالیزوری آن، شش الکترون در اکسیداسیون کامل آن مبادله شده و دانسیته جریان بالایی به وجود می ­آورد.
عموماً هیدروکربن­ها یا الکل­ها با کربن بیشتر و دارای ساختمان مولکولی بزرگتر، به عنوان سوخت پیل سوختی، کمتر مورد توجه قرار گرفته­اند. دلیل آن اکسیداسیون خیلی ناقص این سوخت­ها بوده است و مهم تر از همه، این نوع سوخت­ها الکترود را مسموم می­ کنند و معلوم شده است که با افزایش تعداد اتم‌های کربن فعالیت آن کاهش می­یابد.
اکسیداسیون متانول در چند مرحله و با تشکیل حدواسط­های متعدد انجام می­گیرد.
۱-۶ الکترود­های اصلاح شده ^[۲۶]و فرایند الکتروکاتالیزور
الکترودهای اصلاح شده، در طی دو دهه­ اخیر مورد توجه بسیار زیادی واقع شده ­اند و در طی تحقیقات انجام شده با بهره گرفتن از این الکترودها، سعی بر این بوده است تا کنترل بیشتری بر طبیعت شیمیایی الکترود وجود داشته باشد. این الکترودها بعد از اصلاح، خواص جدیدی از خود نشان می­ دهند و امکان وقوع برخی فرآیندها را فراهم می­نمایند. الکترودهای اصلاح شده نگرشی جدید در زمینه­ الکترودها هستند ]۲۵[ که از یک سوء امکان بررسی­های پایه­ای الکتروشیمیایی شامل ارتباط انتقال ناهمگن الکترون با فعالیت شیمیایی و شیمی سطح الکترود، پدیده ­های الکتروستاتیک در سطح الکترود و همچنین پدیده ­های انتقال یون و الکترون را فراهم می­ کنند و از سوی دیگر، امکان طراحی ابزارهای الکتروشیمیایی در سیستم حسگرهای شیمیایی، مبدل­ها و ذخیره­سازی انرژی، حفاظت خوردگی و سنتز الکتروشیمیایی مواد آلی را فراهم می­ کنند.
تفاوت بارز این الکترودها با الکترودهای معمول، وجود یک فیلم نازک (از یک تک لایه مولکولی تا لایه ­هایی با ضخامت چند میکرومتر) از یک ماده­ شیمیایی ویژه در سطح الکترود است که به لحاظ شیمیایی، نوری، الکتریکی و یا پدیده ­های انتقال به شکل خاصی طراحی شده است. در ارتباط با مبانی، تعاریف و توصیه­های آیوپاک^[۲۷] و کاربردهای مختلف الکترودهای اصلاح شده، اسناد بسیار متنوعی وجود دارد که می­توان به آن­ها مراجعه کرد ]۲۶[.
یکی از موارد استفاده از الکترودهای اصلاح شده، کاربرد آنها در فرایندهای الکتروکاتالیزوری است. از آنجایی که ثابت سرعت یک واکنش الکتروشیمیایی به طبیعت شیمیایی الکترود، حالت فیزیکی سطح، اثرات آلیاژ شدن آن و یا جهت گیری بلوری بستگی دارد، باعث اثرات الکتروکاتالیزوری می­ شود ]۲۷[. البته عوامل ذکر شده حتی باعث بهبود انتخابگری آن گردیده و بر روی مکانیسم فرایند الکتروشیمیایی نیز موثر است.
واکنش­های الکتروکاتالیزوری را می­توان در سه دسته طبقه‌بندی کرد:
الف- واکنش­هایی که پس از مبادله الکترون در سطح، گونه‌ای (مولکول یا یون) تشکیل می­ شود که در سطح جذب می‌گردد و سپس در طی یک واکنش ناهمگن الکتروشیمیایی دیگر و یا یک واکنش شیمیایی، تشکیل گونه­ پایدار می­دهد(مانند واکنش یا مکانیسم والمر- هیروسکی - تافل)
ب- واکنش­هایی که شامل جذب اولیه شیمیایی ماده واکنش دهنده (جذب تفکیکی^[۲۸] و یا ترکیبی^[۲۹])هستند که در مراحل بعدی الکترون مبادله می­ شود (مثل اکسایش کلرومتان و یا احیای اکسیژن]۲۸ .[)
ج- واکنش­های الکتروکاتالیزوری که از طریق یک حد واسط انجام می­شوند که خود شامل دو دسته اند:
ج-۱- واکنش­هایی که مبادله الکترون در سطح الکترود موجب تشکیل گونه ­ای در درون محلول می­ شود که در مرحله بعدی این گونه با واکنشگر اصلی وارد واکنش شده و آن را اکسید یا احیا می­ کند (مانند اکسایش مشتقات تولوئن توسط یون­هایCe³⁺ که خود در سطح الکترود ایجاد شده ­اند).
ج-۲- واکنش­هایی که مبادله الکترون در سطح الکترود موجب تشکیل گونه ­ای فعال می­ شود که در سطح الکترود قرار گرفته است و در مرحله­ بعدی با واکنشگر اصلی وارد واکنش شیمیایی ردوکس(واکنش الکتروشیمیایی بدون حضور الکترود) می­ شود.
هردو فرایند الکتروشیمی اخیر، از طریق یک حد واسط انجام می­شوند که به آن حد واسط اکسایش – کاهش چرخه­ای در فصل مشترک^[۳۰] گفته می شود. بنابراین تعریف جامع الکتروکاتالیزور به صورت زیر خواهد بود:
الکتروکاتالیزور، گونه ­ای در سطح الکترود و یا در محلول است که حضور آن باعث افزایش سرعت یک واکنش در یک پتانسیل و یا کاهش پتانسیل مازاد ^[۳۱]یک واکنش می­ شود، بدون آن که در طی فرایند مصرف شود.
درمجموع مزایای استفاده از یک فرایند الکتروکاتالیزوری بصورت زیر است:
افزایش انتخابگری انجام یک واکنش خاص
افزایش سرعت انجام واکنش
افزایش طول عمر یک الکترود
کاهش ارزش مالی الکترودهای مورد استفاده در یک پیل الکتروشیمیایی
کاهش انرژی مورد استفاده در پیل­های الکترولیتی
امکان تغییر پتانسیل الکترود (فرایند الکتروکاتالیزور) از طریق مدار خارجی و کنترل سرعت واکنش ]۲۹[.
راندمان انرژی بالا
امکان تبدیل انرژی آزاد احتراق شیمیایی به الکتریسیته از طریق فرایندهای آندی و کاتدی در یک پیل سوختی
لازم به ذکر است که سه مورد اخیر به عنوان مزایای الکتروکاتالیزور نسبت به کاتالیزور ذکر می شوند.
درمورد الکترودهای اصلاح شده، لایه اصلاح کننده^[۳۲]، سرعت تبادل الکترون بین الکترود و گونه ­ای دیگر در محلول را تسریع می­ کند ]۲۹[.
۱-۷ انواع کاتالیزور­های مورد استفاده در الکترواکسیداسیون آندی متانول
۱-۷-۱ الکتروکاتالیزور متانول در محیط اسیدی
در اکسیداسیون الکتروکاتالیزوری در محیط اسیدی، اسید انتخابی، از نظر غلظت و نوع آن بر فعالیت آب مورد نیاز به عنوان یک واکنشگر تاثیر می­ گذارد و نیز ممکن است از طریق جذب آنیون­های وابسته به اسید در سطح الکترود، جایگاه­های فعال الکتروکاتالیزور پوشیده شود.
به طور کلی الکتروکاتالیزور­های مفید و مورد استفاده در اکسیداسیون متانول در محیط اسیدی، فلزات نجیب می­باشد. استفاده از آلیاژهای فلزات نجیب، کارایی کاتالیزوری را در اکسیداسیون متانول افزایش می­­دهد ]۴۴-۳۰[.
۱-۷-۲ الکتروکاتالیزور متانول در محیط قلیایی
دامنه­ وسیعی از مواد در محلول قلیایی در مقایسه با محلول اسیدی،از سنتیک پایداری برخوردارند ]۴۴-۴۲٫[ یکی از دلایل گستردگی تحقیقات الکترودهای فلزی در محیط قلیایی، پایین بودن هزینه است.
در طی سال­های گذشته، اکسیداسیون برخی مولکول­های کوچک آلی نظیر متانول بر روی بسترهای نیکلی و یا الکترودهای اصلاح شده با ترکیبات نیکلی مورد توجه قرار گرفته است ]۴۴-۳۰[. درمورد نیکل تشکیل یک گونه­ اکسید فلزی نیکل باعث انجام اکسایش در محیط­های قلیایی می­گردد.
۱- ۸ اندازه گیری الکتروشیمیایی
خواص غربال مولکولی نانوسیلیکوآلومینوفسفات (SAPO) و اصلاح شده آن با نیکل(Ni-SAPO) با بهره گرفتن از پراش اشعه ایکس، تصویربرداری میکروسکوپ الکترونی روبشی و طیف سنجی مادون قرمز مورد بررسی قرار گرفت. پس از اطمینان از موفقیت آمیز بودن سنتز غربال مولکولی نانوسیلیکوآلومینوفسفات به روش گرمایی هیدروترمال، از آن به عنوان اصلاح کننده­ الکترود خمیر کربن استفاده می­ شود که با دستگاه پتانسیواستات / گالوانواستات، اندازه ­گیری الکتروشیمی روی الکترودهای اصلاحی انجام شد.
۱- ۹ هدف از پژوهش
هدف از این پژوهش اجرای عملی ساخت نانو سیلیکوآلومینوفسفات و نانو نیکل سیلیکوآلومینوفسفات می باشد که انتظار می رود ساخت کاتالیزور در ابعاد نانو و مورفولوژی آن، شرایط مطلوب­تری را در زمینه الکتروشیمی فراهم آورد به گونه ­ای که الکترود­های اصلاح شده با نانو سیلیکوآلومینوفسفات (SAPO) و نانو نیکل-سیلیکوآلومینوفسفات (Ni-SAPO) در مورد اکسیداسیون متانول بازده مطلوبی را حاصل نماید.
­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­فصل دوم
ادبیات و پیشینه تحقیق

تاریخچه‌ پیل سوختی
در سال ۱۸۳۹ میلادی ویلیام گروو^[۳۳] اصول عملکرد پیل­های سوختی را با معکوس کردن فرایند الکترولیز آب برای تولید الکتریسیته از هیدروژن و اکسیژن ابداع کرد و این اصول تاکنون دستخوش تغییر نشده است ]۴۵[. در سال ۱۸۵۵ بکرل^[۳۴] در جهت توسعه پیل­های سوختی، پیلی با الکترود کربن-پلاتین شناور در یک الکترولیت مذاب ارائه داد ]۴۶[.
در سال ۱۸۸۹ لادوینگ موند^[۳۵] و همکارانش برای اولین مرتبه واژه­ی پیل سوختی را از این نظر که در این پیل­ها تولید جریان نتیجه­ احتراق یک ماده سوختنی است، مطرح کردند و پیلی همانند پیل گروو و با طراحی جدید ارائه نمودند ]۴۶[.
در سال ۱۹۲۱ بار^[۳۶] به دنبال فهم چگونگی و اهمیت فرایندهای سینتیکی در پیل سوختی، پیلی را بر اساس الکترولیت کربنات مذاب با دمای کارکرد بالا در ۱۰۰۰ درجه­ سانتی ­گراد و با بهره گرفتن از آند کربن و کاتد اکسید فلزی مثل اکسید آهن ارائه داد ]۴۵[.
در سال ۱۹۳۲ اولین پیل سوختی صنعتی در مقیاس بزرگ توسط باکن^[۳۷] ساخته شد. در سال ۱۹۵۹ باکن و کمبریج یک باتری عملی با سوخت هیدروژن و با کارایی حدود شش کیلووات را ارائه دادند ]۴۵[.
در نهایت از سال ۱۹۹۰ طی تحقیقات گسترده دانشمندان ژاپنی و اروپایی، معلوم شد که کلیه پیل­های سوختی با الکترولیت پلیمری، یعنی غشایی از پلیمر با نقش الکترولیت، می‌توانند کارایی بالاتر از ۸۰% در تبدیل انرژی شیمیایی به انرژی الکتریکی از خود نشان دهند ]۴۵[.
۲-۲- مروری بر تحقیقات الکتروکاتالیزوری
بسیاری از دانشمندان به علت توسعه استفاده­ی مستقیم سلول­های سوختی متانول ^[۳۸]با توجه به راندمان تبدیل انرژی بالای آن، تولید کم در حد صفر گازهای گلخانه­ای آلاینده، در دسترس بودن آماده سوخت متانول و سهولت در توزیع، و انرژی بالا، علاقه­مند به تحقیقات در زمینه­ الکترواکسیداسیون متانول شدند ]۴۷[. اما با وجود تلاش­ های فراوان به علت روند نسبتا آهسته­ی واکنش اکسیداسیون متانول در آند از بهره­وری پایینی برخوردار است ]۴۸ و۴۷[.
در بین الکترودهای مورد بررسی در اکسیداسیون متانول از الکترود خمیر کربن (CPE^[39])؛ بخاطر سهولت و آماده سازی سریع و به دست آوردن یک سطح تجدید جدید، دارا بودن سطح متخلخل و هزینه­ پایین آن؛ استفاده می­ کنند [۵۰ و۴۹]​​.
محلول­های قلیایی در مقایسه با یک محلول اسیدی، در طیف بسیار گسترده تر مواد، پایدار است و می­توانند به عنوان آند برای اکسیداسیون متانول مورد استفاده قرار گیرند ]۵۵-۵۱[. یافتن یک ماده­ مناسب جهت ساخت الکترود باید دارای توجیه اقتصادی باشد. بررسی مقالات و کارهای انجام شده ما نشان می­دهد که هیچ گزارشی از الکتروکاتالیزوری نانوSAPO/CPE وجود ندارد.

گفتاردوم : شاخص نهانکاری مالی^[۱۹۷]
«شاخص نهانکاری مالی با بهره گرفتن از مجموعه داده های کمی و کیفی به سنجش سهم کمک کشورها «حوزه های حقوقی» به مشکل جهانی نهانکاری مالی می پردازد. این شاخص از ۱۵ نماگر«شاخص فرعی» به دست می آید. اطلاعات کیفی مبتنی بر مقررات، مشارکت با سازوکارهای مبادله اطلاعات و سایر منابع اطلاعاتی قابل اتکا برای محاسبه درجه نهانکاری قلمرو حقوقی هر کشور استفاده می شود. شاخص نهانکاری مالی درجه نهانکاری در هر دولت را از حیث خدمات راجع به مخفی کاری مالی به اشخاص غیر مقیم مشخص می سازد.»^[۱۹۸]

جدول ۱- خلاصه پانزده نماگر استفاده شده در رتبه بندی نهانکاری مالی^[۱۹۹]